«А?ыл-ой кемістігі бар балаларды? ауызша ж?не жазбаша с?йлеу тілін дамыту»
«А?ыл-ой кемістігі бар балаларды? ауызша ж?не жазбаша с?йлеу тілін дамыту»
«А?ыл-ой кемістігі бар балаларды? ауызша ж?не жазбаша с?йлеу тілін дамыту»
А?ыл-ой кемістігі бар балаларды? ауызша ж?не жазбаша с?йлеу тілін дамыту ?шін е? алдымен, саба? белгілі бір орында немесе белгілі бір б?лмеде, арнайы уа?ытта ?ткізілуі керек. Орын мен уа?ыт баланы? білім алу да?дысын ?алыптастырады. Осылайша, ол б?лмеде тек ?ана ойнамай, о?у?а болатынын т?сінеді. О?у б?лмесінде баланы? к??ілін аударатындай арты? н?рселер болма?аны ж?н, ж?не оны? назарын барынша о?у?а шо?ырландыр?ан д?рыс. Сонды?тан о?у ?стелінде отыр?анда м??алім мен баланы? ойыншы??а тол?ан б?лмеге емес, ?абыр?а?а, кітап с?ресіне ?арап отыр?аны д?рыс. Ал ?стелді? ?стінде бір тапсырма?а ?ажетті ??ралдар ?ана т?рады. О?у?а ?ажетті ?ал?ан ??ралдарды ?стел ж?шігіне ты?ып, баланы? к?зінен тасадан тыс жерде ?стап, керек кезінде ?ана ал?ан д?рыс. Алды??ы ?олдан?ан заттарды алып тастау керек.
Бала саба?ты? ?немі бір уа?ытта ?тетініне ?йренуі тиіс. Сонда ол ересектер ?сын?ан «саба? о?у-ас ішу-ойнау» тізбегін игереді.
Мазм?ны бойынша ал?аш?ы саба?тар ойынны? жал?асы болуы м?мкін. ?йткені баланы ?стелге отыр?ыз?анда оны? назарын ?зімізге аудару?а кепілдік бере алмаймыз. Сонды?тан о?ан саба?ты? не??рлым жа?ымды т?рлерін ?сынамыз.
А?ыл-ой кемістігі бар балаларда кездесетін бір?атар ауызша с?йлеу тіліні? б?зылысы ?рт?рлі де?гейдегі жалпы моторикасыны? дамымауынан бай?алады, сондай-а? ?са? моторикасыны? тежелуінен к?рініс табады, ал ?ол сауса?тарыны? ?имыл-?оз?алысы тікелей ауызша с?йлеу ?ызметімен байланысты.Осы?ан орай осы атал?ан ба?ытта а?ыл-ой кемістігі бар балаларды о?ыту ж?не т?рбиелеу ж?йесінде т?рбиелік-т?зету іс-шаралары ?арастырылады.
Ауызша с?йлеу тіліні? ?алыптасуы ?олдарды?, д?лірек айтса? сауса?тарды? кинестетикалы? импульстеріні? ы?палынан туындайды.Баланы? с?йлеу тілін дамыту ?шін ?ол сауса?тарыны? ?имылын жатты?тыру ар?ылы ынталандыру ?сынылады. ?ол сауса?тарын жатты?тыруды 6-7 айлы?ынан бастап жатты?тыра беруге болады. Жатты?уларды баланы? жас ерекшелігіне сай та?далады. Осылайша, балалар?а ?рт?рлі диаметрдегі а?аш шарларды сауса?тарымен д??гелету беріледі, барлы? сауса?тармен жасауы тиіс, ол ?шін ермексаздан, монша?тардан д??гелектерді ?олдану?а болады. Сондай-а? шаршыларды ??растырумен айналысу?а болады, ?рт?рлі пирамидаларды жинастыру, ?арындаштарды, т?ймелерді, сірі?кені? шилерін бір ?йіндіден екіншісіне апарып ?ою сия?ты ?рекеттермен айналысу?а болады.
Санама? ойындарды да сауса?тарды дамыту ?шін пайдалану?а болады.
