Тірек – қимыл жүйесі

М.А.Шаймерденова

«М.Мақатаев атындағы №13 орта мектебі» МКМ

Алматы облысы, Іле ауданы, Өтеген батыр кенті

Тірек – қимыл жүйесі

Модуль құрылымы	Сағат саны	Модульдың мазмұны	Уақыты
Кіріспе	1-ші сабақ	1. Модульге кіру. Сабақтың мақсаты мен міндеті. 2. Лекция.Қаңқа бөлімдері, сүйектің құрылысы, құрамы, типтері, бұлшықеттердің жұмысы, қозғалысының реттелуі 3.Тірек – сызбамен түсіндіру 4.Қорытынды, үйге тапсырма	5 мин. 20 мин. 15 мин. 5 мин.
Сөйлесу бөлімі	2 ші сабақ 3-ші сабақ 4-ші сабақ 5-ші сабақ	«Қарлы кесек» ойыны ( дамыту) Қорытынды, үйге тапсырма «Бас қатырғылар базары» ойыны (меңгерту) Қорытынды, үйге тапсырма «Сиқырлы сандықша» ойыны ( пысықтау ) Қорытынды, үйге тапсырма «Бақытты сәт» ойыны (бекіту)	40 мин. 5 мин. 40 мин. 5 мин. 40 мин. 5 мин. 45 мин.
Қорытынды	6 – ші сабақ	Тест Сынақ Қорытынды	15 мин. 25 мин. 5 мин.

Оқушы нені білу керек?

1.Тірек – қимыл жүйесінің маңызы

2.Сүйек құрылысы, құрамы., типтері

3.Сүйектің сынуы, буынның шығуы, алдын алу шаралары

4.Бұлшық ет типтері, құрылысы, маңызы

Оқушы нені үйрену керек?

Байлам созылғанда, буын шыққанда, сүйек сынғанда алғашқы көмек көрсете білу

Пайдаланылатын әдебиеттер:

Е.Очкур, Л.Аманжолова, Р.Жұмабаева «Биология» 8 сыныпқа арналған оқулық Алматы, 2012

Қосымша әдебиеттер

Сөйлесу бөлімі « Бақытты сәт» ойыны

Мақсаты: Тірек-қимыл жүйесінің маңызы, құрылысы, типтері,құрамы, алғащқы көмек көрсете білу жайлы алған білімдерін қорыта бекіту

Құрал – жабдықтар: Суретті кестелер, ортақ бағалау парағы, тапсырма, карточкалар салынған қобдиша, фишка, дәке, шина, мақта, асептикалық заттар,үй тапсырмасы (әр командаға сұрақтар) конкурс тапсырмалары.

Ойынның жүру барысы:

І гейм «Бой сергіту»

«А» тобының сұрақтары:

1. Адам қаңқасы қанша сүйектен тұрады ?

2. Қозғалмайтындай байланысқан сүйекті ата

3. Омыртқа жотасында қанша омыртқа бар?

4. Адам бойының қанша пайызын омыртқа жотасы құрайды?

«Б» тобының сұрақтары:

1. Адам қабырғаларының саны қанша?

2. Жауырын қайда орналасқан?

3. Білек неден тұрады?

4. Сегізкөз қосыла өскен қанша омыртқадан тұрады?

«В» тобының сұрақтары:

1. Дене қаңқасы неден тұрады?

2. Мойын омыртқасының саны неше?

3. Көкірек тұсы омыртқасының саны неше?

4.Құйымшақ қосыла өскен қанша омыртқадан тұрады?

«А» тобы ойыншыларының жауаптары:

1. Адам қаңқасы 200-ден астам сүйектен тұрады

2. Ми сауытының сүйектері өзара қозғалмайтындай байланысқан

3. Омыртқа жотасында 33-34 омыртқа бар

4. Адам бойының 40 пайызын омыртқа жотасы құрайды.

«Б» тобы ойыншыларының жауаптары:

1. Адам қабырғаларының саны -12 жұп

2. Жауырын кеуде қуысының артқы жағында орналасқан.

3. Білек кәрі жілік, шынтақ сүйектен тұрады.

4. Сегізкөз қосыла өскен 5 омыртқадан тұрады.

«В» тобы ойыншыларының жауаптары:

1. Дене қаңқасы омыртқа жотасы, кеуде қуысынан тұрады

2. Мойын омыртқасының саны - 7

3. Көкіректұсы омыртқасының саны -12

4.Құйымшақ қосыла өскен 4-5 омыртқадан тұрады.

ІІ Гейм «Қобдишадан шыққан басқатырғылар»

«А» тобының бейнесұрақтары : Қобдишада бас қаңқасының суреті көрсетіледі ( Оқушы бас қаңқасының құрылысын атап шығады)

« Б» тобының бейнесұрақтары : Қобдишада омыртқа жотасының суреті көрсетіледі (Оқушы омыртқа жотысының құрылысымен таныстырады)

« В» тобының бейнесұрақтары : Қобдишада сүйек типтерінің суреті көрсетіледі (Оқушы сүйек типтерін, оның құрылысы, байланысуы жайлы баяндайды )

«А» тобының бейнесұрақтарының жауабы

Сүйек жігі, маңдай сүйегі, төбе сүйегі,шүйде сүйегі, самай сүйегі, бет сүйегі, астыңғы жақ сүйегі, үстіңгі жақ сүйегі

«Б» тобының бейнесұрақтарының жауабы

Мойын (7 омыртқа), арқа (12 омыртқа), бел (5), сегізкөз (қосыла өскен 5 омыртқа), құйымшақ (құйымшақ түзетін қосыла өскен 4-5 омыртқа)

«В» тобының бейнесұрақтарының жауабы

Жалпақ сүйектер-жауырын, бас сүйектің ми және бет сүйектері, қабырғалар, жамбас сүйектері. Ұзын , түтік тәріздісүйектерге жіліктер жатады. Қысқа сүйектер – омыртқа, білезік, алақан сүйектері.

