Қан құрамы, қасиеті, маңызы. Қан жасушалары, фагоцитоз механизмі.
Қан тобы, қан құю, иммунитет түрлері7 Егудің маңызы.
Қантамырлары.Лимфа, лимфа жүйесінің маңызы.
Қан кеткенде көрсететін алғашқы жәрдем.
Жүрек және қан тамыры аурулары.
Оқушы дағдылану керек :
Қан құю жолын көрсете білу.
Қан кеткенде алғашқы жәрдем бере білу.
Негізгі түсініктер мен терминдер:
Қан плазмасы, тромбоцит, фибрин, эритроцит, лейкоцит, донор, реципиент, пульс, гемоглобин, иммунитет, ЖИТС, ВИЧ, көктамыр, салатамыр, қылтамыр, жүрек циклі.
Шығармашылық жұмыс тақырыбы:
1/ Қан. Қан жасушалары. Қанның құрамы.
2/ Қан аздық. Қан құю.
3/ Қан тамырлары ауруларының алдын алу.
4/ Жүректі сақтап қалу үшін
Қасиеті : Қанның ең керемет қасиетінің бірі – ұюы. Қан ұйығанда тромб түзіледі. Тромб-фибрин ақуызынан түзілген. Ұю Са / кальций/ тұздарының қатысуымен жүреді.. Тромбоциттер – сүйек майының ірі жасушаларының ыдырауынан түзіледі (57-сурет). Ыдысқа құйылған қанның екінші қабатын тромбоциттер құрайды. Тромбоциттердің диаметрі 2–5 мкм, түссіз, домалақ немесе сопақша пішінді ядросыз жасуша. Қанның 1 мм3-де 250–400 мың тромбоциттер болады. Қанның ұюына қатысады. Тромбоциттер сүйек кемігінің майында жасалады. Қан тамырлары зақымданғанда тромбоциттер тез бұзылып, қанды ұйытатын ерекше зат бөледі. Қан тамырларының зақымданған жерлерін бітейді. Тромбоциттердің тіршілік ұзақтығы 7–10 күн.
Қанның қызыл түсті болуы – эритроцитке байланысты. Олар оттегін өкпеден жасушаларға апарады, ағзадағы СО2 сыртқа шығарады.
Лейкоциттер – қорғаныш қызметін атқарады, ал тромбоциттер – қанның ұю қызметін атқарады. Қан жасушалары сүйек кемігенде, көк етте. Лимфа түйіндерінде түзіледі. Адамның 1 мм3 қанында 4–9 мың әр түрлі топқа жататын (лимфоцит, моноцит және т. б.) лейкоциттер болады. Лейкоциттер құрылыс ерекшелігіне сәйкес 2 топқа бөлінеді: түйіршікті және түйіршіксіз. Түйіршікті лейкоциттердің цитоплазмасында ұсақ түйіршікті түзілістер болады. Түйіршікті лейкоциттерге – нейтрофилдер (45–75%), эозинофилдер (1–5%) және базофилдер (0–1%) жатады. Түйіршіксіз лейкоциттерге – лимфоциттер (18–30%), моноциттер (2–9%) жатады (қосымша бет). Олардың цитоплазмасында түйіршікті түзілістер болмайды. Лейкоциттер сүйек кемігінің майында, лимфа түйіндерінде, айырша безде және көкбауырда түзіледі. Қанда таңертеңгі ашқарында (тамақ ішпегенде) аздау, тамақтанғаннан кейін көбейеді. Тіршілік ету ұзақтығы 2–5 тәулік. Эритроциттер сияқты лейкоциттер де көкбауыр мен бауырда жойылады
Қанның төрт тобы бар. Әр адам өз қанының тобын білуге тиіс.
Қандағы лейкоциттер арқылы адам ағзасы сырттан түскен микробтардан, басқа денелерден қорғалады: фагацитоз, антитела жасап шығару. Оны иммунитет деп атайды. Туа пайда болған иммунитет және жүре пайда болған иммунитет болып екіге бөлінеді. Іштен пайда болған иммунитет ата-бабадан ұрпаққа тұқым қуалайды. Жүре пайда болған иммунитет деп жұқпалы аурумен ауырғаннан соң адамда иммунитет пайда болуын айтады. Бұл екеуі де табиғи иммунитеттер. Жасанды иммунитет пайда болу үшін адамдарды алдын ала егеді. Иммунитетті бүлдіретін ең қауіпті – вирус – ЖИТС, вирусы – ВИЧ.