Сауса?тарды жатты?тыру барысында с?зді ?олданбай-а? жатты?уларды жасай беруге болады. Мысалы: «сауса?тар амандасады», с?? сауса? пен орта??ы сауса? екеуі бірігіп ж?ретін «адам», а?аш тамырларын барлы? бес сауса?ымызбен к?рсету ар?ылы жатты?тыру.
Бала сауса?тармен жекелеген м?сіндерді еркін жасап ?йренсе, онда тапсырманы к?рделендіруге болады. Мысалы, ша?ын к?рініс ойнау сауса?пен, та?ы да сакса?тар к?мегімен ?ыс?а ??гімелерді? мазм?нын айту.
А?ыл-ой кемістігі бар балаларды? жазбаша с?йлеу тілін дамыту жалпылама мектептердегідей ?те алмайды. ?йткені м?ндай балаларды? жазбаша с?йлеу тілін дамыту ?шін бір дыбысты, ол соны на?ты ?йренбейінше, ?йрету жал?аса береді. Баланы жалы?тырып алмас ?шін саба? ойын т?рінде ?ткізілгені д?рыс. Мысал?а бір дыбысты? баспа т?ріндегі ?рпін сурет салу ?нерімен ?штастырып жіберуге болады. «А» ?рпін алатын болса? оны? ?шб?рышты басын ?йді? шатыры ретінде салу деген сия?ты ?діс-т?сілдерді саба? барысында пайдалан?ан ж?н.
?азір баланы? с?йлеу тіліндегі кемшілікті не??рлым ерте жастан т?зету принципі жиі кездеседі, ?йткені кез-келген с?йлеу тіліні? б?зылысы ?андай де?гейде болмасын баланы? іс-?рекеті мен мінез-??л?ына сондай-а? с?йлеу тіліні? ары ?арай?ы дамуына ?сер етеді. С?йлеу тілін естіп ажырата алма?ан жа?дайда дыбысты? талдау мен жина?тау да?дысын ме?герту, жазуды ?йрену м?мкін емес. Мектеп жасында дыбысты? анализ бен синтезді ме?геру кезінде туындайтын ?иынды?тар жиі дисграфия?а алып келеді. С?йлеу тілі ??рылымыны? негізгі б?ліктері, дыбыстар, с?здіктер ж?не грамматикалы? ??рылысы болады. С?йлеу ?абілеті ?мір с?руді? барысында ?алыптасады ж?не осы ?орша?ан ортаны? за?дары бойынша ??рылады. Арнайы ойындар мен жатты?улар ?рдісінде балаларда с?здік емес дыбыстарды тану мен ажырату ?абілеттілігі дамиды. Балалар ойын кезінде дыбысты? тіркестерді, с?здерді естіп, дауысты? тембрін, к?шін ж?не биіктігін ажыратуды ?йрене білуі ?ажет. С?йлеуінде б?зылысы бар балаларда е? к?п тарал?ан ?ателерді? ?атарына бір ?ріпті бас?асымен ауыстыру жатса, екінші топ?а ?ріптерді тастап кету жатады. Я?ни, м?ндай балалар тек сауат ашу, жазу мен о?у процесінде ?ана емес, сондай-а? толы?ымен бастауыш о?ыту ба?дарламасын ме?геру ?иын?а со?ады. Баланы? с?йлеу тіліндегі дамымаушылы?ты? ?атарына дыбыстарды д?рыс айтпау, с?здік ?орыны? жетіспеуі, м?нерлеп айту т?сілдерін д?рыс ?олданбау, сондай-а? «шамадан тыс бос с?йлеу» жатады, Осы?ан байланысты с?йлеу тіліні? ??рлымы мен оларды балаларды? а?ылмен ?олдануына аса назар аудару керек.
