Жастар арасында салауатты ?мір салты ?алыптастыру

Саба?ты? та?ырыбы:    Жастар арасында салауатты ?мір салтын дене т?рбиесіні? т?сілдері ар?ылы ?алыптастыру

            Ел басшысы Н.?.Назарбаев «?аза?стан 2030» стратегиялы? даму ба?дарламасында «Салауатты ?мір салтын ынталандыру ?р?айсымызды? дене т?рбиесімен айналысуымыз?а, д?рыс тама?тануымыз?а, есірткілерді, темекі мен алкогольді т?тынуды ?ойып, тазалы? пен санитария шараларын са?тауымыз?а ж?не Т.С.С. ба?ыттал?ан» делінген (1).
«Денсаулы? –зор байлы?, адам ба?ытыны? бастауы» - дейді хал?ымыз (2). Ата бабаларымызды? б?л дана ой –пікірі талай ?асырлар белесінен ?тіп бізге жетіп отыр?ан шынды?. ?лтты? денсаулы?ы ?лан асыр байлы? екені рас, тек о?ан ие болу ?шін к?п к?штер ж?мсауымыз ?ажет. Денсаулы? адам?а біра? рет берілетін таби?ат тартуы. Ол т?ра?ты, м??гілікке берілмейді, ?збей ?згерісте болады. Оны са?тау ?шін е?бек сі?іру, ауырмай т?рып іс - ?рекет жасау керек. О?ан на?ты білім, ынта-ы?ылас, ерік –жігер ?ажет, онсыз баянды, ?рі ?за? денсаулы?ты са?тау ?иын (3,4).

?азіргі кезде ?аза?стан хал?ыны?, оны? ішінде жастарды? денсаулы?ы т?мен де?гейде. Тек, бір к?рсеткіш - ?скер ?атарына ша?ырыл?ан жастарды? 50 % дене дайынды?тарыны? нашар дамуына ж?не денсаулы?тарына байланысты ?ор?аныс к?штеріні? ?атарында ?ызмет ат?ару?а жарамсыз. (5)
Б?л ?ауыпты жа?дай ?аза?стан ?кіметін, ?скери ?жымдарды, педагогтарды, д?рігерлерді, ?ылымдарды шындап тол?андыруда.
?азіргі кезде б?л проблеманы шешуді? негізгі жолы салауатты ?мір салтын ?алыптастыру, ке?інен насихаттау болып отыр. Б?л т?р?ыда елбасы « ?аза?стан -2030» стратегиялы? ба?дарламасында «Жеткілікті ??ралдар болмай т?р?ан жа?дайда, аурулар?а ?арсы к?рес, денсаулы?ты ны?айту ж?ніндегі бізді? стратегиямыз –азаматтарымызды салауатты ?мір салтын ?зірлеуден басталады» - деп атап к?рсетті. (1)
Д?ниеж?зілік денсаулы? са?тау ?жымыны? деректері бойынша, денсаулы??а ?сер ететін факторларды? 50-60 % ?мір тіршілігіне, 20 % - т??ым ?уалаушылы??а, 20 % - сырт?ы ортаны? жа?дайына, 8-10 % - д?рігерлік к?мекті? де?гейіне байланысты. Б?л деректер денсаулы? ?шін к?ресті? негізгі ба?ыты –салауатты ?мір салтын ?алыптастыру?а, оны насихаттау?а ба?ыттал?ан шаралар екенін д?лелдейді.

Салауатты ?мір салтыны? жастар арасында ?алыптасуыны? ма?ызы ?те зор. Б?л ба?ытта ж?ргізілетін ж?мыстар: ауру ша?ыратын факторларды? ?серін т?мендетуге, ішімдікті?, темекіні?, есірткіні? зиянды?ына, ?имыл-?оз?алысты? азды?ына, ??нарлы тама?танбау?а ?арсы ж?ргізілетін ?гіт-насихат ж?мыстарына негіз салды.
Салауатты ?мір тіршілігі –денсаулы?ты са?тауды? ж?не ны?айтуды? негізгі, ол жан-жа?ты дамы?ан азаматты? ?алыптасуына, оны? рухани, дене дамуына ?сер етеді.
Денсаулы??а кері, жа?дайсыз ?сер ететін к?птеген факторлар бар: аурып жазылу; никотин мен алкогольге ??марлы?; е?бекті?, т?рмысты? жайсыз жа?дайларыны? созылмалы ?сері; д?рыс тама?танбау ( оны? жеткіліксіздігі ж?не шамадан тыс к?птігі); к??іл к?йді? жылдам ауыт?уы, е?бек пен ретсіз демалысты? б?зылуы, ауаны?, суды? б?зылуы; д?рі-д?рмекті ж?не т?рмыс
химиялы? заттарын орынсыз пайдалану. Осы факторларды? ішінде бірінші ?атарда ?имыл-?оз?алысты? азды?ы.
Салауатты ?мір тіршілігіні? негізгі ба?ыттарыны? бірі – ?имыл-?оз?алыс де?гейі. Адам тіршілігіне ауа,су, тама? ?андай керек болса, белгілі де?гейдегі ?оз?алысты? да ма?ызы сонша, оны ?мір с?руді? е? басты шарттарыны? бірі ретінде есептейді. Таби?атты? ?зі адамны? ?олында физиологиялы? те?десі жо?, денсаулы? т?сілін беріп отыр, ол – ?имыл – ?оз?алыс, дене жатты?улары. Б?рі де адамны? ынтасына, ы?ыласына, жігеріне, ?ркімні? ?з басына, жауапкершілігіне тікелей байланысты. Адам а?засы атадан ата?а, бір адамны? даму кезе?деріне ?имыл ?оз?алысты? ?серінен ?алыптасады. ?имыл –?оз?алысты? азды?ы (гипокенезия) денсаулы?ты б?затын себептерді? бірі.

