Тема: Экологик планеталар буенча сәяхәт.
Максат: Укучыларда экологик культура, табигатькә сакчыл караш, эстетик хис формалаштыру, табигатьне саклауга кагылышлы законнарны белү, табигать белән кеше арасындагы мөнәсәбәтне яхшырту чараларын аңлату, табигать кочагында экологик кагыйдәләрне саклауны исләренә төшерү, ныгыту.
Әңгәмә барышы.
I. Оештыру моменты
1. 6 командага бүлү, капитан сайлау һәр команда капитанына төрле төскә буялган путевкалар тапшыру. Моңа кадәр һәр команда үз планетасын яктырткан бюллетеннар чыгара, эмблемалар ясыйлар, материал җыялар.
I. “ЗӘҢГӘР ПЛАНЕТА” командасы – 8 класс.
II. “СЕРЛЕ ПЛАНЕТА” командасы – 9 класс.
III. “ЧӘЧӘКЛЕ ПЛАНЕТА” командасы – 6 класс.
IV. “ГАҖӘЕП ПЛАНЕТА” командасы – 10 класс.
V. “ДӘВАЛАУ ПЛАНЕТАСЫ” командасы – 7 класс.
VI. “ХАФАЛАНУ ПЛАНЕТАСЫ” командасы – 11 класс.
Бу кичә төрле планеталарга сәяхәт формасында була. Һәр команда үз планетасы турында чыгыш ясый.
“ЗӘҢГӘР ПЛАНЕТА”
Плакатларда : 1). “Урман һәм су – абый һәм сеңел”
2). “ Су – тормыш чыганагы”
3). “ Коега төкермә – ул сиңа эчәргә кирәк булачак!
8 нче класс укучылары 2 командага бүленә. Башта конвертларга сораулар алдан ук әзерләнеп куела. (12 конверт һәрбер командага 6 шар конверт туры килә. Дөрес җавап бирсәләр һәрбер команда 6 шар балл җыя. Алар бер өстәлгә кара- каршы утыралар. Уртада конвертлар белән сораулар, юла. Алып баручы уенның тәртибе белән таныштыра, һәм юла әйләндерелә, кайсы команда җавап бирә ала балл шуңа куела. Ул соравына җавап бирә алмаса, каршы команда җавап бирә ала, очко шуңа өстәлә. Кайсы команда очконы күп җыя шул җиңүче була).
Конверт эчендәге сораулаврп.
Конверт № 1.
Аквариумдагы үсемлекләрнең нинди әһәмияте бар?
О2 бүлеп чыгара
СО2 йота
Балыкларга азык булып тора
Конверт № 2.
Кызыл китапка кертелгән балыкларны әйтергә?
1. ала балык
4. табан
7. тәрәч
2. судак
5. җәен
8. чөгә
3. сөләйман
6. алабуга
9. налим
Конверт № 3.
Кайсы балык малярия белән көрәшергә үрчетелә? (Гамбузия)
Конверт № 4.
Аквариумда нинди балыклар үрчетелә? (Барбус, Дермогенис, Дианема, Дракон, Кардинал, Комета, Неолебиас, Нотобранхиус, Оранда, Расбора, Рыба-обрубок, Рыба-ползун, Рыба-хамелеон ,Рыбка золотая, Скалярия, Эритрозонус, Элассома, Хромис бульти, Уклейка, Тайерия, Танихтис, Телескоп, Тельматерина).
Конверт № 5.
Балыкларның үз- үзен тотышына, гәүдә формасына карап профессия яки хәрби дәрәҗә исемнәре белән исемләүче балыкларны атарга. ( Рыба-хирург, рыба – меч, парусник, рыба – флейта, свистулҗка, рыба – капитан, рыба- пила, морской ангел, морской дьявол)
Конверт № 6.
Кроссворд чишү.
телескоп
макронод
хромис
кардинал
акара
Конверт № 7.
