Тыйым сөздер

Пән: қазақ тілі Сынып: 7 Күні: 10.05.17

Сабақтың тақырыбы: Тыйым сөздер.

Сабақ типі: білім, білік дағдыны қалыптастыру.

SMART–мақсат: Не? Не үшін? Қалай? деген сұрақтарға жауап береді.

Түзету: Ойлау мен есте сақтау қабілеттерін дамытады.

Барлығы: лексиканы біледі, тапсырмаларды орындайды, сәйкестендіреді, түсіндіреді.

Көпшілігі: мәтінді зерттеп, сызбаға салып көшіреді.

Кейбіреулері: өз ойларын жеткізеді.

Педагогикалық технология: қ.т.сабағында тест технологиясын қолдану.

Әдістер: өнімділік, бөлшектеп- іздену.

Формалары: фронталдық, жеке, топтық, жұптық.

Ресурстар: таратпа қағаздары, кесте.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі. Амандасу. Психологиялық ахуал өткізу. (2мин)
ІІ. Өткенді қайталау. (3мин)

ІІІ. Үй жұмысын тексеру: Суммативтік бағалау. (10мин)

ІҮ. Сергіту сәті. (1мин) «Мынау менің тауым, ...»

Ү. Негізгі бөлім: Қызығушылығын ояту: Мұра - ассоциация жазу.

Жаңа сабақтың тақырыбын ашу, мақсат қою. (10мин) (сызбаны толтыру).

ҮІ. Мағынаны тану: Ата-баба мұрасын қаншалықты білетіндерін анықтау.

Туған соң адам боп, Білімсізден жаман жоқ.

Ел дәстүрін білмесең, Жұрт айтады надан деп.

Ата-бабаң ардақты, Жамандыққа бармапты.

Ардай тұтып үлкенді, Ата жолын жалғапты.

Бауырласқан тәніміз, Бұзылмаған антымыз.

Кең даланың ежелгі, Қазақ дейтін халқымыз.

Өзге ұлттай біздің де, Бар дәстүр мен салтымыз.

ҮІІ. Ой жинақтау. «Джигсо» әдісі бойынша аңызды талдау, әңгімелеп беру.

Қазақ халқы бала тәрбиесіне, адам тәрбиесіне терең мән берген. Қазақ халқының үлгі, тәрбие құралдарының бірі – тыйым сөздер. Бұл сөздер есі кірген балаларды жаман әдет, жат пиғыл, орынсыз қылық, теріс мінездерден сақтандырып отырған. Оларды әдепсіз істерден сақтандыруда өте үлкен қызмет атқарады. «Ұлға отыз үйден тыю, қызға қырық үйден тыю» деген мақал осыған байланысты шыққан. Тізені құшақтау - жалғыз қалудың, қолды төбеге қою - ел-жұрттан безінудің, үлкеннің жолын кесу - әдепсіздіктің, асты төгу - ысыраптың белгісі деп танылған және ондай ерсі істерге қатаң тыйым салынған.

Тапсырмалар: 1. 5 жолды өлең жазу. 2. Сұрақтарды құрастыру. 3. Сызба құрастыру.

ҮІІІ. Ой толғау. Топтық жұмыс. Топтың жұмысына баға беріп сәтті орындалғанын айтып немесе қателескен жері болса, басқа топтармен ақылдасып, дұрыс шешімін айтқызуға тырысу.

Үйде ысқырма.

Адамдарды саусақпен санама.

Тізеңді құшақтама.

Бір қолмен нан үзбе.

Аяқ киімді төрге шығарма.

Ескі сыпырғышты отқа жақпа.

Арқанды аттама.

Кешке күл төкпе.

Малды теппе.

Есікті қатты жаппа.

Құдыққа түкірме.

Отқа түкірме.

Үйге қарай жүгірме.

Табалдырықты басып тұрма.

Бас киімді баспа.

Қараңғыда тырнақ алма.

Бейітті саусағыңмен көрсетпе.

Киімді теріс айналдырып тастама.

Үлкен алдын кеспе.

Босағаға тұрма.

Дастарқанды қағазбен сүртпе.