ІІІ Гейм «Жұмбақтас»

«А» тобы ойыншыларының тапсырмасы:

Марат пен Елдос теннис ойнап жүргенде, Марат құлап қолының сіңірін созып алды. Елдос Маратқа қандай алғашқы көмек көрсетті?(Оқушы практика жүзінде көрсетеді).

«Б» тобы ойыншыларының тапсырмасы:

Гүлдана мен Маржан терезе жуып жүргенде, Гүлдана құлап бұғанасын зақымдап алады. Маржан Гүлданаға қандай алғашқы көмек көрсете алады?

(Оқушылар практика жүзінде көрсетеді).

«В» тобы ойыншыларының тапсырмасы:

Жарас оқыс қимылдап буынын шығарып алды. Сен оған қандай алғашқы жәрдем көрсетер едің?(Практика жүзінде көрсетіледі).

«А» тобы ойыншыларының жауаптары: Сіңір (байлам) созылғанда зақымданған жерге мұз, қар немесе салқын шүберек басып, 20 минуттан кейін қысып буатын таңғыш салып, адамды медициналық мекемеге жеткізу керек.

«Б» тобы ойыншыларының жауаптары: Бұғана зақымданғанда жарақаттанған қолды орамалмен мойынға таңып, қолтыққа мақта немесе кез келген мақтаны бүктеп қояды.

«В» тобы ойыншыларының жауаптары: Буын шыққанда, зақымданған жерге суық басып, жарақаттанған адамды қозғалтпай медициналық мекемеге жеткізу керек.

ІV Гейм « Сен маған мен саған»

«А» тобының сұрақтары:

1. Қысқа сүйектерді ата

2. Жалпақ табандылық деген не?

3. Қол қаңқасына қандай сүйектер жатады?

4. Аяқ қаңқасына қандай сүйектер жатады?

5. Остеондар деген не ?

6. Сүйек кемігі сүйектің несін азайтады?

7. Сүйектің өсуін қамтамасыз ететін затты ата.

«Б» тобының сұрақтары:

1. Жалпақ сүйектерді ата

2. Қанды өндіретін мүше.

3. Сүйек байланысының қанша түрі бар?

4. Жік арқылы қандай сүйектер байланысады?

5. Тірек-қимыл жүйесінің белсенді бөлігі не?

6. Кеуде қуысы құрсақ қуысынан қалай бөлінеді?

7. Трицепс бұлшықетінің қызметі қандай?

«В» тобының сұрақтары:

1. Тамыр қабырғалары қандай бұлшықеттерден тұрады?

2. Қаңқа бұлшықеттері қандай бұлшықеттер құрайды?

3. Бицепс деген не?

4. Тірек-қимыл жүйесінің белсенді бөлігі қандай?

5. Қаңқаның сүйектенуі қай мезгілде аяқталады?

6. Сүйек тұтастығының бұзылуы деген не?

7. Адам бұлшықетінің саны қанша?

8. Сүйек неден түзілген?

«А» тобы ойыншыларының жауаптары:

1. Қысқа сүйектерді омыртқа, білезік, алақан сүйектері құрайды.

2. Ұзақ уақыт аяққа күш түсіп, тар және өкшесі биік аяқкиім кигенде табан сүйектерінің ығысуы-жалпақтабандылық пайда болады.

3. Тоқпан жілік, кәрі жілік, шынтақ сүйек

4. Ортан жілік, жіліншік, асықты жілік

5.Остеон- сүйек ұлпасы

6. Сүйек кемігі сүйектің массасын азайтады.

7. Сүйектің өсуін-шеміршек қамтамасыз етеді.

«Б» тобы ойыншыларының жауаптары:

1. Жалпақ сүйектерге жауырын, ми сауытының сүйектері, қабырғалар, жамбас сүйектері жатады.

2. Сүектің кемігі қан өндірілетін орын.

3. Сүйектер өзара қозғалмайтын (жік), жартылай қозғалмайтын, қозғалмалы (буын)

4. Ми сауытының сүйектері жік арқылы байланысқан.

5. Тірек-қимыл жүйесінің белсенді бөлігі -бұлшықет

6. Кеуде қуысы құрсақ қуысынан диафрагма арқылы бөлінеді

7. Трицепс бұлшықетінің қызметі -қолды жазу

«В» тобы ойыншыларының жауаптары:

1. Тамыр қабырғалары бірыңғай салалы бұлшықеттерден тұрады

2. Қаңқа бұлшықеттері көлденең жолақты бұлшықеттерді құрайды

3. Бицепс деген -2 басты бұлшықет

4. Тірек-қимыл жүйесінің белсенді бөлігі - бұлшықет

5. Қаңқаның сүйектенуі 22-25 аяқталады

6. Сүйек тұтастығының бұзылуы – сыну деп аталады.

7. Адам бұлшықетінің саны - 600

8. Сүйек органикалық және бейорганикалық заттардан түзілген.

V Гейм «Көсемдікке ұмтылу»

Топ ойыншылары «Саулық – байлық негізі» тақырыбында өз ойларын ортаға салып баяндайды.

Үйге тапсырма : §21-26