Ойын- мектепке дейінгі баланы? негізгі іс-?рекет т?рі. Бала ?шін ойынны? алатын орны ерекше: олар ?шін ойын, о?у, е?бек, т?рбиелеуді? бір т?рі. баланы? ойнау?а деген ??штарлы?ы бар, соны ?ана?аттандыру керек. Бала?а ойнау ?шін уа?ыт беріп ?ана ?оймай, оны? бар ?міріне ойынды сі?ірту керек оны? ?міріні? барлы?ы б?л ойын. Ойын барысында бала ?орша?ан ?лемнен ал?ан ?серін, кітаптан ал?ан ?серін к?рсетеді; ??рдастары мен ?лкендермен ?арым-?атынасы дамиды. Ойын ?жымшылды?, елестету, ма?сат ?я ?мтылу, жина?ылы? сия?ты ?асиеттеріні? дамуына ?сер етеді. Ойын барысында баланы? ?орша?ан орта туралы да?дысы бекиді; ?абылдау, елестету, зейін, с?йлеу, сия?ты ?абілеттері дамиды. Ойын баланы? к??іл-к?йін к?теріп, сергітеді. Мектепке дейінгі ойынны? т?рлері: дидактикалы?, ?имылды, шы?армашылы? ??растырушы, драматизмдер, ма?ыналы-р?лдік ойындар. Ойын баланы? психикалы? ж?не а?ыл-ой дамуына жа?сы ?сер етеді. С?йлеу тіліміздегі а?аулы?тыр еріксіз ойын?а да ?сер етеді. М?ндай балаларды ойын?а ?осу ?иындайды. Зерттеу бойынша дамымаушылы?ы бар балалар ?лсіз, ойында алдына ма?сат ?оя алмайды. Олар к?біне к?рермен болады немесе орындаушы р?лін алады. К?рделі дамымаушылы?ы бар балалар ??рдастарымен ойнаудан бас тартады. Толы? еместік сезім балада ?жым?а деген теріс к?з?арас т?рбиелеуі м?мкін. С?йлеу тіліміздегі кемістік, ?имылыны? б?зылысы-балалы? толы? ?анды ойын?а араласуына кедергі болады, екінші жа?ынан бала ?з кемшілігіне аса м?н береді. С?йлеу моторикасы мен ?са? моторикасында?ы б?зылыстарды? салдарынан бала ойын барысында тез шаршайды,?имыл б?зылысы, тез шаршау ?жымды? ойын?а араласуы да ?иындайды. Бірінші жа?дайда ойын д?рыс с?йлеу туралы білім алу?а, олар?а ?ажетті да?дылар мен білімдерді т?рбиелеуде ?жым?а деген д?рыс ?арым-?атынас ?алыптастыруда к?мектессе. Екінші жа?дайда баланы іс-?рекетті? бірінші т?рінен екінші т?ріне ауыстыру?а, сондай-а? демалуына, саба? барысында ал?ан білімін еш м?жб?рсіз бекітуге м?мкіндік береді. Авторлар ойынды с?йлеу тілін дамыту ж?не т?зету ма?сатында ?олдануды ?сын?ан. Мектепке дейінгі т?рбие бойынша ?дебиеттерде ойынны? т?рлерін б?лген; дидактикалы?, ?имылды, шы?армашылы? ??растыру, драматизм-ойындары, р?лдік-ма?ыналы?. Дидактикалы? ойындар. Б?л ойынды белгілі ережесі мен мазм?ны бойынша ?лкендер ?йымдастырады. Дидактикалы? ойындарды? міндеті- балаларды? ба?ыттал?ан ж?не орта? іс-?рекетін ?йымдастыру. О?ытушы ойындар. Б?л ойын барысында бала еш м?жб?рсіз,бай?амай ?ажетті білімдерді алады.