Қанның құрамынан бөлініп жасушаларды қоршап жатады
Ұлпа сұйықтығынан бөлінеді
6.Атқаратын қызметі
Тасымалдау, тынысалу, қоректік, зәр шығару, жылу реттеу, қорғаныштық, ішкі ортаның тұрақтылығын қамтамасыз ету
Капилляр қантамырларын жасушалармен байланыстырып, заттар мен газ алмасуды реттейді
Судың таралуын реттеу, қорғаныштық, ұлпа сұйықтығын реттеу, тасымалдау
7.Айырмашылығы
Тұйық шеңбер түрінде жүректен мүшелерге, мүшелерден жүрекке қарай ағып тұрады
Аздаған мөлшері капилляр тамырларындағы қанға қайта қосылады
Мүшелерден жүрекке қарай бір бағытта өте баяу ағады
Қан – біздің ағзамыздағы ең тамаша ұлпалардың бірі. Мемлекет үлкен транспорт жолдарынсыз қалай елестеуге болмаса, адамды, жануарларды да қансыз елестету мүмкін емес. Өйткені қан бүкіл ағзаға оттегін, қоректік заттарды, суды тасымалдайды.
Қан –дәнекер ұлпасының бір түрі. Ол адамның ішкі ағзасын толтырып тұратын үш сұйықтықтың біреуі. Қан, жасушаларға оттегін қоректік заттар жеткізу. СО2 және ыдырау өнімдерін сыртқа шығару қызметін атқарады.Сонымен қатар жылуды реттейді. 23 секундта қан денені бір рет айналып шығады. Сонымен бірге қан қорғаныш, тасымалдау /гормондар/ қызметін де атқарады.
Қан плазмадан /55-60%/ және оның ішінде қалқып жүретін жасушалардан /40- 45%/ тұрады. Плазмада 90-92%, 7% - ақуыз, 0,8%- май, 0,2%- глюкоза, 0,9%- минералды тұздар, 0,05%- мочевина болады. Адамда 4,5 – 5л қан болады, яғни адам денесінің 7 % -ін құрайды. Плазма құрамы еш өзгермейді. Қан жасушаларына эритроцит, лейкоцит, тромбоцит жатады.
Қасиеті : Қанның ең керемет қасиетінің бірі – ұюы. Қан ұйығанда тромб түзіледі. Тромб-фибрин ақуызынан түзілген. Ұю Са / кальций/ тұздарының қатысуымен жүреді. . Тромбоциттер – сүйек майының ірі жасушаларының ыдырауынан түзіледі (57-сурет). Ыдысқа құйылған қанның екінші қабатын тромбоциттер құрайды. Тромбоциттердің диаметрі 2–5 мкм, түссіз, домалақ немесе сопақша пішінді ядросыз жасуша. Қанның 1 мм3-де 250–400 мың тромбоциттер болады. Қанның ұюына қатысады. Тромбоциттер сүйек кемігінің майында жасалады. Қан тамырлары зақымданғанда тромбоциттер тез бұзылып, қанды ұйытатын ерекше зат бөледі. Қан тамырларының зақымданған жерлерін бітейді. Тромбоциттердің тіршілік ұзақтығы 7–10 күн.
Қанның қызыл түсті болуы – эритроцитке байланысты.. Олар оттегін өкпеден жасушаларға апарады, ағзадағы СО2 сыртқа шығарады.
Лейкоциттер – қорғаныш қызметін атқарады, ал тромбоциттер – қанның ұю қызметін атқарады. Қан жасушалары сүйек кемігенде, көк етте. Лимфа түйіндерінде түзіледі. Адамның 1 мм3 қанында 4–9 мың әр түрлі топқа жататын (лимфоцит, моноцит және т. б.) лейкоциттер болады. Лейкоциттер құрылыс ерекшелігіне сәйкес 2 топқа бөлінеді: түйіршікті және түйіршіксіз. Түйіршікті лейкоциттердің цитоплазмасында ұсақ түйіршікті түзілістер болады. Түйіршікті лейкоциттерге – нейтрофилдер (45–75%), эозинофилдер (1–5%) және базофилдер (0–1%) жатады. Түйіршіксіз лейкоциттерге – лимфоциттер (18–30%), моноциттер (2–9%) жатады (қосымша бет). Олардың цитоплазмасында түйіршікті түзілістер болмайды. Лейкоциттер сүйек кемігінің майында, лимфа түйіндерінде, айырша безде және көкбауырда түзіледі. Қанда таңертеңгі ашқарында (тамақ ішпегенде) аздау, тамақтанғаннан кейін көбейеді. Тіршілік ету ұзақтығы 2–5 тәулік. Эритроциттер сияқты лейкоциттер де көкбауыр мен бауырда жойылады
Қанның төрт тобы бар. Әр адам өз қанының тобын білуге тиіс.