Нинди балык индикатор хезмәтен үти?
алабуга
ерж
Конверт № 8.
Нинди балык тәңкәсез? ( җәен)
Конверт № 9.
Оя ясаучы балыкларны әйтергә? ( диңгез атчыклары, макронод, петушок)
Конверт № 10.
Нинди балык үзенең уылдыгын караңгы урынга урнаштыра? ( попугай).
Конверт № 11.
Балык исемен йөртүче балыклар? ( елец, судак, калуга)
Конверт № 12.
Бу балыкларны атарга. Рәсемнәре конвертка салынган була. ( налим, алабуга, кырпы, чөгә, сельд).
Нәтиҗә ясала, җиңүчеләр билгеләнә.
II. өлеше.
Алып баручы.
Авылыбызның нинди урында урнашуына игътибар иткәнегез бармы? Бәлки, сез, авыл очраклы рәвештә шундый урынга урнашкандыр, дип уйлыйсыздыр. Юк, мондый матур урынны борынгы бабаларыбыз озак эзләгәннәр. Күрәсез алар теләсә кайсы урында төпләнмәгән. Авыл булып утыру өчен якында гына урманы, болыны, инеше, салкын чишмә чыга торган җайлы калкулыклары булган урын кирәк булган.
Салкын чишмә суы әле хәзер дә авылның иң кадерле сыйларыннан санала. Кунак мазар килсә дә , берәрсе ерак юлдан кайтса да, җиңгәләр башта чәй куярга чишмә суы алып кайтырга ашыгалар.
“ Суыбыз бик тәмле безнең!” – дип кыстый- кыстый сыйлыйлар. Һәр чишмәнең үз исеме бар. “ Изгеләр”, “Бирге”, “ Аргы”, һ.б. Һәр чишмәнең үз тарихы, үз моңы, үз агымы, үз юлы бар. Бер ише шарлак, тавышлары еракларга ишетелә, икенчеләре исә әкрен генә үзенә юл ала, өченчеләре, җир куышыннан кайнап, ургылып чыга. Ә җырлары, көйләре? Әйе, халык йөрәге кебек туктаусыз хәрәкәттә булган чишмәләр турында җырлар күп иҗат ителгән. Хәзер сез шуларның берсен тыңлап китәрсез.
“Җидегән чишмә” җыры җырлана.
Укучы
Чишмә буе- җәй көне минем яраткан урыным. Тирә ягы яшел чирәмлеккә күмелгән “Аргы” чишмәне бик яратам мин. Чишмә буенда кичке уеннар үткәрелә. Бу чишмә яшьләрне таныштыра, кавыштыра. Чишмә суына салынган көмеш акчаларны, сөлгеләрне күреп, күңел сөенә. Димәк, гөреф- гадәтләребез халык күңелендә яши. Өлкән класс укучылары ( 1 егет һәм 1 кыз) су юлында очрашу күренешен күрсәтәләр. Кыз суга килә, су ала һәм кайтырга чыга. Егет килеп җитә, кызның чиләкләрен ала. Кыз җырлый башлый. Әлеге көйгә бер егет һәм бер кыз парлы бию башкара.
Челтерәп аккан чишмәгә
Суга дип килгән идем
Тиз генә әйләнеп өйгә
Кайтырмын дигән идем.
“СЕРЛЕ ПЛАНЕТА”
Үз эмблемаларын, бюллетень чыгаралар. Бу аукцион формасында үткәрелә.Аукционда сезнең белемнәрегез баллар буенча билгеләнәчәк. Командаларга сораулар бирелә, ә 2 команда моны сатып алырга тиеш. Ул кулып күтәрергә һәм җавап бирергә тиеш. Кайсысы күбрәк факт әйтә, шуларга җавап бирергә жетон бирелә. Жетон саныннан чыгып белем билгеләнә. Ике командага бүленә, ярыш үткәрелә.
