Қан жасушалары

Сабақтың тақырыбы: ҚАННЫҢ ҚҰРАМЫ,

ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ.

ҚАННЫҢ БҰЗЫЛУЫНАН

ТУЫНДАЙТЫН АУЫРУЛАР.

Мақсаты:

• Білімділік: Қанның құрамы. Қан жасушалары мен қанның бұзылуынан туындайтын аурулар туралы айтып түсіндіру.

• Дамытушылық: Қанның құрамы. Қан жасушалары мен қанның бұзылуынан туындайтын аурулар туралы ойларын дамытып, өз бетінше ізденіспен жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты жеткізе білу қабілеттерін арттыру.

• Тәрбиелік: Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін жетілдіру, қалыптастыру. Биологиялық заңдылықтарды, тіршілік әлемінің көптүрлігін білуге және гигиеналық тәрбие беру.

Сабақ типі (түрі): Аралас

Сабақ әдісі: Түсіндірмелі – көрнекілік, демеуші – ізденушілік және эвристикалық.

Сабақ көрнекілігі: Қанның құрамы. Қан жасушалары салынған плакат және Қанның құрамы. Қанның қызметі берілген кесте.

Сабақтың барысы:

І . Ұйымдастыру (1-2 мин.).

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау (оқушыларға тақырыпты қамтитын сұрақ-жауап бойынша білімдерін тексеру және тест сұрақтары бағалау) (6 мин.).

ІІІ. Жаңа материалды түсіндіру (20-25 мин.).

- плакат суретімен жұмыс.

IV . Бекіту (10 мин.). «Ой қозғау».

-Жаңа сабақты игеру мақсатында тест орындаймыз;

- Тақырып соңындағы деңгейлік сұрақтармен жұмыс.

V. Оқушылардың жұмысын және білімін бағалау.(2 мин.).

І. Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу,оқушыларды сабаққа дайындау (оқулық, дәптер, қажетті құралдарын дайындау).

ІІ. Үй тапсырмасын сұрақ қою арқылы тексеру;

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Сабақтың жоспары:

• Қан

• Қан жасушалары

• Қан бұзылысынан туындайтын аурулар

Жаңа тақырыпты бастамас бұрын:

- Қан дегеніміз не ?

-Қанның құрамын білесіндер ма ?

-Қан жасушалары қандай ?

-Ал, Қан бұзылысынан туындайтын аурулар ?- деген сұрақтар қою арқылы оқушылардың ойларын дамытып, өз бетінше ізденіспен жұмыс істеуге дағдыландыру. Өз ойларын еркін де сауатты жеткізе білу қабілеттерін арттыру.

Қан- организмдегі ішкі сұйық ортаның бірі. Адам ағзасында қан әрбір мүшенің, дененің әрбір жасушасын бірімен-бірін өзара байланыстырады. Оттегін өкпеден ұлпаларға жеткізіп, көмірқышқыл газынан тазартады. Қорек заттарды асқорыту мүшелерінен ұлпаларға жеткізеді. Ағзаны зиянды микроптардан қорғайды. Қорғаныштық қызмет атқарады. Қан дәнекер ұлпасының сұйық түрі. Қанның құрамы – плазмадан (55) және қан жасушаларынан (45) тұрады. Қанның мөлшері 4,5-5 л.

Плазма- қанның сарғыштау түсті сұйық бөлімі. Плазма құрамында 90-92 су; 7-8 нәруыз; 0,12 глюкоза; 0,7-0,8 май; 0,9 тұз болады.

Қан жасушалары- эритроциттер (қанның қызыл түсті жасушалары), лейкоциттер ( қанның түссіз жасушалары) және тромбоциттер ( қан пластинкалары) жатады.

Гемоглабин-қанның қызыл түсті пигменті. Гемоглабин оттекті өкпеден дененің барлық ұлпаларына жеткізіп, көмірқышқыл газын ұлпалардан өкпеге жеткізеді. Егер гемоглабин аз болса Анемия ауруы пайда болады. Гемоглабиннің қалыпты жағдайдағы нормасы әйелдерде 120-150 г/л, ер адамдарда 130-160 г/л.