Қандағы лейкоциттер арқылы адам ағзасы сырттан түскен микробтардан, басқа денелерден қорғалады: фагацитоз, антитела жасап шығару. Оны иммунитет деп атайды. Туа пайда болған иммунитет және жүре пайда болған иммунитет болып екіге бөлінеді. Іштен пайда болған иммунитет ата-бабадан ұрпаққа тұқым қуалайды. Жүре пайда болған иммунитет деп жұқпалы аурумен ауырғаннан соң адамда иммунитет пайда болуын айтады. Бұл екеуі де табиғи иммунитеттер. Жасанды иммунитет пайда болу үшін адамдарды алдын ала егеді. Иммунитетті бүлдіретін ең қауіпті – вирус – ЖИТС, вирусы – ВИЧ.
Сарысу Фибриоген 1. Эритроцит – 100-120 күн /500 00
2. Лейкоцит - 1-7 күн /4-8 мың
3. Тромбоцит 5-8 күн /200-400 000.
ТРОМБ + Са2+ қанның ұюы
ҚАНТОБЫ Егу Сарысу
ІІ
Жасанды
І ІҮ ИММУНИТЕТ
ІІІ Табиғи
Туа п.б. Жүре п.б.
Донор реципиент.
Жасушалық иммунитет: - «антиген», «ангитела
Кіріспе бөлім
№2 сабақ. Лимфа. Лимфа айналымы және оның маңызы /баяндама/
Иммунитет. ЖИТС.
Лимфа (латынша «lympha» – таза су, ылғал) – адамның лимфа тамырлары мен лимфа түйіндерінде болатын сұйық ұлпа немесе сарғылт түсті мөлдір сұйықтық. Лимфа ағзаның ішкі ортасы, ұлпа сұйықтығынан түзіледі. Тұз құрамы жағынан қан плазмасына ұқсас. Лимфаның химиялық құрамы: 95% су, 3-4% нәруыз; 0,1% глюкоза; 0,9% минералды тұздар. Адам денесінде бір тәулікте шамамен 1–3 л лимфа түзіледі. Қан плазмасына қарағанда нәруыздары аздау, тұтқырлығы да төмендеу (бәсеңдеу). Баяу болса да ұйығыштық қасиеті бар. Лимфа қан сияқты үздіксіз қозғалыста болады. Лимфада болатын лейкоциттерді – лимфоциттер деп атайды. Лимфоцит – лейкоциттің бауырда түзілетін түйіршіксіз түрі. Адамның барлық лейкоциттерінің 18-30%-ын құрайды. Дене салмағының шамамен 30%-ын алып жатады. Лимфоциттер ұсақ, диаметрі 5-6,5 мкм. Лимфа сыртқы және ішкі әсерлерге өте сезімтал. Рентген сәулесінің әсерінен лимфоциттер тез жойылады.
Қызметі: а) ұлпа сұйықтығын қанайналым жүйесіне қайтарады; ә) ағзаға енген зиянды микробтар мен басқа да бөгде заттарды сүзіп қалады; б) аш ішектің бүрлеріндегі майларды сіңіреді.
Қанның сарысуы – қан ұйығының сығындысы, сарғыш түсті сұйықтық. Құрамы жағынан плазмаға ұқсас, бірақ фибриноген нәруызы болмайды, сондықтан ұйымайды.
Дені сау адамда қанның мөлшері, құрамы, физикалық әрі химиялық қасиеттері тұрақты болады. Қанның мөлшері мен құрамының тұрақты болуы ағзадағы барлық ұлпалардың тіршілігі үшін қажетті жағдай. Ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығы қанайналым, тынысалу, асқорыту және зәршығару жүйелері арқылы қамтамасыз етіледі.
Иммундық жүйе – ағзаның қорғаныш қамалы
Иммунитет (латынша «іmmunіtas» – бір нәрседен құтылу, босау) – қабылдамау, қарсы тұру, ағзаның қорғану қабілеті. Иммунитет – жұқпалы аурулар мен бөгде денеге қарсы тұру. Иммунитеттің негізін салған ғалым – И. И. Мечников. Ағзаны жұқпалы індеттен қорғау тек фагоцитті жасушаларға (лейкоциттер) ғана байланысты емес.