Монда ясалган нинди хайваннар Кызыл китапка кертелгән? ( 3 балл)
Попугайның анасын атасыннан ничек аерырга? ( 3 балл)
Эзе буенча хайванны аеру ( 4 балл)
Кошларның томшыклары буенча аеру ( 4 балл)
Рәсемдәге хайванны аеру, нәрсә белән туклана, тереклеге, төзелеше нинди? ( 5 балл)
Викторина.
Имезүчеләр арасында, хәзерге вакытта нинди хайван иң зурысы, биеге?
(жираф – 5,8 м) –1 балл
Иң авыр хайван ( зәнгәр кит) 1 балл.
Нинди җәнлек тайганың “энҗе бөртеге” дип атала? Безнең ил территориясендә генә очрый. (кеш) –1 балл
Нинди кошлар безнең җир шарында иң күбе? (тавыклар) –1 балл
Кем ау ятмәсе ясый? ( үрмәкүч) –1 балл
Нинди хайванның борыны кыяр кебек? ( ) –1 балл
Нинди әсәрләрдә эт, нинди кушаматлар белән бирелә?
Чуковский “Доктор Айболит” (Авва)
Толстой “ Золотой ключик” ( Артемон)
Пушкин “ сказка о мертвой царевне и семи богатырях» ( Соколка)
“ЧӘЧӘКЛЕ ПЛАНЕТА”
Үз эмблемалары. Уен “Бәхетле очрак” формасында үткәрелә. Ул 5 геймнан үтә. Һәр дөрес җавап өчен 5 балл куела.
I гейм. Һәр команда капитаны бер таҗ яфрагын өзә һәм биремне үти.
II гейм. Һәр команда икенче командага сорау әзерли
III гейм. Һәр команда капитаны үз-үзенә сорау әзерли.
IV гейм. Һәр команда членнары бертөрле бирем сайлый.
V гейм. 2 минут эчендә кайсы команда ( билгеле бер юнәлеш буенча) сорауларга күбрәк җавап бирә.
Беренче бүлек. БҮЛМӘ ҮСЕМЛЕКЛӘРЕ.
Нинди бүлмә үсемлекләре сабак чыбыкчыкларыннан үрчи? ( традисканөия, бегония, кытай розасы, фикус, герань).
Яфрактан үрчүче бүлмә үсемлекләре? (глоксиния, бегония рекс, фиалка)
Иң киң таралган бүлмә үсемлеген атарга?
Агулы бүлмә үсемлекләрен атарга? ( олеандр, катарантус)
Барометр хезмәтен үтәүче бүлмә үсемлеге. (монстера)
Нинди бүлмә үсемлекләренең яфраклары исле? ( лавр, лимон, эвкалипит )
Икенче бүлек. КЫР ҮСЕМЛЕКЛӘРЕ.
Һава торышын билгеләүче үсемлекләр?
Әкияткә керүче үсемлекләрне атарга?
Кызыл китапка нинди үсемлекләр кертелгән?
Нинди үсемлекнең чәчәге зур? ( рафлезия Арнольда 10 кг, 1 м )
Нинди үсемлекнең гомере кыска ( Амозонка лотосы)
Тере ашламалар? ( бактериаль ашламалар)
Витаминнар чыганагы ( гөлҗимеш).
Өченче бүлек. ДЕКОРАТИВ ҮСЕМЛЕКЛӘР.
Бу нинди үсемлек орлыклары?
Берьеллык 5 төрле үсемлекне атарга? ( астра, гвоздика, мәк, ноготки, настурция).
Күпьеллык 5 төрле үсемлекне атарга? ( флокс, пион, георгин, гладиолус, люпин)
Нинди үсемлекләрнең исләре хуш исле? (резеда, исле борчак, роза, левкой)
Нинди үсемлек-сәгатьләрне беләсез? ( хуш исле тәмәке, календула)
Нинди үсемлекләрнең чәчәкләренең таҗы төрле төстә? ( анютины глазки)
Дүртенче бүлек. УЕН.
