АДЫРАСПАН Т?ТІНІНІ? АДАМ ДЕНСАУЛЫ?Ы ?ШІН МА?ЫЗЫ
Зерттеуді? ма?саты: Адыраспан ?сімдігіні? халы? медицинасында ?олданылуын, оны? ішінде ?сімдікті т?тету ар?ылы б?лінген т?тінімен сыр?аттардан емделу себептерін аны?тау, зерттеу. Т?тін ??рамынан табыл?ан химиялы? элементтер мен эфир майлары, бас?а да ?осылыстарды? фармацевтика саласында дайындал?ан д?рілер ??рамынан табу, ?серін салыстыру. Сол ар?ылы адыраспанны? емдік ?асиеттерін одан ?рі насихаттау.
Зерттеуді? ?дістері: Адыраспан ?сімдігіні? т?тініні? ??рамын зертханада аны?тау. Зерттеуді? ?ылыми болжамы: «Емдік ?асиеті бар» деп б?рын халы?ты? сеніммен ?олданылып келген ?сімдікті ?ылыми т?р?ыда зерттеп, медицина саласында адыраспан ?сімдігіні? де?гейін к?теру. Адыраспан ?сімдігі т?тініні? ?андай д?рілік препараттарды алмастыра алатынын аны?тау.
Зерттеу кезе?дері:
1-кезе?: Адыраспан ?сімдігі туралы теориялы? м?ліметтер, материалдар жина?тау.
2-кезе?: Адыраспан ?сімдігіні? т?тініні? ??рамын аны?тау?а зертханалы? ж?мыс ж?ргізу.
3-кезе?: Жина?тал?ан материалдарды ?орытындылап, екшеп, баспадан шы?арып, т?птеу.
?орытынды: Адыраспан т?тініні? химиялы? ??рамынан аны?тал?ан заттарды? ?сер ете алатын сыр?ат т?рлеріне халы?ты? емні? осы т?рін ке?інен ?олдану керек.
Зерттеу барысында?ы ?сынысым: Зерттеу барысында аны?тал?андай, емдік ш?птер ар?ылы, соны? ішінде адыраспан т?тіні ар?ылы емдеуге болатын ауруларды а?замызды ?р т?рлі д?рілермен уламай халы?ты? медицина т?сілдерімен емдеуді ?олданыс?а енгізу. Ж?не осы ?сімдікті киелі, емдік ?сімдік ретінде арнайы ?ор?ау ж?мыстарын ?йымдастыру.
?уанышова Мадина дайында?ан «Адыраспан т?тініні? адам денсаулы?ы ?шін ма?ызы» атты ?ылыми ма?ала?а
СЫН – ПІКІР.
Хал?ымызды? д?уірлік шипасынан б?лек ?улиелік ?асиеті мол санал?ан ш?птерді? бірі «адыраспан».Бізді? ата –бабаларымыз сонды?тан оны ?йді? боса?асына іліп ?ойып,осы ар?ылы отбасын алуан т?рлі б?ле –ж?лелерден са?тау?а тырыс?ан.Осы ?сімдікті? т?тінімен ?йді? ішін т?гел ыстап,сол жын шайтандарды, жаман адамдарды? лас ниеттері мен ?ар?ыстарын ша?ыра?тан аластайтын бол?ан. Осы д?рілік ш?пті? т?тінін зерттеуді ма?сат етіп ал?ан ?уанышова Мадинаны? ?ылыми ж?мысында жо?ар?ыда атал?андай ш?пті т?теткеннен кейін адамны? сыр?аты саябырлап,нау?асынан айы?а бастауыны? себебін зерттеп, т?сіндіріп к?рген. Адам ауруынан кей жа?дайда толы?тай жазылып кететініне себеп болатын адыраспан т?тініні? ??рамында не бар екенін аны?тау –?ылыми ж?мысты? негізгі ма?саты болып табылады. Адыраспан ?сімдігіні? халы? медицинасында ?олданылуын, оны? ішінде ?сімдікті т?тету ар?ылы б?лінетін т?тінмен сыр?аттардан емделу себептерін аны?тау, зерттеу ж?мыстарымен айналыс?ан.Т?тін ??рамынан табыл?ан химиялы? элементтер мен бас?а да ?осылыстарды? фармацевтика саласында дайындал?ан д?рідерді? ??рамынан іздеп,?серін салыстыр?ан.Сол ар?ылы адыраспанны? емдік ?асиеттерін одан ?рі насихаттау?а,осы ?сімдікті киелі,емдік ?сімдік ретінде арнайы ?ор?ау ж?мыстарын ?йымдастыру шараларын ж?ргізу керек деген ой,?сыныстар берген. КІРІСПЕ
Хал?ымыз д?рулік шипасынан б?лек ?улиелік ?асиеті мол сана?ан ш?птеріні? бірі «адыраспан» деп аталады. Бізді? ата-бабаларымыз сонды?тан оны ?йді? боса?асына іліп ?ойып, осы ар?ылы отбасын алуан т?рлі б?ле-ж?лелерден са?тау?а тырыс?ан. Осы ?сімдікті? т?тінімен ?йді? ішін т?гел ыстап, сол жын-шайтандарды, жаман адамдарды? лас ниеттері мен ?ар?ыстарын ша?ыра?тан аластайтын бол?ан.