Ағзаға енген бөгде нәруыздарға қарсы түзілетін ерекше нәруызды зат – «антителаға» да байланысты. Антитела (грекше «antі» – қарсы, орысша «тело» – дене) қанда немесе ұлпада пайда болған бөгде заттарға қарсы ағзада түзілетін ерекше нәруыз. Қан плазмасында қарсыдененің микроорганизмдерді бір-біріне жабыстырып тастау немесе жою (бұзу) қабілеті бар. Қарсыдене – лимфоциттердің қатысуымен түзіледі. Қарсыдененің ерекшелігі: қарсыдене өзінің түзілуіне себепші болған микробтарға немесе уға ғана әсер етеді. Зиянды заттардың молекуласымен химиялық реакцияға түсіп, оларды жояды. Лимфоциттердің басты қызметі – қарсыдене түзу болып табылады. Оларды кейде иммуноглобулиндер деп те атайды. Қарсыденелер лейкоцит жасушаларының кейбір түрлерінен түзіледі де, қан плазмасында болады. Олар ағзаға түскен микробтарды жояды.
Иммундық жүйе адам ағзасында негізінен қорғаныштық қызмет атқарады. Иммундық жүйеде орталық және шеткі мүшелер болады. Орталық мүшелеріне – сүйек кемігінде болатын кемік майы және айырша без (тимус) жатады
Иммундық жүйенің шеткі мүшелеріне – бадамша бездер, лимфа түйіндері, көкбауыр, аппендикс өскіні (соқырішек) және т. б. жатады. Жұтқыншақтың кілегейлі қабығында 6 бадамша без шоғырланған. Оларды жұтқыншақ лимфасақинасы деп те атайды. Ол арада таңдай, жұтқыншақ және тіл бездері орналасқан. Бұл бадамша бездер ағзаға тамақпен түскен зиянды микробтарды жоюға қатысады.
Лимфа түйіндері көбіне ірі қантамырлардың маңында болады (лимфа жүйесін естеріңе түсіріңдер). Адам ағзасында 460-қа жуық лимфа түйіндері бар. Олар шоғырланып жатады да, әрі биологиялық, әрі механикалық сүзгінің қызметін атқарады. Лимфа түйіндері қызғылт-сұр түсті.
Көкбауыр – құрсақ қуысының жоғары бөлігінің сол жағындағы 9–11 қабырғалардың тұсында орналасқан сыңар мүше. Оның ұзындығы шамамен 10–14 см, ені 6–10 см, қалыңдығы 3–4 см, салмағы 150–200 г. Көкбауырда қан жасушалары түзіледі, әрі уақытша сақталады. Сонымен бірге көкбауырда тіршілігін жойған эритроциттер жиналады.
Иммундық мүшелер ағзаның ішкі ортасының тұрақтылығын және генетикалық тұтастығын қамтамасыз етеді. Иммундық мүшелерде түзілген лимфоцит жасушаларының ағза үшін маңызы өте зор. Лимфоцит жасушаларын атқаратын қызметіне байланысты 2 топқа бөледі. Олардың біріншісі Т-лимфоциттер, екіншісі – В-лимфоциттер деп аталады. Лимфоциттердің бұл екі тобы да негізінен кемік майында түзіледі. Т-лимфоциттер айырша безде, В-лимфоциттер лимфа ұлпаларында толық жетіліп, лимфа арқылы таралады. Олар ағзада иммунитеттің қалыптасуын қамтамасыз етеді
Мақсаты : Тақырып бойынша алған білімдерін пысықтау. «Блиц-турнир», «Алтын қақпа» оқыта үйрету ойындары.
Шарты: 1/ Тарау бойынша негізгі терминдер айтылады. Оқушылар жауап береді. Кім жылдам, көп жауап береді сол жеңеді.
2/ Алтын қақпада - термині айтылады, оқушы жауап береді.
А/ Темір қақпа - ІІІ деңгейлік сұрақ
В/ Күміс қақпа - ІІ деңгейлік сұрақ
С/ Алтын қақпа - І деңгейлік сұрақ
«Блиц – турнир» сұрақтары.