Балалар ойын тапсырмаларына ?ызы?а к??іл б?леді. Табу, айту, атау, ойын тапсырмасын сапалы шешуге к??іл б?леді: с?лбаны ?демі ??растыру, суретті д?рыс та?дау. 5 жаста?а бала дидактикалы? ойын барысында заттарды? саны мен сапасын оны? атауларды, оларды сырт?ы бейнесі бойынша салыстырып, есте са?тауды ?йренеді. 6 жаста?ы бала ойын тапсырмасын сапалы шешуге ?ызы?ушылы?ы арта т?седі. Ал 7 жас?а таман б?рын?ысынша ойын ?рекеті ?ызы?тырады, біра? к?біне ойынны? н?тижесі ?ызы?тау болады. Б?л кезде ?зіндік ?йымдастыратын, ба?алау, ?зін-?зі ба?ылау сия?ты ?асиеттерін дамыту?а ы?пал ететін ойындар ?олданылады. Б?л жаста?ы балалар ?шін аспапты таны, дыбыстарды ?айтала, ?зі? с?йетін ?уенді орында деген сия?ты музыкалы? дидактикалы? ойындар ?олданылады. С?йлеу тілінде кемшілігі бар балаларда ?имыл б?зылысы жиі кездеседі: ?имылды? епсіздігі жина?ылы? емес ебедейсіз, ?р т?рлі ?имыл икемсіздігі. Сол ?шін ?имылды ойындарды? алатын орны ерекше. Балалар ?ажет ?имылды шы?дайды, ?жымды? ойындар ойнауды ?йренді. Б?л ойындар алада д?рыс тыныс ?ле? мен дыбыстауды, ?имылды с?збен ?штастыруды т?рбиелеуге ?сер етеді. Шы?армашылы? ойындар. Б?л ойында балалар ?з ойын ?иялын, ?орша?ан ?лемнен ал?ан ?серін ?з білімі мен т?жірибесін к?рсете алады. Шы?армашылы? ойынны? бір т?рі ??рылыс заттарымен ойнау. Б?л ойын?а баланы? ке?істікте ба?дарлануына к?лем мен сан, сапа туралы т?сінігін дамыту?а ?сер етеді. ??рылыс ойындарында кубиктер, ?ораптар, баулар, ??м, сазбалшы?, т.б. ?олданылуы м?мкін ж?не де ??рылыс ойындарын сондай-а? т?зету ма?сатында да ?олданады: баланы? байсалды мінезіне, саба??а ?згерту енгізу ?шін. Б?л баланы? с?йлеуімен байланысты. Жеке заттарды атайды, с?ра?тар?а жауап береді. Драммалы? ойындары ?те ?ызы?ты ?теді. Б?л кезде балалар с?йікті ертегілерін айтады, ертегі кейіпкерлерін салады, диалог ж?ргізеді. Егер ?ажетті киімдер мен бетперделер дайындалса ойын одан ?рі ?ызы?ыра? болады. Драммалы? ойыны бала ба?ша ?уырша?тары мен де ж?ргізіледі. Б?л ойын бала д?рыс с?йлеуге ?йренгеннен кейін ?ана ойнатылады. Ойынды ?ткізу ?шін жа?сы дайындалу керек. Алдымен балалар?а ертегіні о?иды, с?ра?тар ?ояды, ?имылдарды бейнелейді. Осыдан кейін ?ана барып ойын?а кірісуге болады. Ма?ыналы?-р?лдік ойындарда баланы? ?мір туралы т?сінігі ке?ейеді. Ма?ыналы? –р?лдік ойындарды? та?ырыбы ?рт?рлі ?рі бала?а жа?ын болуы керек. Логикалы? саба?тарда р?лдік ойындар бала еркін с?ра?тар?а жауап бере ал?анда ?ана ойнатылады.