Атам ?аза? ?зі аса киелі деп білген б?л ?сімдікті ?сіп т?р?ан жерінен ж?лып аларда да оны? ?деп-ибасын ?ата? са?та?ан.
- Біріншіден, оны ?ауызы толып, т??ымы толы? піскен кезде ?ана ж?л?ан.
- Екіншіден, ер адамны? ?ана ж?луына р??сат етілген.
- ?шіншіден, сол ж?латын адамны? жаны ?ана емес, ?сті-басы таза, д?реті бар екеніне м?н берілген.
- Т?ртіншіден, ж?лушы кісі міндетті т?рде Алла??а ??лшылы? етіп, «Бисмилла?и-ир-рахман-ир-рахим! Мен келдім ?р н?рсеге, адыраспан, Аты?ды ?ой?ан екен Омар, Оспан. Бисмилла?и-ир-рахман-ир-рахим!» деп барып, ?сімдікті? са?а?ына ?олын тигізген.
Б?л жердегі Омар мен Оспанны? пай?амбарымыз М?хаммед салауалла?у-?алей?и-с-саламны? ?йгілі т?рт сахабасыны? екеуі екенін м?мкін ж?рт білетін шы?ар деп ойлаймыз.
Осы д?рілік ш?пті? т?тінін зерттеуді ма?сат етіп ал?ан ?ылыми ж?мысымызда жо?арыда атал?андай ш?пті т?теткеннен кейін адамны? сыр?аты саябырлап, нау?асынан айы?а бастауыны? себебін зерттеп, т?сіндіріп к?ретін боламыз. Осыншалы?ты адам ауруынан кей жа?дайда толы?тай жазылып кететініне себеп болатын адыраспан т?тініні? ??рамында не бар екенін аны?тау – ?ылыми ж?мысты? негізгі ма?саты болып табылады.
Адыраспан ?сімдігіні? халы? медицинасында ?олданылуын, оны? ішінде ?сімдікті т?тету ар?ылы б?лінген т?тінімен сыр?аттардан емделу себептерін аны?тау, зерттеу ж?мыстарымен айналысты?. Т?тін ??рамынан табыл?ан химиялы? элементтер мен бас?а да ?осылыстарды? фармацевтика саласында дайындал?ан д?рілер ??рамынан табу, ?серін салыстыру. Сол ар?ылы адыраспанны? емдік ?асиеттерін одан ?рі насихаттау. ІІ Б?ЛІМ.
- АДЫРАСПАН ТУРАЛЫ А?И?АТ.
Біз бала жасымыздан осы адыраспанны? арасында ?стік десек те болады. Ма??ыстау облысы да адыраспан ?сімдігіні? бір мекені десек те болады. К?бінесе далалы жерлерде, кейде ?йлерді? аулаларында да ?сіп т?ратын кездері болады. Осылай ?сіп кеткен киелі ш?пті? арасымен ж?ргенде, ата-?желеріміз оларды аттап ?туге болмайтынын айтатын. Ал, ауламызда ?сіп т?р?ан адыраспанды к?ргенде бас?а облыстардан ?она??а келген тумаларымыз: «?йлері?ізді? алдында киелі ?сімдік ?сіп жат?ан сіздер ?андай ба?ыттысыздар!» деп ?ызы?атын. Ал олар ?з жерлерінде ?спегендіктен алып-сатарлардан базардан ?ымбат ба?асына емі ?шін сатып алатынын айтатын. Сол кезде бала болса? та, «адыраспан» атты ?асиетті ?сімдікті танып ?сіп, о?ан тиюге болмайтынын б?кіл санамызбен т?йсіндік.