1/ лейкоцит 5/ гемоглобин 9/ рецепиент
2/ көкбауыр 6/ фибрин 10/ эритроцит
3/ тромбоцит 7/ донор 11/ темір
4/ фогоцитоз 8/ салатамыр 12/ көктамыр
«Алтын қақпа» сұрақтары
ІІІ – деңгей
1/ Қанның маңызы
2/ Иммунитет түрлерін ата?
3/ Қанайналым мүшелері
ІІ – деңгей
1/ Фагоцитоз.
2/ Лимфаға тән қасиет
3/ Лейкоцит қайда түзіледі?
І – деңгей
1/ Резус –фактор, аггютинация деген не?
2/ ЖИТС ауруының белгілері.
Мұғалім әркімнің еңбегіне қарай оқушыларды бағалап, сабақты қорытындылайды.
Үйге тапсырма. § 29-35 қайталау. Ғасыр дерті тақырыбына реферат жазып келу. Тірек сызбаны жаттау
6 – сабақ
Тақырыпты бекіту. ЖИТС – ғасыр індеті
Семинар сабақ.
Мақсаты : Қан , ЖИТС , ЖИТС-тің алдын алу туралы оқушылар білімін бекіту арқылы салауатты өмір салтын ұстануға тәрбиелеу.
Шарты: Қан, ЖИТС , ЖИТС-тің алдын алу туралы оқушылар дайындап келген рефератын қорғайды, өз ойларын ортаға салып талқылайды.
ЖИТС – ғасыр індеті
ЖИТС – жүре пайда болған иммундық тапшылық синдромы, қазіргі кезде көпшілікке СПИД деген атпен кеңінен таралған. СПИД (синдром приобретенного иммунодефицита). Оны тарататын вирусқа 1986 жылы АИВ (адамдағы иммундық тапшылық вирусы) деген ат берілді. Оның орысша аты – ВИЧ (вирус иммунодефицита человека).
АИВ-ына алғаш 1938–1939 жылдары американдық Роберт Галло мен француздық ғалымдар Люк Монтанье сипаттама берді.
1981 жылы АҚШ-ның Калифорния штатында алғаш рет есірткі пайдаланатындардан ЖИТС ауруы тіркелді. Американдық ғалымдар бұл аурудың қоздырғышын тарататын вирустарды Африкадағы адамдардан тапты. Дәл осыған ұқсас вирус кейіннен шимпанзе маймылының қанынан да табылды.
ЖИТС қазіргі кезде дүниежүзінің 190-ға жуық мемлекеттерінде індетті ауруға айналып отыр. Қазір ЖИТС ауруының үш қоздырғышы (АИВ-1, АИВ-2, АИВ-3) белгілі. Вирус қоздырғыштары әсіресе Африкада кеңінен таралғандығы анықталып отыр. АИВ-тары өте өзгергіш келеді, олар тұмау вирустарынан 100 есе көп өзгереді. Вирустардың өзгерген бір тобына әсер ететін дәрілер олардың екінші тобына әсер етпейді. ЖИТС ауруынан жазылған дүние жүзінде бірде-бір адам тіркелген емес.
АИВ-ның құрылысы электронды микроскоп арқылы анықталды. Оның сыртқы пішіні гүлге ұқсас. Сыртқы қабығында бүртікті өскіндері бар. Өскіндері арқылы иесінің жасушасына бекінеді. Вирустың қабығы ерекше нәруыз бөліп, жасуша жарғақшасымен қосылады. Вируспен зақымданған жасушалардың жарғақшалары өзара қосылып, көп ядролы жасуша пайда болады. Вирусы бар жасушаға ағзада түзілген қарсыденелер әсер етпейді.
АИВ-ынан лимфоцит жасушалары зақымданатындықтан ағзадағы иммундық жүйенің қызметі бұзылады. Ол ағзада ұзақ уақыт ешбір өзгеріссіз сақтала береді. Вирустың өсуіне қолайлы жағдай туған кезде, оның белсенділігі артады. Вирус Т-лимфоцит жасушаларын көптеп жоятындықтан, ағзада иммундық тапшылық пайда болады. Қанның құрамындағы Т-лимфоциттері жасушалық және гуморальдық иммунитеттерді қалыптастыратыны өздеріңе бұрынғы тақырыптан белгілі.
ЖИТС ауруларының белгілері. Аурудың алғашқы кезеңінде денеде безгек ауруына ұқсас діріл пайда болады. Лимфа түйіндері ісінеді. Тері бөртіп бірте-бірте жараға айналады. Вирустың әсерінен адам азады, дене температурасы көтеріледі, іш өтеді. Қаназдық байқалып адам шаршайды, буыны сырқырап, бас ауырады. Өкпе қабынады, теріде пайда болған жаралар қатерлі ісікке айналуы мүмкін.
