Архимед заңы

«Архимед күші»

(Аралас сабақ)

7-сынып

Физика пәнінің мұғалімі:

Сраймова С.С.

Алматы

Сабақтың тақырыбы: «Архимед күші»

Сабақтың мақсаты:
1.Білімділік мақсаты:Архимед күші, Архимед заңы, сұйық ішіндегі кері итеруші күштің қандай физикалық шамаларға байланысты екендігін білу міндеті.
2.Дамытушылық мақсаты:Сұйық ішіндегі, сұйыққа батырылған денеге кері итеруші қысым күші туралы білімдерін, оқушылардың өзіндік ойлау белсенділігі мен танымдық қызығушылығын дамыту.
3.Тәрбиелік мақсаты:Сабақ барысында оқушылардың дербестігін, пікір алмасуға, шығармашылық өздігінен білім алуға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Интерактивті зерттеу.

Сабақтың типі: Аралас.

Сабақтың көрнекіліктері: шататив, динанометр, электронды оқулық, интерактивті тапсырмалар, көлемдері бірдей, массалары әр түрлі заттар, көлемдері әр түрлі массалары тең заттар, тығыздығы әр түрлі сұйық (су мен май).

Сабақта қолданылатын стратегиялар:

1.Ой қозғау.

2.Ойлан, жұптас, талқыла.

Сабақтың құрылымы:

І.Қызығушылықты ояту.

1.Сұрақ-жауап.

2.Сөзжұмбақ шешу.

3.Ой қозғау (тәжірибе көрсету).

ІІ.Мағынаны тану.

2.Ойлан, жұптас, талқыла(экспериментті тапсырма).

ІІІ.Ой толғаныс.

3.Физикалық диктант.

Сабақтың барысы:

1.Қызығушылықты ояту.

І.Сұраққа-жауап беру.

Сабақтың барысы:

1.Қызығушылықты ояту.

І.Сұраққа-жауап.

Атмосфералық ауа қысымынан жоғары немесе төмен болатын қысымды өлшеуге арналған құралдар қалай аталады?

Манометрлердің қандай түрлерін білесіңдер?

Манометрлердің жұмыс істеу принципі қандай заңға негізделген?

Ашық сұйықтық манометр қалай жасалған және қалай жұмыс істейді?

Металл манометр қалай жұмыс істейді?

Сфигмоманометр не өлшеуге арналған құрал, оның құрылысы қандай?

Сорғылардың құрылысы жұмыс істеу принципі қандай?

2-Сөзжұмбақ шешу.

1.Атмосфераның ең төменгі қабаты...

2.Атмосфералық қысымды өлшейтін құрал...

3.Грекше «манос»-...

4.Грекше «сфигмос»-...

5.Қысымның айырымын өлшейтін құрал...

6.Грекше «метрео»-...

7.Атмосфераның қысымы бойынша тікелей биіктікті өлшеуге арналған құрал...

Оқушыларға жаңа сабақ.

Қысым, тығыздық, масса, көлем, салмақ, ауырлық күші. Сұйықтың ауырлық күші әрекетінен қысымы, гидравликалық пресстің күштен ұтыс формуласы, қатынас ыдыс формуласы, жалдамдық, жол.

ІІ.Мағынаны тану

Презентация.

Біз күнделікті тұрмыста, айналамызда суда жүзіп жүретін денлерді көптеп кездестіреміз. Мысалы, кемелердің, қайықтың, салдың суда жүзуі т.с.с. Сонда денелердің сұйықтықта жүзі себебі неде? Адам аздап малти білсе, су оның жүзуіне ықпал етеді. Бұдан, су өзіне батырылған денеге әрекет етеді деп айта аламыз. Сұйыққа батырылған денеге әрекет ететін бұл ығыстырушы күштің шамасы дене мен сұйықтың қандай сипаттамаларына байланысты болатынын қарастырайық. Бұл күштің мәнін тұңғыш рет ертедегі грек ғалымы Архимед есептеп шығарған.

