:«Тірек-қимыл жүйесі»

« Березняк жалпы білім беру орта мектебі» КММ

Ғылыми жоба

Тақырыбы :«Тірек-қимыл жүйесі»

Орындаушы: Серік Әсем

8 «а» сынып

Жетекшісі: Ерболат Ардагүл

Қызылқайың 201

Мазмұны

І.Кіріспе-----------------------------------------------------------------------------------3

ІІ.Теориялық бөлім

2.1. Тірек-қимыл жүйеснің маңызы-------4

2.2.Аяқ қаңқасы-------------------------------5

2.3.Қаңқа бөлімдері-------------------------------------------------------------5

ІV.Қортынды ----------------------------------------------------------------------------8 V.Пайдаланылған әдебиеттер тізімі------------------------------------------------9

Кіріспе

Қаңқа сүйектерден жөне олардың байланысынан тұрады. Ол біздід денемізге тірек болып, пішінін сактайды, қорғаныштық және қан түзілу қызметін атқарады, зат алмасуга қатысады. Дене және аяқ-қол сүйектері иінтірек болып табылады. Ол арқылы дененің кеңістіктегі қимыл-қозғалысы жүзеге асырылады.

Түтікті сүйектің басы сүйектің кызыл кемігін, ал куысы сүйектің сары кемігін қорғайды.

Адам қаңкасы 200-ден астам сүйектен түрады. Әрбір сүйектің белгілі бір пішіні, мөлшері және каңкадағы белгілі бір орны болады.

Бас қаңқасы. Бас қаңқасы — бас сүйек екі: ми және бет бөлігінен түрады. Ми бас сүйегінің сүйектері — маңдай, шүйде, жұп самай және төбе сүйектері өзара берік байланысқан Олар миды қорғайды. Шүйде сүйегінің үлкен тесігі бар. Бұл жерде ми мен жұлын жалғасады. Сүйектегі көптеген майда тесіктер аркылы жүйкелер мен қан тамырлары өтеді.

Бас сүйектің бет белігін ірі сүйектер — қозғалмайтын үстіңгі ж\е қозеалмалы астыңгы жақ сүйектері құрайды. . Жақ сүйектерінде тістер орналаскан. тіс түбірі жақ сүйегіндегі ұяда терең орналаскан, сондықтан олар берік бекиді.

Дене қаңқасы. омыртқа жотасы мен кеуде куысы жатады . Омыртқа жотасы дене бөліктерін байланыстырып, жұлынның қорғаныш қызметін, бас, қол, бүкіл дененің тірек кызметін аткарады Омыртка жотасының жоғары бөлігі бас сүйекпен байланысады.

Омыртқа жотасы 33—34 омыртқадан түрады. Оні мойын (7 омыртқа), арқа (12 омыртқа), бел (5), сегізкөз (сегізкез түзетін косыла ескен 5 омыртка), күйымшақ (кұйымшак түзетін қосыла өскен 4—5 омыртка) бөлімде құрайды

Тірек қимыл жүйесінің маңызы. Омыртқа жотасы иілім түзеді, оның екеуінің дөнесі жері — алға, ал екеуінікі артка бағытталған. Иілімнің болуы адамды баска омырткалы жануарлардан ерекшеі лейді және ол дененің тік бағытына және тік жүруге байланысты. Иілімдер еркін козғалуды, тепе-тендікті сактауды камтамасыз етеді. Омырткалар арасында серггімді омьгртқааралык дискілер орналаскан. Омыртка жотасыныН козғалғыштығы жаксы, оньщ козғалуы үш ось айналасында жүзеге асырылады. Ол өркайсысының денесі, омыртка тесігін түзетін арткьі доғасы бар омыртқалардан түрады. і Бірінің үстіне бірі орналасып, омыртка тесігі жүлый| орналасатын омыртка өзегін түзедІ. Доғадан есінділері таралады, оларға бұлшыкқеттер б

Кеуде куысы. Арқа омырткалары, қабырғалар мен төс кеуде қуысын түзеді (55-сурет). Адамда, әдетте, доға төрізді иілген жалпак 12 жұп қабырға болады. Олар артқы жағынан арқа омырткаларымен жалғасады, ал алдыңғыдағы (теменгі екі жүбынан баска) төспен байланысады. Қабырғалардың козғалуы адамның тыныс қозғалыстарына

Иың белдеуі екі жауырын мен екі бұғанадан тұрады, жауырын — кеуде қуысынын арткы-жағында орналаскан Үшбүрышты жалпак сүйек. БүғананыЙ" бір ұшы төстің жоғары ұшымен, екінші ұшы — жауырынмен қосылған.

Қолдың еркін қозғалатын қаңқасы үш бөлімнен: тоқпан жілік, көрі жілік, білек жөне қол басы сүйектерінен тұрады. Токпан жілік жауырынмен қозғалмалы байланысатын иық буынын түзіп, қолмен әр түрлі қимыл жасауға дік береді. Тоқпан жіліктің ішкі қуысы сүйек толы болады.

шынтақ сүйегімен білектің шынтак буынында айналмалы қозғалыс жасайтындай болып байланыскан.

Қол басы сүйектерінің үш бөлімін ажыратады: білезік сүйектері, алакан сүйектері және майда сүйектерден тұратын саусак сүйектері (56-сурет).

Аяқ қаңқасы (жамбас белдеуі) омыртқа жотасының сегізкөз бөлімінен және екі жамбас сүйегінен тұрады. Жамбас сүйектері мен сегізкөз омыртқа бағанасын, яғни бүкіл дене сүйенетін тірек түзеді. Жамбас белдеуіне аяқтың еркін қозғалатын сүйектері мен бұлшык еттер жалғасады. Жамбас белдеуі олар үшін тірек болып табылады және олардың қозғалуына қатысады. Жамбас белдеуі ішкі мүшелерді қорғайды және оларды ұстап тұрады.

Аяқтың еркін қозғалатын сүйектеріне ортан жілік, асықты жілік, шыбык сүйегі және майда 26 сүйектен тұратын толарсақ (тілерсек), табан ж\е бақай сүйектері жатады (57-сурет).

Тік жүруге байланысты адамның аяқ басы жұрісті қамтамасыз ететін күмбез тәрізді пішінге ие болды

Сүйек қабығы Сүйектің тығыз заты

Сүйек Сүйектердіи көбісі сырткы тығыз және ішкі кемік заттардан түрадьі Сүйектің ерекше беріктігі қажет жерде тығыз заі орналасады, ал кемік зат сүйек массасын азайтады. Барлық сүйектің беті сонымен тұтасып өскен, қанмен жақся камтамасыз етілетін жөне көптеген жүйке ұштары -1 рецепторлары бар созылғыш ұлпа — сүйек қабығымеі жабылған. Ол сүйектің қоректенуін және жуандап өсуіі қамтамасыз етеді (58-сурет).

Сүйек остеондардың күрделі қүрылымынан түратын сүйек ұлпасынан құралады. Остеондар сүйек жасушалары және кальций фосфаты мен карбонаттарының жасуша аралық заттарынан тұрады. Остеондарға сүйек үлпасыныі коректенуі мен тыныс алуын камтамасыз ететін тамырлары мен лимфа тамырлары келеді.

Пайдаланылған әдебиет

[1.Биология кешенді оқу құралы 2013

ж[2. Адам анатомиясы мен физиологиясы 19

[3. Халықаралық «Wikipedia» желісі]