Саба?-
К?ні:
П?ні:химия
Сыныбы:9
Саба?ты? та?ырыбы: Электролиттік диссоциациялану механихзмі
Саба?ты? ма?саты:
1.Электролиттік диссоциацияны? м?нін ашу. Ионды? ж?не коваленттік полюсті байланысы.бар ?осылыстарды? мысалында электролиттік диссоциацияны? механизмін к?рсету. Т?здарды?, ?ыш?ылдарды? ж?не сілтілерді? диссоциациясы. Оксоний ионы, катиондар ж?не аниондар.
2.Электр ерітіндісіндегі зарядтал?ан б?лшектер – иондарды? пайда болуында?ы суды? ма?ызын к?рсету ар?ылы о?ушыларды? ойлау ?абілеттерін дамыту.
3.О?ушыларды тияна?тылы??а т?рбиелеу.
Реактивтер ж?не ??рал-жабды?тар: эксперименттік есептерді шы?ару?а арнал?ан реактивтер тобы ж?не ??ралдар. «Т?здарды?, ?ыш?ылдарды?, негіздерді? суда ерігіштігі», «Ионды? ж?не ковалентті полюсті байланысы бар ?осылыстарды? еруі ж?не электролиттік диссоциация сызбасы», кестелері, «Иондарды? гидротациясы», натрий хлоридіні? крситалды? торыны? моделі, «?атты заттарды? еру механизмі» кинофрагменті
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і:
1. С?лемдесу;
2. О?ушыларды т?гендеу;
3. Сынып болмесіні? тазалы?ын тексеру;
4. О?ушыларды? саба??а дайынды?ын тексеру (ж?мыс орны, отырыстары, сырт?ы т?рлері);
5. О?ушыларды? назарын саба??а аудару.
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру, ?айталау.
ІІІ. Жа?а саба?
Мына заттар электр то?ын ?ткізе ме?
а) натрий хлоридіні? ерітіндісі;
?) ?ант ерітіндісі;
б) к?кірт ?ыш?ылыны? ерітіндісі.
??рамында мынадай иондары бар ?осылыстарды жазы?дар:
а) Na+ ж?неCl-
?) K+ ж?не S2-
б) Ba2+ ж?не NO3-
в) B2+ ж?не Br-
г) Al3+ ж?не SO42-
Кестеде берілген ?осылыстарды? ионды? ??рамын к?ресті?дер.
?осылысты? формуласы Иондар
о? теріс
BaCl2
NaOH
Al2(SO4)3
MgCl2
Zn(NO3)2
Ba(OH)2
HCl
II. Жа?а саба?ты о?ып–?йрену. ?рі ?арай міндеті мен мазм?нын ай?ындап, проблемалы? с?ра? ?оямыз: неліктен т?здарды?, ?ыш?ылдарды? ж?не негіздерді? суда?ы ерітіндісінде иондар пайда болады?
Б?л с?ра??а жауап беру ?шін су молекуласыны? ??рылысы мен ?асиетін білу керек. ??гімелесу процесінде м??алім о?ушыларды суды? ?асиеттерімен ?ыс?аша таныстырады. О?ушылар суды? ??рылымды? ж?не электронды? формулаларын еске т?сіреді ж?не суды? кейбір ?асиеттері, оны? молекуласыны? ?те к?шті полюстігіне (диполь) байланысты деген ?орытынды жасайды. Еру процесі еріткішті? ?асиетіне т?уелді. Мысалы, су зарядтал?ан б?лшектерді? электростатикалы? тартылуын 81 есе азайтса, ал этонол 27, ацетон 27, бензол 2 есе (диэлектрлік ?тімділік) азайтады.
Иондар т?зілуі мен механизмін ж?йелеп, о?ушылар?а мынадай ?орытынды жасайды: ионды? ж?не ковалентті полюсті байланысты ?осылыстар ерігенде т?зілген иондар суды? дипольді молекулаларымен ?рекеттесіп, гидраттан?ан иондар т?зеді, я?ни диссоциация процесі ж?реді. ?рі ?арай диссоциация процесіні? ?айтымды екені, иондар?а ыдырау - иондану, ал кері процесс - молекула т?зілу деп аталатыны айтылады.