Архимед (б.з.д. 287-212) Ежелгі Грекияның ұлы ғалымы, математигі, механигі. Ол Сицилия аралығындағы Сиракуз қаласында туып, сонда өмір сүрген. Архимед астроном Фидийдің баласы деген жорамал бар. Архимед сол замандағы ірі мәдениет орталығы- Мысырды аралап, александриялық ғалымдардан, солардың ішінде Конон мен Эратосфеннен білім алған. Оның математикалық еңбектері өз заманынан озық болған. Архимедтің көптеген математикалық еңбектерінң ішінен қисық сызықтардың ұзындықтарын, әр түрлі фигуралар мен денелердің көлемін және беттердің ауданын есептеу ерекше орын алған. Архимед рычаг заңын, суда өлшеу арқылы қорытпаның құрамын анықтау тәсілін тапқан, өз атымен аталған гидростатика заңын ашқан, жер суаратын механизмдерді, жүк көтеретін рычаг жүйелері мен блоктарды, тас ататын, қамал бұзатын соғыс қондырғыларын, т.б. ойлап шығарған.

Архимед туралы аңыз.

Аңыз бойынша, бұл заңның ашылуына себепкер болған Сиракуз патшасы Гиерон болған екен. Ол Архимедке зергер жасаған өзінің тәжінің таза алтыннан немесе алтын мен күмістің қоспасынан жасалынғанын анықтауды тапсырады. Бұл есепті шеше алмай, Архимед көп күн әуреленді. Бір күні толтыра су құйылған ваннаға түскен кезде кенеттен ойына әлгі есептің шешуі келген екен дейді. Өзінің ашқан жаңалығына шаттана қуанған ол «Эврика!»(Таптым!) деп Сиракуз көшелерінің бойымен айғайлап жүгірген екен. Сірә, жаңалық ашқан адам ерекше бір сезімге бөленетін болар.

Архимедтің ашқан жаңалығының мән-мағынасын түсіну үшін қарапайым тәжірибе жасап көрейік.

(Тәжірибе көрсету)

Сонымен, сұйыққа батырылған денеге осы денені сұйықтан ығыстыратын күш әрекет етеді.

Pх ходе

FA=P1-P2 (1)

Ойлан, жұптас, талқыла.

2. Енді осы ығыстыруша күштің қандай шамаларға тәелді немесе тәуелді емес екендігін тәжірибе арқылы тексереміз. Әр бір топ оқушыларына үлестірмелі карточкалар таратылады.

Практикалық тапсырма.

1-топ. 1-тәжірибе.

Құрал-жабдықтар: штатиы, динанометр, көлемді әр түрлі пластилиннен жасалған дене, стакан, сұйық (су мен май).

Пластилиннен жасалған көлемдері әр түрлі екі денені динанометрге іліп, кезегімен ыдыстағы суға батырып, динанометрдің көрсетуін жазып алып, қорытынды жасаңыз.

№ Тәжірибе	Пластилиннен жасалған дене	Дененің ауадағы салмағы P1 ; H	Дененің судағы салмағы P1 ; H	Архимед күші Fы=P1-P2 ; H
1.	Үлкен шарик
2.	Кішкентай шарик

Ығыстырушы күштің дененің көлеміне тәуелді екенін анықтаңыз.

Қорытынды:

«Тығыздығы бірдей екі дененің қайсысының көлемі үлкен болса, сол денеге сұйықтың ығысытрушы күші көп болады, яғни дененің көлеміне тәуелді.»

2 топ. 2-тәжірибе.

Құрал- жабдықтар: штатив, динамометр, көлемдері бірдей, тығыздықтары әр түрлі заттар, стакан, сұйық (су мен май).

Көлемдері бірдей, тығыздықтары әр түрлі денелерді алып, кезегімен ыдыстағы суға батырып, динамометрдің көрсетуін жазып, алып қорытынды жасаңдар.

№ Тәжірибе	Пластилиннен жасалған дене	Дененің ауадағы салмағы P1 ; H	Дененің судағы салмағы P1 ; H	Архимед күші Fы=P1-P2 ; H
1.	алюминий
2.	темір

Ығыстырушы күштің дененің көлеміне тәуелді екенін анықтаңыз.

Қорытынды:

«Көлемдері бірдей, тығыздықтары әр түрлі заттарға әсер ететін ығыстырушы күш бірдей болады, яғни, дененің тығыздығына тәуелді болмайды.»

3 топ.3- тәжірибе.

Құрал- жабдықтар: штатив, динамометр, көлемдері бірдей, тығыздықтары әр түрлі заттар, стакан, сұйық (су мен май). Тығыздықтары бірдей, мормалары әр түрлі денелерді алып, кезегімен ыдыстағы суға батырып, динамометрдің көрсетуін жазып, алып қорытынды жасаңдар.

