Жүйке жүйесінің маңызы, оның құрылысы және қызметі

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік Университеті

Жүйке жүйесі

Орындаған: Дюсалиева Г.Е.

Баймұқашева Ж.А.

Тексерген: Бисенгазиева А.С.

Жүйке жүйесінің құрылым

Жүйке жүйесі

Орталық Шеткі

( ми мен жұлын) (Жұлын жүйкелері)

1

Орталық жүйке жүйесі

Ми Жұлын

Жүйке жүйесі: жүйке тінінен, нейрондар мен нейроглиядан түзілген. Нейрон - толық келген негізгі бөлімнен, денесінен одан тарамдалған ұзынды қысқалы өсінділерден түзілген.

Нейроглия - нерв клеткасының тірегі, нервке белгілі бір пішін беріп , оларды қоректендіру жұмысын атқарады.

Дендрит - қысқа тарамдалған өсінділер, имнульсті клетка денесіне жеткізіп отырады.

Аксон - ұзыннан тарамдалған өсінділер, импульсті клетка денесінен шығарып отырады.

Жүйке жүйесі ақ және сұр заттардан құралады. Сұр заты жүйке жасушалары денелерінің шоғырлануынан пайда болса, ақ заттары жүйке талшықтарының тораптануынан пайда болды.

Нерв дегеніміз - сырт жағы ақ қабықшамен жабылған нерв талшықтарының будасы.

Нервтер атқаратын қызметіне қарай 3 түрге бөлінеді:

1. Егер нерв тек қана козғалтқыш клеткасының нерв талшықтарынан түзілсе, оны “ қозғалтқыш ” немесе “ орталықтан тепкіш ” нерв деп атайды.

2. Егер нерв құрамы сезімтал нерв талшықтарынан түзілсе, оны “ сезімтал ” немесе “ орталыққа тепкіш ” нерв деп аталады.

3. Егер нерв тер құрамына әрі қозғалтқыш әрі сезімтал нерв талшықтары кіретін болса оларды “ аралас ” нервтер деп атайды.

Сезгіш

Қозғалтқыш

видео

Нерв клеткалары бір-бірімен жалғасып нейрондар тізбегін құрайды құрайды және де бір клетканың екінші клеткамен байланысқан жерін синапс деп атаймыз. Нейрон бойында нерв қозуы клетканың дендринт- дене аксон бағыты бойынша жүреді .

Жұлын

Омыртқа өзегінің ішінде жатады. Ұзындығы ересектерде 45 см, ені 1.5 см Салмағы 80 г. Ауыз омыртқасының тұсында сопақша миға жалғасады. Төменгі жағынан соңғы жіпшесі арқылы құйымшақ омыртқасына бекиді.

Жұлынның көлденең қимасын қарағанда жұлынның ақ және сұр заттардан тұратынын көреміз. Ақ заты сұр затын қоршап орналасады. Оның сұр заты көбелекке пішініне келеді. Сұр затының шығынқы жерін мүйіздері деп атаймыз. Алдыңғы мүйіз, артқы мүйіз, бүйір мүйіздері бар. Бүйір мүйіз тек көкірек сегметтерде ғана кездеседі. Алдыңғы мүіздері қозғалтқыш , артқы мүйіздері сезгіш рефлекторлық , бүйір мүйіздері вегетативті қызмет атқарады.

Жұлын бетіндегі сайлар арқылы 3 бағанағы бөлінеді. Алдыңғы баған- алдыңғы орталық саймен алдыңғы бүйір сайының аралығында , бүйір бағаны- алдыңғы бүйір сайы мен артқы бүйір сайының аралығында, ал артқы баған- артқы бүйір сайы мен артқы орталық сайдың арасында орналасыды.

Жұлынды қоректендіретін артериялар:

Қабырға аралық Бел артериялары

Жұлынның көкірек сегменттеріне

Бел, сегізкөз, құйымшақ

тарамдалады

сегменттеріне таралады

Ми

Ми сауытының ішінде орналасқан. Үстіңгі жағы дөңес, астыңғы жағы ойлы қырлы келеді .

