Балаға ат қою дәстүрі

Балаға ат қою дәстүрі.

№

Балаға ат қоюдағы салт – дәстүрлер

Түсінік.

1

Артық саусағына қарай ат қою

Артық, Артықәлі, Артықбай, Қосекен.

2

Балаға тіл – көз тимейді деген ниетпен ат қою.

Жаманбай, Қойшыбай, Ошақбай, Тезекбай т. б

3

Баланың дені сау, жаны берік болуы үшін ат қою.

Тасболат, Тастемір, Шымырбай.

4

Баласы шетіней берген үйде жас сәбиге ат қою.

Аман, Амангүл, Есен, Жүрмін, Тұрсын, Тұрсынгүл, Тоқтар.

5

Бала – шағаларының өмірі ұзақ болсын, көп жасасын деген ниетпен ат қою.

Жанұзақ, Жүзбай, Жүзжаса, Мыңжасар, Өмірбек, Сексенбай, Тоқсанбай, Ұзақбай.

6

Бұрын – соңды болған қару – жарақ аттарына байланысты.

Қылышбай, Мылтықбай, Найзабек, Садақбай, Шоқпарбай т. б

7

Елдің ардақты азаматтарының атын солардай батыр, дана, өнерлі болсын деген ниетпен жаңа туылған балаға ат қою.

Абай, Абылай, Ғабит, Жәнібек, Исатай, Сәкен, Сәбит, Сырым, Төлеби, Ыбырай, Махамбет, Қазыбек т. б

8

Ерекше көзге түсетін белгілеріне қарай ат қою.

Анарбай, Қалдыгүл, Қалдыбай, Құдірет, Меңдібай, Сүндет т. б

9

Ислам дінінің әсеріне байланысты ат қою.

Ғали, Жамая, Зылиха, Иса, Мұхамбет, Омар, Оспан, Хадим, Сүлеймен т. б

10

Қыз аттарына аспан әлемінің, аңдардың, асыл тастардың қымбат металдың нәзік өсімдіктердің атын қою.

Айман, Алтын, Еңлік, Жібек, Жұлдыз, Күміс, Құралай, Мақпал, Меруерт, Раушан, Шолпан, Шынар т. б

11

Мерзімінен бұрын дүниеге келген балаға ат қою.

Лекер, Шалабай, Шалабек.

12

Мұрат – мақсатыма жеттім – ау деген ниетпен.

Арман, Бақыт, Мақсат, Мұрат

13

Соңғы балаға ат қою.

Кенжебай, Кенжетай, Кенжегүл

14

Төрт түлік мал, аң мен құстарға байланысты.

Арыстан, Алабай, Бота, Ботагөз, Бүркіт, Қойшыбай, Сандуғаш.

15

Ұлы жоқ үйде қыз туғанда

Болған, Тойған, Ұлболсын, Ұлжан, Ұлту, Ұлтуған т.б.

Шілдехана тойы.

№

Шілдеханада орындалатын салт – дәстүрлер.

Түсінік.

1

Бала дүниеге келген күні кешке ауыл жастары шілдеханаға жиналады..

Әйел аман – есен босанған күні кешке ауыл жастары шілдеханаға жиналады. Шілдехана кейде үш күнге созылады.

2

Өнерлі жастар таң атқанша жаңа туған баланы, оның анасын ардақтап ән салып, күй тартады.

Бұған өерлі жастар шақыртпай келіп, таң атқанша көңіл көтереді.

3

Қыз – келіншектер мен бозбалалар айтысады.

Қыз – келіншектер мен бозбалалар айтысып, жеңгендері тоғызын алады.

4

Әртүрлі ойындар ұйымдастырылады.

Жастар түнді қуаныш қызықпен өткізеді.

5

Шілдеханаға тек қана жастар қатысады.

Шілдеханаға ауыл үлкендері қатыспайды. Жаңа туған нәрестені әртүрлі жын – шайтан, перілердің салқынынан қорғап, күзету халық сенімі бойынша тек қана жастардың міндеті.

Баланы бесікке салу дәстүрі.

№

Баланы бесікке салуда орындалатын салт – дәстүрлер.

Түсінік

1

Бесіктің жабдықтарын орын – орындарына қою

Кіндігі түскен баланы бес күннен кейін бесікке салады. Бұл томалаққа жиналған ауылдың көрші – қолаң әйелдері шашуларын ала келеді. Баланы бесікке салардан бұрын ауылдың жасы үлкен, беделді әйелі бесік жабдықтарын орын – орындарына қояды. Содан кейін бесікті адыраспанмен аластап шығады.

2

Адыраспан түтінімен бесікті аластап шығу.

Баланың ұйқысы тыныш болу үшін және жын – шайтанды қуу мақсатымен адыраспанды отқа жағып, түтетіп, баланы бесікке бөлерден бұрын бесікті айналдыра ырымдайды. Кейде бесіктің бел ағашына қыздырылған темір тигізіп, те ырымдайды.

3

«Тыштыртыма» ырымын жасау.

Баланы бесікке бөлерден бұрын тыштырма ырымы жасалады. Бесіктің түбек тесігі арқылы бауырсақ, кәмпит және басқа тәтті дәмдер жапа тарамағай астына тосылған алақандарға тасталады. Басқарушы әйел, «тышты ма» дегенде, қасындағы әйелдер іле – шала «тыштым» деп шу ете түседі. Әрбір жақсылықты үнемі шашу шашумен қарсы алатын халқымыздың бұл дәстүрі балаға бесік құт дарытсын деген ниетпен туған рәсім.

4

Бала бөленген бесіктің үстіне жеті нәрсе жабу.

1 – бесік көрпе, одан кейін шапан, кебенек, тон жабу, жүген және қамшы сияқты бұйымдармен жабады. Тон, шапан жабу ержеткенде халықшыл болуына, жүген тез өсіп, ат үстіне ойнақ салсын. Кебенек пен қамшы – ел қорғайтын ер болсын деген тілек.

Баланы қырқынан шығару дәстүрі.

№

Баланы қырқынан шығаруда орындалатын салт – дәстүрлер.

Түсінік.

1

Ұл баланы қырқынан шығару мерзімі.

Ұл баланы қырқынан 37, 39 күнде шығарады. Бұл ұл баланың қызға төлейтін қалың малы аз болсын деген ниетте істеледі.

2

Қыз баланы қырқынан шығару мерзімі.

Қыз баланы қырық күннен асырып 42 – 44 күнде қырқынан шығарады.

3

Баланы шомылдыру.

Бұл кәдеге жиналған ауыл әйелдері ыдысқа 40 қасық су құйып, теңгелер салған суға баланы шомылдырады.

4

Сүт тырнағын алу

Баланың тырнағын алғаннан соң адам баспайтын жерге көміп тамтайды.

5

Қарын шашын алу.

Бұл шашты шүберекке түйіп, тұмарша етіп, тігіп, баланың оң иығына қадайды. Жалпы баланың шашын еш уақытта ашық – шашық жерге тастамайды. Адам аяғы баспайтын жерге көміп отырады. «Қарын шаштың қарғысы қатты болады» деген мақал да осы салтқа байланысты.

6

Ит көйлегін ауыстыру.

Баланың қырқынан шыққанша киетін «ит көйлегіне» сәбиді қырқынан шығару үстінде түрлі тәттілерді түйіп, бір иттің мойынына байлап қоя береді. Жас балалар итті қуып жетіп, тәттілерді өзара бөлісіп алады. Бойныа бала бітпей жүрген әйелдер қалап алатын дәстүр бар. Баланың анасы ит көйлекті жыртып береді