Чәчәк модулен тиз генә җыярга һәм исемнәргә.
Бер адым атлаган саен бер чәчәк исемен атарга.
Бу букет нинди чәчәктән ясалган?
Шуточная игра “Диагностика” Бәйләнгән күз белән бүлмә үсемлеген атарга. Йомгаклау.
“ГАҖӘЕП ПЛАНЕТА”
Үз эмблемалары. Плакатлар. Викторина формасында үткәрелә.
БИРЕМ № 1. Сорауларга җавап бирү.
Нинди үсемлекнең исеме грек сүзе “алтын чәчәк”тән алынган? (хрезантема).
Нинди кошның гәүдәсе грек чикләвеге зурлыгында? (колибри).
Нинди кош елга төбендә үк азык таба? (оляпка)
Нинди коры җир җәнлеген “хайваннар патшасы” дип атыйлар, аның дошманы? (фил һәм кеше)
Нинди үсемлек белән тукланучы хайван баласын суда таба? (бегемот)
БИРЕМ № 2 Рәсемгә карагыз һәм ни өчен бу хаөваннар кергәнлеген аңлатыгыз, исемнәгез
имезүче – фил, зәңгәр кит.
сөйрәлүче – анаконда, варан
җир-су хайваны – бака, голиаф
кошлар – Африка тәвә кошы
балык – китсыман акула.
“ДӘВАЛАУ ПЛАНЕТАСЫ”
Уен КВН формасында уздырыла.
Дару үләннәреннән ничек төнәтмә ясарга?
Дару үләннәренең кайсысы Кызыл китапка кертелгән?
Нинди дару үләнендә лимонга караганда С витамины 7 тапкыр күбрәк? ( нарат ылысы)
КАПИТАННАРГА СОРАУ: Бу нинди дару үләне, моны ни өчен кулланалар?
Бу дару үләннәренең кайсысы йөрәккә дәва? ( ландыш, пустырник, валериан)
Нинди бүлмә - дару үләннәрен беләсез?
Нинди дару үләннәреннән салат ясап була? (тузганак, кычыткан, бака яфрагы)
Кем зарарланган кулны дөрес, тиз бәйли ала?
Шприцны кем тизрәк җыя?
Буыннарны, йөрәкне какшата торган авыру ( ревматизм)
Сукырда сизә торган үсемлек? (кычыткан)
“ХАФАЛАНУ ПЛАНЕТАСЫ”
Эмблема “ Планетаның елавы”
Бюллетень “Заповедник”
Аларның кереш сүзе: Сезне “ХАФАЛАНУ ПЛАНЕТАСЫ” командасы сәламли. Без киләчәктә бу планетаны һичшиксез бәхетле, шатлыклы планетага әйләндерербез.
“Танып-белү эрудициясе” дигән уен үткәрелә. Алар безнең региондагы үсемлек, хайван, экологик хәлләргә кагылышлы сораулар биреләчәк һәм судья балл куячак.
СОРАУЛАР:
Нәрсә ул заповедник, алар турында ниләр беләсез?
Кызыл китап. Бу китапка кергән 5 үсемлек, 5 хайванны атарга.
“Табигать һәйкәлләре” Татарстанда нинди табигать һәйкәлләре бар?
Табигатьне саклау буенча үзегездән нинди өлеш кертәсез?
“Табигый фильтр” дип нәрсә атала? (яшел посадка- юкә, каен, каштан) Тополь – пылесос, каен кәүсәсе- тавыштан саклый., имән кан басымлы кешеләр өчен.
Флора һәм фауна дип нәрсәгә әйтәләр?
III. Йомгаклау
“Татарстан – минем республикам” дигән җырның күмәк җырлаулары.
Җиңүчеләр, актив катнашучыларны исемләү, бүләк тапшыру.