Ми бөліктерінің дамуына байланысты көпіршектірінің қуысы да өзгереді. Көпіршіктерінің қуысында қарыншалар пайда болады. 3 қарынша бар:

Алдыңғы ми көпіршіктерінің қуысынан 2 ми сыңарларының ішінде жатқан екі бүйір қарыншалары пайда болса,

Аралық мида үшінші қарыншалары пайда болады, ал ортаңғы мидың қуысы жіңішке түтік тәрізді боландықтан оны су өткізгіш деп атаймыз.Ол жоғарғы жағынан үшінші қарыншамен, төменгі жағынан төртінші қарыншамен байланысып жатыр. Төртінші қарынша – артқы ми қуысында пайда болады.

Ұрықтың бес айлық мерзімінде ми сыңарларының беттерінде сайлар пайда болады. Оларға орталық –Роланд , бүйір- Силвьвев , және төбе-шүйде сайлары жатады.

Ми

Артқы

Алдыңғы

• Аралық ми

• Үлкен ми сыңарлары

• Сопақша ми

• Көпір

• Мишық

Ортаңғы

Ми бөлімдері

Сопақша ми

Жұлынның тікелей жалғасы, жұлын бетімен өтетін сайлар, сопақша ми бетіне жалғасып, оның ақ затын алдыңғы, ортаңғы және артқы 3 жұп бағандарға бөлінеді. Бүкіл ішкі ағзаларды жүйкелендіріп, тыныс алу асқорыту, жүрек, жүрек соғу жұмыстарын реттеп отырады. Сопақша ми рефлекторлы және өткізгіштік қызмет атқарады .

Көпір

Көпір сопақша мидың үстінде орналасқан жалпақ ақ дөңес. Жоғарғы жағынан ми сабақшаларымен шектелген. Көпірдің артқы беті сопақша мимен бірге қиықша ойысын түзуге қатысады. Тепе- теңдік орталығы бар, шайнау қызметіне де қатысады.

Мишық

Мишық көпір мен сопақша мидың артқы жағында орналасқан. Ми сауытының артқы ойысын толтырып жатады. Салмағы ересек адамда 120-150 г. Мишықтың сыртқы жағында сұр заты және ішкі жағында ақ заты орналасқан. Мишықтың 3 аяқшасы бар. Мишықтың негізгі қызметі дененің қимыл- әрекетін рефлекторлы жолмен реттеп , тепе-теңдік жағдайды сақтап өткізгіштік қызметін атқарады.

Мишық

Ортаңғы ми

Ортаңғы ми үлкен өзгерістерге ұшырамаған және көлемі де кішірек болып келеді. Ортаңғы ми 2 сабақшасымен 4 төмпешіктен түзілген. Оның жіңішке қуысын құбыр деп атайды. 4 төмпешік ортаңғы мидың артқы жағын түзеді. Ол ақ пластинкамен жабылып жатқан 4 төмпектен тұрады. Есту және көру аппараттарына жауап береді.

Ортаңғы ми

Аралық ми

Улкен ми сыңарларының аралығында орналасқан, оған көру төмпегі және төмпек аймақтар жатады. Аралық ми қуысын 3 қарынша деп атайды. Оның екі бүйір және жоғарғы төменгі қабырғалары бар.

Аралық ми

Аралық ми

Таламус

Эллипс тәрізді дене. Ол сұр түсті ішкі, сыртқы және алдыңғы ядролардан түзелген. Бұл ядролардан ми сыңарларына серпін жеткізіледі.Сондықтан көру төмпегінің қыртысасты орталығы деп атайды .

Гипоталамус

Көру төмпегінің төменгі жағында, көру жүйкелерінің қиылысы мен үлкен ми аяқшаларының аралығында орналасқан аралық мидың бөлігі.

Гипофиз

Мидың астыңғы жағындағы ми қосымшасы болып саналады. Ол түрік ершігінің үстіңгі ойысында орналасқан ішкі секрециялық бездер қатарына жатады.