Демек баланы? д?рыс дыбыстау м?селесіне отанды? ж?не шы?ыс Педагогтары ?лкен к??іл б?лген. Баланы с?йлеу тілін дамыту мектепке дейінгі жаста?ы баланы? с?здік ж?не ?арым ?атынас ж?йесін ?алыптастыруды болжайды. Біра? ?азіргі жа?дайда мектепке дейінгі мекемелерді? т?рбиеленушілеріні? 50% с?йлеу тілінде а?аулы?ы бар ж?не мектепте о?у?а дайын емес. Баланы? с?йлеу тіліні? дамуы баланы? с?здік ?арым -?атынас ж?йесін ?алыптастыру?а ба?ытталады. Біра? ?азіргі кезде мектепке дейінгі мекемелерді? т?рбиеленушілерді? 50% да с?йлеу тілінде а?аулы?ы болады ж?не мектепке толы? дайын емес болады. Балаларды? с?йлеу тіліндегі а?аулы?ы ай?ын к?рінуі де м?мкін, сондай а? с?йлеу іс-?рекетіні? де?гейлерін ?амтитын ерекшеліктері де болуы м?мкін. А?ыл-ой кемістігі бар алты жасар баланы? с?йлеу тіліндегі негізгі к?рінетін белгі дыбыстарыны? ?алыптаспауы. Лексикалы?- грамматикалы? дамуы да кешеуілдейді. Мектепке дейінгі жаста ойын бала іс-?рекетіні? негізгі т?рі болып табылады. Баланы? д?рыс емес с?йлеу тілі мен мінез-??л?ында?ы ерекшеліктері оларды? ойын іс-?рекетіне ?сер етеді. Ойын бала?а д?рыс с?йлеу мен мінез ??лы? туралы ?ажетті білім береді, балада ?жым мен онда?ы ?з орнына д?рыс ?арым ?атынасты, ?ажетті да?дылар мен ?абілеттерді т?рбиелеуге к?мектеседі.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
««А?ыл-ой кемістігі бар балаларды? ауызша ж?не жазбаша с?йлеу тілін дамыту» »
«Ақыл-ой кемістігі бар балалардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілін дамыту»
Ақыл-ой кемістігі бар балалардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілін дамыту үшін ең алдымен, сабақ белгілі бір орында немесе белгілі бір бөлмеде, арнайы уақытта өткізілуі керек. Орын мен уақыт баланың білім алу дағдысын қалыптастырады. Осылайша, ол бөлмеде тек қана ойнамай, оқуға болатынын түсінеді. Оқу бөлмесінде баланың көңілін аударатындай артық нәрселер болмағаны жөн, және оның назарын барынша оқуға шоғырландырған дұрыс. Сондықтан оқу үстелінде отырғанда мұғалім мен баланың ойыншыққа толған бөлмеге емес, қабырғаға, кітап сөресіне қарап отырғаны дұрыс. Ал үстелдің үстінде бір тапсырмаға қажетті құралдар ғана тұрады. Оқуға қажетті қалған құралдарды үстел жәшігіне тығып, баланың көзінен тасадан тыс жерде ұстап, керек кезінде ғана алған дұрыс. Алдыңғы қолданған заттарды алып тастау керек.
Бала сабақтың үнемі бір уақытта өтетініне үйренуі тиіс. Сонда ол ересектер ұсынған «сабақ оқу-ас ішу-ойнау» тізбегін игереді.
Мазмұны бойынша алғашқы сабақтар ойынның жалғасы болуы мүмкін. Өйткені баланы үстелге отырғызғанда оның назарын өзімізге аударуға кепілдік бере алмаймыз. Сондықтан оған сабақтың неғұрлым жағымды түрлерін ұсынамыз.
Ақыл-ой кемістігі бар балаларда кездесетін бірқатар ауызша сөйлеу тілінің бұзылысы әртүрлі деңгейдегі жалпы моторикасының дамымауынан байқалады, сондай-ақ ұсақ моторикасының тежелуінен көрініс табады, ал қол саусақтарының қимыл-қозғалысы тікелей ауызша сөйлеу қызметімен байланысты.Осыған орай осы аталған бағытта ақыл-ой кемістігі бар балаларды оқыту және тәрбиелеу жүйесінде тәрбиелік-түзету іс-шаралары қарастырылады.
Ауызша сөйлеу тілінің қалыптасуы қолдардың, дәлірек айтсақ саусақтардың кинестетикалық импульстерінің ықпалынан туындайды.Баланың сөйлеу тілін дамыту үшін қол саусақтарының қимылын жаттықтыру арқылы ынталандыру ұсынылады. Қол саусақтарын жаттықтыруды 6-7 айлығынан бастап жаттықтыра беруге болады. Жаттығуларды баланың жас ерекшелігіне сай таңдалады. Осылайша, балаларға әртүрлі диаметрдегі ағаш шарларды саусақтарымен дөңгелету беріледі, барлық саусақтармен жасауы тиіс, ол үшін ермексаздан, моншақтардан дөңгелектерді қолдануға болады. Сондай-ақ шаршыларды құрастырумен айналысуға болады, әртүрлі пирамидаларды жинастыру, қарындаштарды, түймелерді, сіріңкенің шилерін бір үйіндіден екіншісіне апарып қою сияқты әрекеттермен айналысуға болады.
