Тыныс алудың маңызы. Тыныс алу мүшелерінің құрылысы және қызметі.

Тақырыбы: Тыныс алудың маңызы. Тыныс алу мүшелерінің құрылысы және қызметі.

Мақсаты: тыныс алудың маңызы, тыныс алу мүшелерінің қызметі мен құрылысы туралы білім беру.

Міндеттері. Білімділігі  - тыныс алу процесінің  мәнімен, адам организмінде энергияның өзгеруіндегі және зат алмасудағы  маңызымен таныстыру; қызметіне байланысты тыныс алу мүшелерінің құрылысы, тыныс алудың дыбыс және сөйлеу қабілетіндегі қызметі туралы білім беру.

         Тәрбиелелегі – қауіпсіздік техникасын сақтауда өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптастыру. Өзінің денсаулығы туралы жинақылыққа тәрбиелеу.

Дамытушылығы – оқушылардың талдау,синтез, салыстыру, қорытындылау және ойлау қабілеттенрін дамыту.жүйке жүйесінің төзімділігін дамыту.

Құрал-жабдықтр: “Өңештің құрылысы”, “Тыныс алу жүйесі” кестелері,адам денесінің құрастырмалы үлгісі, “Тыныс алу мүшелері” рельефті кестесі, оқулықтағы суреттер, электронды оқулықтан үзінділер, электронды көрсетілім.

Сабақ типі: аралас сипатта

Әдістемелік шешім: сұхбат элементтерімен мұғалімнің әңгімесі, өзіндік жұмыс.

I.Ұйымдастыру кезеңі.

II. Жазбаша сұрау (10-12 мин).

1-нұсқа

1. Неліктен жүрек тоқтаусыз және шаршамай ұзақ уақыт жұмыс істей алады? Жүрек циклі туралы білімдеріңді пайдаланып, жауаптарыңды негіздеңдер.

1.Эритроциттер мен лейкоциттер құрылысының суретін салу, олардың бөліктерінің атын жазу.

2-нұсқа

1. Жүрек автоматизмі деген не? Жүректің жұмысы қалай реттеледі?

2. Жүретің қабырғасын және тамырларды көрсете отырып, қанайналымның кіші  шеңберінің сызбанұсқасын түрлі түсті қаламмен салыңдар. Жүрек және тамыр бөліктерінің аттарын жазыңдар, нұсқар арқылы қанның қозғалу бағытын көрстіңдер.

3-нұсқа

1.   Жүректің қабырғасын және тамырларын көрсете отырып, қанайналымның үлкен шеңберінің сызбанұсқасын түрлі түсті қаламмен салыңдар. Жүрек және тамыр бөліктерінің аттарын жазыңдар, нұсқар арқылы қозғалу бағытын  көрсетіңдер.

2.   Жүрекке және жүрек-қан тамырлары жүйесіне алкаголь мен никотиннің зиянды әсерін сиппатаңдар.

4-нұсқа

1. Жүрек құрылысының сызбанұсқасын саып, бөліктерінің, тамырларының, қақпақшаларының аттарын жазу; жүректің ішкі бөлігіндегі  қанның қозғалу бағытын көрсетіңдер.
2.  Қанның тамыр арқылы ағымына қандай физикалық (гидродинамикалық) күш әсер етеді?

III. Тіректік білімдерді өзектеу.

Оқушылар үш топқа бөлінеді және әр топ жеке тапсырма алады.

1-тапсырма. Жануарлар қорексіз және сусыз бірнеше күн өмір сүре алады,ал ауыссыз 10 минут та тіршілік ете алмайды.

Түсіндіріңдер:

а) неге адам ауыссыз, тыныс алмай өмір сүре алмайды? ә) тыныс алу мүшелерінің қызметі қалай түсіндіріге болалы?