Тығыздығы бірдей заттан жасалған әр түрлі формадағы дененің кері итеруші күшін есептеңдер.

№ Тәжірибе	Пластилиннен жасалған дене	Дененің ауадағы салмағы P1 ; H	Дененің судағы салмағы P1 ; H	Архимед күші Fы=P1-P2 ; H
1.	кубик
2.	шарик

Ығыстырушы күштің дененің көлеміне тәуелді екенін анықтаңыз.

Қорытынды:

«Ығыстырушы күш сұйық ішіндегі дененің формасына тәуелді болмайды.»

4 топ. 4-тәжірибе

Құрал- жабдықтар: штатив, динамометр, көлемдері бірдей, тығыздықтары әр түрлі заттар, стакан, сұйық (су мен май). Бір денені алдымен таза суға, сонан соң майға салып, динанометрдің көрсетуіне назар аудару, қорытынды жасау.

№ Тәжірибе	Пластилиннен жасалған дене	Дененің ауадағы салмағы P1 ; H	Дененің судағы салмағы P1 ; H	Архимед күші Fы=P1-P2 ; H
1.	су
2.	Шағу май

Ығыстырушы күштің дененің көлеміне тәуелді екенін анықтаңыз.

Қорытынды:

(Ығыстырушы күш сұйықтың тығыздығына тәуелді.» Осы жасалған тәжірибелерден қорытынды жасайық: Сұйық ішіндегі кері итеруші күш қандай физикалық шамаларға байланысты екен?

-Дененің көлеміне және сұйықтың тығыздығына байланысты екен. Дәптерге жазу: «Кері итеруші күш денеің көлеміне және сұйықтың тығыздығына байланысты болады»

АРХИМЕД КҮШІ

Тәуелді емес	Тәуелді
1.дененің формасына	1.дененің көлеміне
2.дененің тығыздығына	2.сұйықтың тығыздығына

3.Мұны формула түрінде былай өрнектеп жазамыз:

FA=Vдене*pсұйық*g Бұл архимед күші деп аталады.

Архимед шелегімен жасалатын тәжірибені электронды оқулық арқылы көрсеті.

Архимед заңын тұжырымдау: «Сұйыққа батырылған денеге оның сұйыққа батқан бөлігі көлеміндегі сұйықтың салмағына тең ығыстырушы күш әрекет етеді.

Есептер шығару:

№109. Көлемі 0,4 м³ болатын дене суға жартылай батырылған.Денеге әсер ететін архимед күші қандай?

№110. Су астындағы массасы 35 кг, көлемі 0,015 м³ тасты көтеру үшін қандай күш жұмсау керек?

№112. Қалқып жүрген ағаш білеуше 0,8л суды ығыстырып шығарады. Білеушінің салмағы қандай?

№113. Көлемі 8 дм³ тастың массасы 20 кг. Осы тасты судың түбіне толық батырмай ұстап тұратын күш қандай?

№118. Суда қалқып жүрген білеуші 0,75м³ суды, ал толығымен суға батырса, ол судың 1м³ көлемін ығыстырып шығарады. Білеушіге әсер ететін кері итеретін күштерді анықтаңдар?

3.Ой толғаныс.

І.Физикалық диктант. Архимед күші.

1.Сұйыққа (газға) батырылған денелерге АРХИМЕД КҮШІ әсер етеді.

2.Сұйыққа немесе газға батырылған дене кері итеруші күш (жоғары) бағытталады.

3.Архимед күші дененің ығыстырып шығарған СҰЙЫҚТЫҢ салмағына тең.

4.Архимед күші сұйыққа батырылған дененің(тығыздығына) байланысты болмайды

5. Ол сұйықтың немесе газдың (тығыздығына) және сұйыққа батып тұрған дененің көлеміне байланысты болады.

6.Архимед заңы мына түрде жазылады: FA=Pc*g*Vд

Оқушы білімін бағалау.

Үйге тапсырма. §55.29-жаттығу. №4,5

Архимед туралы аңыз бойынша Архимед патша тәжінің таза алтыннан немесе қоспа қосылғанын білу үшін қандай тәжірибе жасаған деп ойлайсын?

Осы тақырыпқа «Эссе» жазып келіңдер.