Санамақ ойындарды да саусақтарды дамыту үшін пайдалануға болады.
Саусақтарды жаттықтыру барысында сөзді қолданбай-ақ жаттығуларды жасай беруге болады. Мысалы: «саусақтар амандасады», сұқ саусақ пен ортаңғы саусақ екеуі бірігіп жүретін «адам» , ағаш тамырларын барлық бес саусағымызбен көрсету арқылы жаттықтыру.
Бала саусақтармен жекелеген мүсіндерді еркін жасап үйренсе, онда тапсырманы күрделендіруге болады. Мысалы, шағын көрініс ойнау саусақпен, тағы да саксақтар көмегімен қысқа әңгімелердің мазмұнын айту.
Ақыл-ой кемістігі бар балалардың жазбаша сөйлеу тілін дамыту жалпылама мектептердегідей өте алмайды. Өйткені мұндай балалардың жазбаша сөйлеу тілін дамыту үшін бір дыбысты, ол соны нақты үйренбейінше, үйрету жалғаса береді. Баланы жалықтырып алмас үшін сабақ ойын түрінде өткізілгені дұрыс. Мысалға бір дыбыстың баспа түріндегі әрпін сурет салу өнерімен ұштастырып жіберуге болады. «А» әрпін алатын болсақ оның үшбұрышты басын үйдің шатыры ретінде салу деген сияқты әдіс-тәсілдерді сабақ барысында пайдаланған жөн.
Қазір баланың сөйлеу тіліндегі кемшілікті неғұрлым ерте жастан түзету принципі жиі кездеседі, өйткені кез-келген сөйлеу тілінің бұзылысы қандай деңгейде болмасын баланың іс-әрекеті мен мінез-құлқына сондай-ақ сөйлеу тілінің ары қарайғы дамуына әсер етеді. Сөйлеу тілін естіп ажырата алмаған жағдайда дыбыстық талдау мен жинақтау дағдысын меңгерту, жазуды үйрену мүмкін емес. Мектеп жасында дыбыстық анализ бен синтезді меңгеру кезінде туындайтын қиындықтар жиі дисграфияға алып келеді. Сөйлеу тілі құрылымының негізгі бөліктері, дыбыстар, сөздіктер және грамматикалық құрылысы болады. Сөйлеу қабілеті өмір сүрудің барысында қалыптасады және осы қоршаған ортаның заңдары бойынша құрылады. Арнайы ойындар мен жаттығулар үрдісінде балаларда сөздік емес дыбыстарды тану мен ажырату қабілеттілігі дамиды. Балалар ойын кезінде дыбыстық тіркестерді, сөздерді естіп, дауыстың тембрін, күшін және биіктігін ажыратуды үйрене білуі қажет. Сөйлеуінде бұзылысы бар балаларда ең көп таралған қателердің қатарына бір әріпті басқасымен ауыстыру жатса, екінші топқа әріптерді тастап кету жатады. Яғни, мұндай балалар тек сауат ашу, жазу мен оқу процесінде ғана емес, сондай-ақ толығымен бастауыш оқыту бағдарламасын меңгеру қиынға соғады. Баланың сөйлеу тіліндегі дамымаушылықтың қатарына дыбыстарды дұрыс айтпау, сөздік қорының жетіспеуі, мәнерлеп айту тәсілдерін дұрыс қолданбау, сондай-ақ «шамадан тыс бос сөйлеу» жатады, Осыған байланысты сөйлеу тілінің құрлымы мен оларды балалардың ақылмен қолдануына аса назар аудару керек.