Ерітіндіде иодар су молекуласымен байланыс?ан, я?ни гидраттан?ан к?йде болады. О?ушылар бірден мынадай ?орытынды шы?арады, гидраттан?ан мыс ионыны? кристалды? мыс (II) сульфатында?ы мыс айырмашылы?ы бар.
?рі ?арай ?ыш?ылдарда?ы коваленттік байланысты?, оларды суда еріткенде ионды байланыс?а айналу механизмі ?аралады ж?не сутекті? гидраттан?ан ионы:
Н++Н2О = Н3О+
оксоний ионы туралы т?сінік енгізіледі.
М??алім оксоний ионын гидраттан?ан протон т?рінде ?арау керектігін ескертеді, осы?ан байланысты кейінгі жатты?уларда ?ыш?ылдарды? диссоциациялану те?деуін жазу ?дісіндегі (Н3О орнына Н+) ерекшелік т?сіндіріледі, себебі ерітіндіде сутек ионы ?ана емес, барлы? иондар гидраттанады. Сонды?тан иондармен байланыс?ан су молекуласы реакция те?деуіне есепке алынбайды. Б?ны т?сіндіру ?шін ?ыш?ылдарды? оксоний ионын т?зе ж?ретін диссоциация те?деуін ж?не ?ыс?артыл?ан т?рін жазып к?рсетеміз:
HCl + H2O = H3O+ + Cl-
H2SO4 + 2H2O = 2H3O+ + SO42-
HNO3 + H2O = H3O+ + NO3-
немесе
HCl = H+ + Cl-
H2SO4 = 2H+ + SO42-
HNO3 = H+ + NO3-
Б?дан кейін м??алім электролиттік диссоциация те?деуі ?алай жазылатынын ж?не о?ылатынын к?кірт ?ыш?ылыны?, кальций гидроксидіні?, алюминий сульфитіні? мысалында т?сіндіреді. Содан со? та?таны? сол жа?ына тігінен бірнеше ?ыш?ылдар, негіздер, т?здарды? формулалары жазылып, о?ушылар?а осыларды? ?р?айсысыны? электролиттік диссоциация те?деуін жазу ?сынылады. Тапсырмма тексеріліп, та?та?а электролиттік диссоциация те?деуіні? ж?йеленген жалпы формуласы жазылады:
КА = К+ + А-
КА – диссоциацияланба?ан электролит молекуласы, К+ катион, А- анион.
III. Ал?ан білімді ?орытындылау. Саба?ты м?мендегідей электролиттік диссрциацияны? негізгі ережелерін ?айталаумен ?орытындылаймыз:
1. Т?здар, негіздер ж?не ?ыш?ылдар сулы ерітінділерінде (бал?ымаларында) иондар?а ыдырайды:
CuCl2= Cu2+ + 2Cl-
NaOH = Na+ +Cl-
HCl = H+ + Cl-
2.Ерітіндіде т?зілген иондар суды? полюсті молекуласыны? ?серінен гидраттанады ж?не бір- бірінен ажырайды. Б?л процесс иондану деп аталады.
3. Иондану процесімен бір мезгілде кері процесс молекула т?зілу ж?реді. Иодану мен молекула т?зілу ?айтымды диссоциация процесіні? екі жа?ы:
HCl↔H+ + Cl-
(HCl + H2O) ↔ H3O+ + Cl-
4. Еріген затты? о? зарядтарыны? саны мен теріс зарядтарыны? саны те? бол?анды?тан, жалпы электр бейтарап болады.
Эксперименттік есептерді шы?ару барысында, ?осымша пысы?тау с?ра?тарыны? к?мегімен о?ушыларды? білім де?гейін аны?тау?а болады.
1. Электролиттік диссоциация теориясыны? м?нін айтып бері?дер.
2. Т?здарды?, негіздерді? ж?не ?ыш?ылдарды? суда ерігенде иондар?а диссоциацияланатынын ?алай д?лелдеуге болады?
3. Аз м?лшерде т?з алып, суда ж?не этанолда еріткенде алын?ан ерітінділерді? электр?ткізгіштігі ?алай болады?
?йге тапсырма. §2. 6