Адамзатты? тіршілік етуі барысында ?сімдіктер ?леміні? алатын орны ерекше зор. ?азіргі медицинада ?олданыста ж?рген д?рі-д?рмектерді? 40 пайыздай б?лігі тап ?сімдіктер д?ниесінен жасалады екен. ?орша?ан орта ?скіндеріні? адам а?заларын жа?сарту?а осындай ?лшеусіз к?мегі барын бізді? ата-бабаларымыз ба?зы замандардан бері жа?сы білген. Сонау алты ?асыр б?рын ?мір с?рген халы?ты? емші ?тейбойда? Тілеу?абыл?лыны? (1388-1478 жж.) «Шипагерлік баяны» соны? бергі кезе?дердегі ?негесі ?ана. Тарба?атай ??ірінде 1787 жылы ?мірге келіп, 1850 жылы ?айтыс бол?ан ата?ты Ыр?ызбай Дос?ан?лы емші д?рілік ?сімдіктерді жа?сы білгендіктен, онымен жанды да, малды да емдеп, жаза алатын д?режеге жеткен. Ол кезінде ?лы Абайды? ?кесі ??нанбайды д?рілік ш?птерімен ауыр дерттен жазып шы?ар?ан деген с?з бар. Емші шипалы ?сімдіктерді? г?лінен, жапыра?ы мен тамырынан д?рі-д?рмек жаса?анда, оларды? ?андай нау?астар?а ем болатынын таби?и т?йсігімен д?п біліп, білігін одан ары дамыт?ан. Сол емшіні? к?п ауру?а ?олданатын д?рілік ш?птеріні? ?атарында біз с?з етіп отыр?ан адыраспан да бол?ан.
Адыраспанды емшілер д?рілік шикізат ретінде шілде айында г?лдеген кезінде жинап алады екен. Ал?анда да, сол т?р?ан бойы б?рі ала бермейді, оны? енді пісіп-жетілген б?та?шаларын, жапыра?ы мен г?лін бір ?и?ымын жерге т?сірмей к?лдей орамал?а т?йеді. Ал?анда тамырдан жо?ары жа?ынан ??ыпты кесіледі. Кептірер кезде темір шатыр астында?ы к?ле?келі, ауа ?тіп т?ратын жерге ?ойылады. Осылайша ол екі жыл са?талуы керек. Ал т??ымын ?скінні? ?ауаша?ы ашыла баста?ан кезде теріп алады. Оны да т?бесі жабы? бол?анымен, ауа ?тіп т?ратын бастырма астында кептіреді. Астына мата т?сеп, сосын т??ымын ш?бі мен ?ауызынан ажыратады
Адыраспан ерітіндісіні? ауыл шаруашылы?ында?ы зиянкестермен к?ресте де орны ерекше. Ол сонымен ?атар ертеден боя?ыш зат ретінде к?деге асады. Оны? т??ымынан негізінен ж?ннен то?ыл?ан б?йымдарды бояйтын бояу алынады. М?селен, ши то?ымасында ?лі к?нге дейін адыраспаннан жасал?ан бояуды пайдаланады. Т?ркияда ерте кезе?дерден а? адыраспаннан ?ызыл бояу алып, онымен ?здеріні? ?лтты? бас киімдері – фесканы боя?ан.
?аза?станда адыраспанны? бір ?ана т?рі – а? адыраспан ?седі. Ол – к?п жылды? ш?п, т?йетабан т??ымдастар тобына кіреді. Тамыр ді?гегі 2-3 метрге дейін жететін ?сімдікті? саба?ы б?та?шалы келеді. Жасыл т?сті саба?ыны? ?зынды?ы 30-80 сантиметрге жетеді. Жапыра?тары тілімделген, кезектесіп орналас?ан, ?ыс?а сыр?алы тере? 3-5 б?лікке б?лінген. Г?лі а? ж?не сары т?сті болады. Олар ірі жал?ыз, не ?ш кіші г?лдерден ??ралады. Жемісі ?о?ыр т?сті, ??р?а? болып, ?ш жеміс ?алтасынан т?рады. Топтанып ?сетін ?скін шілде айында г?лдегенде оны? хош иісі т??іректі алып кетеді. Бір ?ажабы, адыраспан ?сіп т?р?ан ма?ай?а шыбын-шіркей жоламайды. О?ан тек «ханны? ?ызы» сия?ты ?асиетті ?о?ыздар ?ана ?онады.
Бізді? адыраспан ж?ніндегі бір білетініміз осы.