Ойын- мектепке дейінгі баланың негізгі іс-әрекет түрі. Бала үшін ойынның алатын орны ерекше: олар үшін ойын, оқу, еңбек, тәрбиелеудің бір түрі. баланың ойнауға деген құштарлығы бар, соны қанағаттандыру керек. Балаға ойнау үшін уақыт беріп қана қоймай, оның бар өміріне ойынды сіңірту керек оның өмірінің барлығы бұл ойын. Ойын барысында бала қоршаған әлемнен алған әсерін, кітаптан алған әсерін көрсетеді; құрдастары мен үлкендермен қарым-қатынасы дамиды. Ойын ұжымшылдық, елестету, мақсат ұя ұмтылу, жинақылық сияқты қасиеттерінің дамуына әсер етеді. Ойын барысында баланың қоршаған орта туралы дағдысы бекиді; қабылдау, елестету, зейін, сөйлеу, сияқты қабілеттері дамиды. Ойын баланың көңіл-күйін көтеріп, сергітеді. Мектепке дейінгі ойынның түрлері: дидактикалық, қимылды, шығармашылық құрастырушы, драматизмдер, мағыналы-рөлдік ойындар. Ойын баланың психикалық және ақыл-ой дамуына жақсы әсер етеді. Сөйлеу тіліміздегі ақаулықтыр еріксіз ойынға да әсер етеді. Мұндай балаларды ойынға қосу қиындайды. Зерттеу бойынша дамымаушылығы бар балалар әлсіз, ойында алдына мақсат қоя алмайды. Олар көбіне көрермен болады немесе орындаушы рөлін алады. Күрделі дамымаушылығы бар балалар құрдастарымен ойнаудан бас тартады. Толық еместік сезім балада ұжымға деген теріс көзқарас тәрбиелеуі мүмкін. Сөйлеу тіліміздегі кемістік, қимылының бұзылысы-балалық толық қанды ойынға араласуына кедергі болады, екінші жағынан бала өз кемшілігіне аса мән береді. Сөйлеу моторикасы мен ұсақ моторикасындағы бұзылыстардың салдарынан бала ойын барысында тез шаршайды,қимыл бұзылысы, тез шаршау ұжымдық ойынға араласуы да қиындайды. Бірінші жағдайда ойын дұрыс сөйлеу туралы білім алуға, оларға қажетті дағдылар мен білімдерді тәрбиелеуде ұжымға деген дұрыс қарым-қатынас қалыптастыруда көмектессе. Екінші жағдайда баланы іс-әрекеттің бірінші түрінен екінші түріне ауыстыруға, сондай-ақ демалуына, сабақ барысында алған білімін еш мәжбүрсіз бекітуге мүмкіндік береді. Авторлар ойынды сөйлеу тілін дамыту және түзету мақсатында қолдануды ұсынған. Мектепке дейінгі тәрбие бойынша әдебиеттерде ойынның түрлерін бөлген; дидактикалық, қимылды, шығармашылық құрастыру, драматизм-ойындары, рөлдік-мағыналық. Дидактикалық ойындар. Бұл ойынды белгілі ережесі мен мазмұны бойынша үлкендер ұйымдастырады. Дидактикалық ойындардың міндеті- балалардың бағытталған және ортақ іс-әрекетін ұйымдастыру. Оқытушы ойындар. Бұл ойын барысында бала еш мәжбүрсіз,байқамай қажетті білімдерді алады.