Бізді? зерттеуімізді? ма?саты: 1. О?ушы жастарды? дене т?рбиесі саба?ы мен салауатты ?мір тіршілігіне ?рт?рлі к?з?арастарды? себебін; 2. О?ушы жастарды? дене шыны?тырумен ш??ылдануына кедергі келтіретін факторларды ны?тау.
Арнайы с?ра?тар тізіміне берілген жауаптар н?тижелері:
1. «Денсаулы? дегеніміз не?» - деген с?ра??а д?рыс жауапты 65 % білімгерлер берді.
2. «Ішімдік пен есірткені? денсаулы??а ?сері» - деген с?ра??а -70 % білімгерлер –ол «Денсаулы?ты б?зады» - деп жауап берді. Ал, «Ішімдікке ?алай ?арайсыз? –деген с?ра??а» «Аз м?лшерде ішемін» - деп 50%, «Ішпеймін» - деп 50% жауап берді. «Ішемін» деп жауап бергендер оны о?та-текте, тиіп ?ашып ішетіндер. Салынып ішетіндер ?атарына жатпайды.

3.Гигиена ж?не санитария ережелерін са?тайсыз ба? - деген с?ра??а 70 % білімгерлер «са?таймыз», 30 % -«анда санда, ?р ?алай»- деп жауап берді.
4.«Салауатты ?мір тіршілігі туралы не айтасыз?» - деген с?ра??а -75 % білімгерлер д?рыс жауап берді.
Екінші міндет –о?ушы –жастарды? дене т?рбиесі саба?ына ж?не салауатты ?мір
салтына ?рт?рлі к?з?арастарды? себебі. С?ра?тар тізіміне жауап берген о?ушыларды дене шыны?тыру саба?ына к?з?арастарына байланысты ?ш топ?а б?лдік: 1 топ?а дене шыны?тыру саба?ына к?з?арастары т?мен, онымен ш??ылдануды ?аламайтындар жатты. Б?л топ?а барлы? с?ра??а жауап бергендерді? -36-41 % ; 2-топ?а –бейтарап, жа?сы да емес, жаман да емес, саба??а к?з?арастары ?лі толы? ?алыптаспа?ан -45-57 % ; 3-топ?а –к?з?арастары д?рыс, саба??а ынта ?ойып ?атысатындар жатты, тек оларды? саны 2,8-7 % дейін ?ана болды.
Сонымен, жіктеу н?тижесінде о?ушыларды? к?пшілігіні? дене т?рбиесі саба?ына к?з?арастары т?мен, ?алыптаспа?ан.

Оны? себептері:
1. Дене т?рбиесіне ?ызы?ушылы?ты? жо?ты?ы -38 %;
2. Нашар материалды техникалы? база -35 %;
3. Денсаулы?ты? т?мен де?гейі -28 %;
4.Саба?ты?, сауы?тыру іс-шараларды? т?мен де?гейде ?туі -47 %;
5. ?дістемелік, спортты? ?дебиеттерді? жеткіліксіздігі -40 %;
6. Дене т?рбиесі ж?ніндегі теориялы? біліміні? жеткіліксіздігі -45 %.
Б?л деректерден о?ушыларды? дене т?рбиесі саба?ына к?з?арастары ?лі т?мен де?гейде екенін, оны? себептері: о?ан ?ызы?ушылы?ты? жо?ты?ы, спорт жабды?тарыны? материалды –техникалы? базаларыны? нашарлы?ы, саба?ты? т?мен де?гейде ?туі т.б. жатады. Сол себептен, бізді? ойымызша, ?о?амды? сауы?тандыру ба?дарламасында салауатты ?мір салтын жас?спірімдерді? арасында ?алыптастыру ма?сатында осы жайлар?а баса к??іл б?лу ?ажет.

« Дене т?рбиесімен ш??ылдану сізді? денсаулы?ы?ызды?, жалпы жа?дайы?ызды?, к??іл-к?йі?ізді?, ж?мыс істеу ?абілеті?ізді? жа?саруына ?сер ете ме?» - деген с?ра??а жауап берген бітімгерлерді?:
- 44 % - денсаулы?ымызды жа?сартады;
- 50-54 % - жалпы жа?дайымызды, к??іл к?йімізді к?тереді;
- 28 % - ж?мыс істеу ?абілетімізді жо?арлатады;
- 7 % - жауап бермеді.
«Дене жатты?уларымен аптасына неше рет ш??ылдан?ы?ыз келеді» - деген с?ра??а
берілген жауаптар:
- 35 %- 1 рет
- 40 %- 2 рет
- 11 %- 3 рет
- 4,8 %- 4 рет
Б?л жауаптарды? 40 % бітімгерлерді? аптасына 2 рет міндетті т?рде дене т?рбиесі
саба?ымен ш??ылдануды ?алайды. Со?ан байланысты біз жалпы бітімгерлерге аптасына 4 са?ат дене т?рбиесіне б?лу ж?нінде ?сыныс жасаймыз.
Дене т?рбиесі мен ш??ылдану?а ?ай са?аттар ы??айлы? –деген с?ра??а, жауаптар:
- 26 % -8-10
- 11 % -10-12
- 12 % -12-14
- 31 % -14-16
- 9 % -16-18
- 12 % -18-20
- 8 % -20-22