Алдыңғы ми

Екі ми сыңарларынан тұрады. Олардың әрқайсысы ми жабындысы,қыртысасты түйіндер және бүйір қарыншалары жатады. Атқаратын қызметі ойлауға, сөйлеуге , ақпараттарды қабылдауға жауап береді .

Алдыңғы ми

Ми қан тамырлары

Омыртқа артериясы

Ішкі ұйқы артериясы

Көру нервісінің айқасқан

Жерінде 2-ге бөлінеді

Артқы ми

Артеряларынан

құралады

ортаңғы

алдыңғы

ортаңғы

Алдыңғы

Мидың ішкі бетін

қоректендіреді

Сыртқы бетін

қоректендіреді

5

Бас бөлімдерінің жалпы атқаратын қызметтері.

• Маңдай бөлігі - ойлау, жазу, сөйлеу қызметін атқарады.
• Төбе бөлігі - алдыңғы жағы сезгіш қызметін, артқы жағы қозғалыс қызметін атқарады.
• Шүйде – көру қызметін атқарады
• Самай - есту және иіс қызметін атқарады.

Шеткі жүйке жүйесі

Жүйке жүйеснің шеткі бөліміне ми ме жұлыннан таралатын жүйке жатады. Мидан 12 жұп , жұлыннан 31 жұп нерв тарайды.

Мойын- 8 жұп.

Көкірек-12 жұп.

Бел- 5 жұп.

Сегізкөз- 5 жұп

Құйымшақ- 1 жұп

Ми жүйкелері

І жұп- иіс сезу

ІІ жұп- көру

ІІІ жұп- көз қимыл

IV жұп- шығыр

V жұп- үшкіл

VI жұп- әкеткіш

VII жұп- бет

VIII жұп- кіре беріс ұлу

IX жұп- тіл жұтқыншақ

X жұп- кезеген

XI жұп- қосымша

XII жұп – тіласты жүйкесі

Ми нервтері құрамы мен атқаратын қызметіне қарай 3-ке бөлінеді:

аралас

сезімтал

қозғалтқыш

(III, IV,VI, XI, XII)

(V, VII, IX, X)

(I, II,III)

Нерв системасының вегетативті бөлігі

Жүйке жүйесі аурулары

• Арахноидит
• Невроз
• Инсульт
• Паралич

Арахноидит

Мидың және жұлынның жұмсақ қабықшасының қабынуы.

Ауру тұқым қуалау жолымен жылдам дамиды.

Салдары:

• Тұмау
• Ревматизм
• Хронический тонзиллит
• Отит

Ми бассүйек соққысы

Невроз

Ұзақ және ауыр стресстік жағдайлардан туындайды.

• Адамдардың стресске бейімділігі
• Жылау
• үрей
• Қатты дыбыстарға сезімталдығы
• Ұйқының бұзылуы
• Жүрек соғысының бұзылуы

Инсульт

Мидың қан айналымының және ми ткандерінің функцияларының бұзылуы

Салдары:

• Гипертониялық ауру
• Атеросклероз
• Жүрек аурулары
• Эмоциялық және физикалық күш түсулері

Паралич

Ми мен жұлынның қозғалтқыш орталықтарының және де орталық және шеткі жүйке жүйесінің зақымдалуы.

Салдары:

• Қабыну процессі
• Соққы
• Жүйке жүйесіндегі ісік
• Қан айналымның бұзылуы

Пайдаланған әдебеттер:

• М.М.Юсупова “Адам анатомиясының практикумы”, Алматы “Мектеп баспасы” 1984 ж. ( 173-216 б. )
• М.Н.Нұрышев “Адам анатомиясы” Алматы “Мектеп баспасы” 2000 ж (115-130 б.)
• М.М. Курепина “Анатомия человека” Москва 1971 г. (78-81 б)
• И.М. Туленбеков, Ф.А. Исмагулова “Анатомия, физиология и некоторые вопросы гигиены” Алма-Ата 1970 ж. (70-80 б)
• А.Р.Рақышев. “Адам анатомиясы ”Алматы 2008 ж. (200-230 б)

Назар аударғандарыңызға

рахмет!!!