2-тапсрыма. Атмосфералық оттектің тыныс алғанда өкпеге баратынын елестетіңдер. Мұрыннан өкпеге дейін осы молекула қандай жолдардан өтетінін ойланыңдар. Адам денесінің мүшелері тізімінен тыныс алу жолдарының барлық бөліктерін (оң жақ баған) тауып, оларды бір сызықпен қосып шығығдар (тапсырманың екінші жартысы тақтада орындалады).

Тыныс алу жүйесі – ауа тасымалданатын жол              жүрек     

                                                                                     мұрын

                                                                                     асқазан

                                                                                     артерия

                                                                                     мұрын –жұтқыншақ

                                                                                     қан

                                                                                     көмей

                                                                                     өңеш

                                                                                     кеңірдек

                                                                                     ішек

Тыныс  алу жүйесі – өкпе (газ алмасу)                         бронхылар

3-тапсырма. “Жануарлар” бөлімін оқыған кездегі білімдерін және “Жануарлар араморфозы” кестесін негізге ала отырып, қандай жануарлада тыныс алу мүшелері алғаш пайда болатынын еске түсіріңдер. Омыртқалы  жануарлардың тыныа алу жүйесі қандай эволюциялық өзгерістерден өтті?

         Оқушылар сыртқы орта мен организм арасындағы газ алмасудағы тыныс  алу жйесінің рөлін әңгімелейді.

         Сұрақтар

1. Организм үшін тыныс алудың маңызы қандай?
2. Тыныс алу жүйесі жануарлардың тіршілік ету ортасына байланымты ма?
3. Кесте бойынша эволюция процесінде омыртқалы жануарлардың тыныс алу мүшелерінің құрылысындағы өзгерістерді көрсетіңдер.
4. Адам туысы қай клақа жатады?
5. Адамның және сүтқоректі жануарлардың тыныс алу жүйесі құрылысының ұқсастықтары бар деп тұжырымжауға бола ма?(танымдық тапсырма.)
6. Ұлпалар мен мүшелердегі зат алмасудағы тыныс алудың маңызы.
7. Организм үшін оттектің маңызы.
8. Біз тыныс алатын ауа.(Сұхбат элементтерімен мұғалімнің  әңгімесі; тыныс алу қызметін дәптерге жазу; оттектің қасиеті, зат алмасу реакциялары және тотығу туралы химия пәнінен алған білімдерін қолдану.) 
9. Тыныс алу жолдарының құрылысы және қызметі. Мұрын қуысы (Мұғалімнің әңгімесі, кестені қолданып, сұхбаттасу. )

Мұрын қуысында ауа қандай жағдайда болады?

Мұрын қуысының атқаратын байланысты құрылысы. Кеңірдек, оның қызметіне байланысты құрылысының ерекшелігі;шеміршек қызметі. Дыбыс байламдары. Көмей мен дыбыс байламдары ауруларының байламдары (мұғалімнің әңгімесі; көмей құрылысын оқу бойынша өзіндік жұмыс; «көмей мен дыбыс байламдары ауруларының алдын алу» сұхбаты;бейнематериалдар).

Кеңірдек, бронхылар, олардың құрылысы және қызметі. (Оқулықтағы мәтінмен өзіндік жұмыс; жұмыс нәтижелері және сұрақтар бойынша сұхбат; неге тамақ кеңірдікке түспейді?)

Неліктен кеңірдектіңартқы қабырғасы жұмсақ? Кеңірдек пен бронхы құрылысына қандай ұқсастықтар бар? Мұны қалай түсіндіруге болады?

IV. Білімді қорыту және жүйелеу.

Тыныс алудың рөлі, тыныс жолдарынның қізметі мен құрылысының ерекшеліктері  (парагравтағысұрақтар бойынша сұхбат).

V. Үй тапсырмасы.  Параграф материалдарын оқу, сұрақтарға жауап беру, тапсырмаларды орындау.  ‘‘Өздерің тұратын қаладағы, елді мекендегі ауа жағдайы’’ туралы хабарлама дайындау.