Балалар ойын тапсырмаларына қызыға көңіл бөледі. Табу, айту, атау, ойын тапсырмасын сапалы шешуге көңіл бөледі: сұлбаны әдемі құрастыру, суретті дұрыс таңдау. 5 жастаға бала дидактикалық ойын барысында заттардың саны мен сапасын оның атауларды, оларды сыртқы бейнесі бойынша салыстырып, есте сақтауды үйренеді. 6 жастағы бала ойын тапсырмасын сапалы шешуге қызығушылығы арта түседі. Ал 7 жасқа таман бұрынғысынша ойын әрекеті қызықтырады, бірақ көбіне ойынның нәтижесі қызықтау болады. Бұл кезде өзіндік ұйымдастыратын, бағалау, өзін-өзі бақылау сияқты қасиеттерін дамытуға ықпал ететін ойындар қолданылады. Бұл жастағы балалар үшін аспапты таны, дыбыстарды қайтала, өзің сүйетін әуенді орында деген сияқты музыкалық дидактикалық ойындар қолданылады. Сөйлеу тілінде кемшілігі бар балаларда қимыл бұзылысы жиі кездеседі: қимылдың епсіздігі жинақылық емес ебедейсіз, әр түрлі қимыл икемсіздігі. Сол үшін қимылды ойындардың алатын орны ерекше. Балалар қажет қимылды шыңдайды, ұжымдық ойындар ойнауды үйренді. Бұл ойындар алада дұрыс тыныс өлең мен дыбыстауды, қимылды сөзбен ұштастыруды тәрбиелеуге әсер етеді. Шығармашылық ойындар. Бұл ойында балалар өз ойын қиялын, қоршаған әлемнен алған әсерін өз білімі мен тәжірибесін көрсете алады. Шығармашылық ойынның бір түрі құрылыс заттарымен ойнау. Бұл ойынға баланың кеңістікте бағдарлануына көлем мен сан, сапа туралы түсінігін дамытуға әсер етеді. Құрылыс ойындарында кубиктер, қораптар, баулар, құм, сазбалшық, т.б. қолданылуы мүмкін және де құрылыс ойындарын сондай-ақ түзету мақсатында да қолданады: баланың байсалды мінезіне, сабаққа өзгерту енгізу үшін. Бұл баланың сөйлеуімен байланысты. Жеке заттарды атайды, сұрақтарға жауап береді. Драммалық ойындары өте қызықты өтеді. Бұл кезде балалар сүйікті ертегілерін айтады, ертегі кейіпкерлерін салады, диалог жүргізеді. Егер қажетті киімдер мен бетперделер дайындалса ойын одан әрі қызығырақ болады. Драммалық ойыны бала бақша қуыршақтары мен де жүргізіледі. Бұл ойын бала дұрыс сөйлеуге үйренгеннен кейін ғана ойнатылады. Ойынды өткізу үшін жақсы дайындалу керек. Алдымен балаларға ертегіні оқиды, сұрақтар қояды, қимылдарды бейнелейді. Осыдан кейін ғана барып ойынға кірісуге болады. Мағыналық-рөлдік ойындарда баланың өмір туралы түсінігі кеңейеді. Мағыналық –рөлдік ойындардың тақырыбы әртүрлі әрі балаға жақын болуы керек. Логикалық сабақтарда рөлдік ойындар бала еркін сұрақтарға жауап бере алғанда ғана ойнатылады.
Демек баланың дұрыс дыбыстау мәселесіне отандық және шығыс Педагогтары үлкен көңіл бөлген. Баланы сөйлеу тілін дамыту мектепке дейінгі жастағы баланың сөздік және қарым қатынас жүйесін қалыптастыруды болжайды. Бірақ қазіргі жағдайда мектепке дейінгі мекемелердің тәрбиеленушілерінің 50% сөйлеу тілінде ақаулығы бар және мектепте оқуға дайын емес. Баланың сөйлеу тілінің дамуы баланың сөздік қарым -қатынас жүйесін қалыптастыруға бағытталады. Бірақ қазіргі кезде мектепке дейінгі мекемелердің тәрбиеленушілердің 50% да сөйлеу тілінде ақаулығы болады және мектепке толық дайын емес болады. Балалардың сөйлеу тіліндегі ақаулығы айқын көрінуі де мүмкін, сондай ақ сөйлеу іс-әрекетінің деңгейлерін қамтитын ерекшеліктері де болуы мүмкін. Ақыл-ой кемістігі бар алты жасар баланың сөйлеу тіліндегі негізгі көрінетін белгі дыбыстарының қалыптаспауы. Лексикалық- грамматикалық дамуы да кешеуілдейді. Мектепке дейінгі жаста ойын бала іс-әрекетінің негізгі түрі болып табылады. Баланың дұрыс емес сөйлеу тілі мен мінез-құлқындағы ерекшеліктері олардың ойын іс-әрекетіне әсер етеді. Ойын балаға дұрыс сөйлеу мен мінез құлық туралы қажетті білім береді, балада ұжым мен ондағы өз орнына дұрыс қарым қатынасты, қажетті дағдылар мен қабілеттерді тәрбиелеуге көмектеседі.