АИВ-тың таралу жолдары. ЖИТС ауруы көбіне жыныстық қатынас арқылы таралады: біріншіден – ЖИТС ауруымен ауырғандармен жыныстық қатынас кезінде; екіншіден – АИВ-ның қоздырғышы бар адамдармен жыныстық қатынас кезінде жұғады. АИВ-ның таралуы қан арқылы да жүреді. Бұл көбіне қан құю, ұлпалар мен мүшелерді ауыстырып салған кезде таралады.
АИВ таза емес медициналық құралдарды (инелерді, шприцтерді және т. б.) пайдаланғанда жұғады. Мұндай жағдай көбіне есірткі пайдаланушылар арасында жиі кездеседі.
АИВ жезөкшелік арқылы кеңінен таралатыны анықталған. Вирустың жалпы таралуының 40% осы жолмен жүзеге асады. Африка мемлекеттерінде вирус қоздырғышының 90% жезөкшелер арқылы таралады.
АИВ анасы арқылы баласына ұрықтың даму кезінде, туғанда қанмен, емізгенде сүтпен таралады. Жоғары айтылған АИВ-ның таралу жолдарынан өте сақ болу қажет. Әрбір саналы адам ЖИТС ауруының аса қауіпті індет екенін естен шығармауы тиіс.
АИВ жөтелгенде, түшкіргенде ауа арқылы таралмайды. Күнделікті қол алып, құшақтасып амандасу кезінде, моншаға түскенде вирус жұқпайды. Жәндіктер шаққан кезде де таралмайтыны анықталған.
ЖИТС ауруы қазіргі кезде дүние жүзінде өте қарқынды таралып жатқан індет. Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ВОЗ – всемирная организация здравохранения) мәліметі бойынша қазір Африкада – 2,5 млн, Америкада – 2 млн, Европада – 500 мың, Азия мен Мұхит аралдарында – 100 мың адам АИВ-ын жұқтырған. Дүние жүзінде күніне ЖИТС ауруымен ауырғандардың 7000 өмірімен қоштасады, ал 16000 адам АИВ-ын жұқтырады.
Қазақстанда нақты деректер бойынша 2004 жылға дейін 4000-нан астам адам ЖИТС ауруымен ауырған. Олардың 24-і 14 жасқа дейінгі балалар. Елімізде ЖИТС ауруынан 123 адам қайтыс болды.
Қазіргі ғылым жетістіктері тек АИВ-тарының өсуін ғана баяулатады. ЖИТС қоздырғыштарын химиялық заттар (хлорамин, хлорлы ізбес), спирт, қайнату арқылы залалсыздандыруға болады.
ЖИТС ауруын емдеп жазу шаралары әлі анықталған жоқ. Сондықтан бұл ауруға қарсы тек алдын алу жұмыстары ғана жүргізіледі. ЖИТС ауруының алдын алу шараларын жалпымемлекеттік және жеке адамның сақтану шаралары деп бөледі.
Жалпымемлекеттік шаралар:
1. Қан беретін адамдарды және ағзаға құйылатын қанды мұқият тексеруден өткізу.
2. Есірткіге және жезөкшелікке қарсы күресті барынша күшейту.
3. Емдеу мекемелерінде санитарлық ережелерді қатаң түрде сақтау.
4. Тұрғындарды жүйелі түрде медициналық тексеруден өткізіп тұру.
5. Көпшілік арасында санитарлық үгіт-насихат жұмыстарына ерекше көңіл бөлу.
Жеке адамның сақтану шаралары:
1. Әрбір адам өзінің жеке басының гигиеналық ережелерін сақтау.
2. Салауатты өмір сүру салтын ұстану.
3. Оқтын-оқтын қан тапсырып, тексеруден өтіп тұру.
Үйге тапсырма. § 29-35 қайталау. Тест , сынаққа дайындалып келу.
ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ
№ 7 сабақ
Т Е С Т
І - вариант
1. Қан қай ұлпаға жатады?
а/ дәнекер; ә/ бұлшық ет; б/жабын; в/ жүйке; г/май
қорғаныш тасымалдау
қоректену тыныс алу
55-60 % плазма 40- 45 % қан жасушалары
3. Тромбоцит 5-8 күн /200-400 000.
Жасанды
І ІҮ ИММУНИТЕТ
Донор реципиент.