Ағзадан қанның көп кетуі өте қауіпті. Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығы бұзылады, қан қысымы төмендеп, қанда гемоглабиннің мөлшері азаяды. Қанкеткен адамның өмірін сақтап қалу үшін оған басқа сау адамның қанын құяды. Қан беретін адам – донор, қабылдайтын адам-реципиент қан топтары сәйкес келуі керек. Барлық адамдардың қаны 4 топқа бөлінеді.

Ауыз қуысына түскен тағам болсын не зиянды заттар болсын қанға өтетінін есте сақтаңыздар. Сондықтан қанымыз таза болу үшін ағзамызға құнарлығы көп тағамдар пайдалану керек. Халқымызда « Қанына тартпағанның қары сынсын» деген нақыл да айтылады. Қан ағзаның инфекциядан қорғаныш реакциясын қамтамасыз етеді. Салауатты өмір салтын ұстану жарқын болашағыңыздың кепілі.

Лейкоциттер (гр. – ақ, жасуша) қанның түссіз ядролы, амеба тәрізді қозғалғышжасушалары. Адамның 1 мм³ қанында 4-9 мың әр түрлі топқа жататын лейкоциттер болады.Лейкоциттер құрылыс ерекшеліктеріне қарай 2 топқа бөлінеді: түйіршікті және түйіршіксіз.

Лейкоциттердің қызметі жалған аяқтарының көмегімен қозғалады.

Лейкоциттердің қызметін толық зерттеген атақты физолог И.И.Мечников. Микробтарды ерітетін « Обыр жасушаларды»- фагациттер. Микробтар мен бөгде бөлшектерді сіңіріп қорытуды фагацитоз деп атайды.

Тромбациттер –қан пластинкасы. Тромбациттер- сүйек кемігіндегі ірі жасушалардың ыдырауынан түзіледі. Тромбациттердің диаметрі 2-5 мкм, түссіз домалақ немесе сопақша пішінді ядросыз жасуша.Қанның 1 мм³ 250-400 мың тромбациттер болады.

Адам ағзасының ішкі ортасына зиян келтіретін факторлар:

- Темекі тарту кең тараған зиянды әдеттердің бірі. Ол жасөспірімдердің бойында көбіне өздерінің есейгендерін көрсетіп, ересектерге еліктеуінен туады. Оны пайдаланған жасөспірімдер өз ағзаларына қншалықты зиянын тигізетіндерін ойлап, сараптаған ешкімі жоқ. Темекінің құрамындағы негізгі әсер етуші зат-никотин. Никотиннің әсері нерв жүйесін әлсіретеді. Темекі-артерия қанында оттегін тасымалдайтын гемоглабинге кері әсер етеді.

- ИТИС – иммундық тапшылығын иемденген синдром, ал оны тарататын вирусқа 1986 жылы АИВ болып аталды. ИТИС ауыруы көбіне жыныстық қатынас арқылы таралады. АИВ-тың қоздырғышы бар адамдармен жыныстық қатынас кезінде жұқтырады. АИВ вирусының таралуы қан арқылы. Мұндай жағдай есірткі пайдаланушылардың арасында жиі кездеседі.

IV. Бекіту. «Ой қозғау».

Мына сұрақтар арқылы қорытындылап, бекіттім:

1. Ағзаның ішкі ортасына жатады

2 .Қан плазмасының құрамындағы нәруыз мөлшері

3 .Қанның қызыл түсті пигменті

4 .Микробтарды ерітетін « обыр жасушалар»

5 .Тромбоциттердің диаметрі

6 .Бауырда түзілетін қан плазмасының нәруызы

7 .Қан ұйымайтын ауру

8 .Сүйек кемігіндегі ірі жасушалардың ыдырауынан түзілетін қан пластинкасы

9 .Эритроциттердің бұзылуы

10. Плазманың көп бөлігі

V. Қорытынды, бағалау.

Оқушылардың сабаққа жауап беруіне қарай бағаладым, белсенді қатысқан оқушыларға «5» – бағасын қойдым, толық жауап бермеген, бірақ жақсы қатысып отырған оқушыларға «4» – бағасын қойдым.

VI. Үй тапсырмасы: Бүгінгі өтілген тақырыпты мазмұндау, тақырып соңындағы деңгейлік сұрақтарға дайындалып келу.