Сыпырғышпен баланы ұрма.

Бос бесікті тербетпе.

Дастарқанна аттама.

Бетіңді баспа.

Ақты төкпе.

ІХ. Қорытынды: Ыстық орындық.

- Традиция сөзінің аудармасы. (дәстүр)

- Бұл жақсы жаңалыққа сыйлық және ақша түрінде беріледі. (сүйінші)

- Бұл сан есім салтпен байланысты. (40)

Х. Рефлексия: сызбаны толтыру.

ХІ. Үйге тапсырма: «3»-әңгімелеу, + «4»-қосымша ақпарат + «5»-постер құрастыру. Қоштасу.

Оқылым: Қазақ халқы бала тәрбиесіне, адам тәрбиесіне терең мән берген. Қазақ халқының үлгі, тәрбие құралдарының бірі – тыйым сөздер. Бұл сөздер есі кірген балаларды жаман әдет, жат пиғыл, орынсыз қылық, теріс мінездерден сақтандырып отырған. Оларды әдепсіз істерден сақтандыруда өте үлкен қызмет атқарады. «Ұлға отыз үйден тыю, қызға қырық үйден тыю» деген мақал осыған байланысты шыққан.

Тізені құшақтау - жалғыз қалудың, қолды төбеге қою - ел-жұрттан безінудің, үлкеннің жолын кесу - әдепсіздіктің, асты төгу - ысыраптың белгісі деп танылған және ондай ерсі істерге қатаң тыйым салынған.

Жазылым: 1. 5 жолды өлең жазу. 2. Сұрақтарды құрастыру. 3. Сызба құрастыру.

Айтылым: аудару, түсіндіру, дәлелдеу.

Үйде ысқырма. Адамдарды саусақпен санама. Тізеңді құшақтама. Аяқ киімді төрге шығарма.

Ескі сыпырғышты отқа жақпа. Сыпырғышпен баланы ұрма. Есікті қатты жаппа. Арқанды аттама. Кешке күл төкпе. Малды теппе. Құдыққа түкірме.Отқа түкірме. Үйге қарай жүгірме. Босағаға тұрма. Табалдырықты басып тұрма. Бас киімді баспа. Қараңғыда тырнақ алма. Бетіңді баспа.

Бейітті саусағыңмен көрсетпе. Киімді теріс айналдырып тастама. Үлкен алдын кеспе. Ақты төкпе.

Бір қолмен нан үзбе. Дастарқанды қағазбен сүртпе. Дастарқанна аттама. Бос бесікті тербетпе.

Оқылым: Қазақ халқы бала тәрбиесіне, адам тәрбиесіне терең мән берген. Қазақ халқының үлгі, тәрбие құралдарының бірі – тыйым сөздер. Бұл сөздер есі кірген балаларды жаман әдет, жат пиғыл, орынсыз қылық, теріс мінездерден сақтандырып отырған. Оларды әдепсіз істерден сақтандыруда өте үлкен қызмет атқарады. «Ұлға отыз үйден тыю, қызға қырық үйден тыю» деген мақал осыған байланысты шыққан.

Тізені құшақтау - жалғыз қалудың, қолды төбеге қою - ел-жұрттан безінудің, үлкеннің жолын кесу - әдепсіздіктің, асты төгу - ысыраптың белгісі деп танылған және ондай ерсі істерге қатаң тыйым салынған.

Жазылым: 1. 5 жолды өлең жазу. 2. Сұрақтарды құрастыру. 3. Сызба құрастыру.

Айтылым: аудару, түсіндіру, дәлелдеу.

Үйде ысқырма. Адамдарды саусақпен санама. Тізеңді құшақтама. Аяқ киімді төрге шығарма.

Ескі сыпырғышты отқа жақпа. Сыпырғышпен баланы ұрма. Есікті қатты жаппа. Арқанды аттама. Кешке күл төкпе. Малды теппе. Құдыққа түкірме.Отқа түкірме. Үйге қарай жүгірме. Босағаға тұрма. Табалдырықты басып тұрма. Бас киімді баспа. Қараңғыда тырнақ алма. Бетіңді баспа.

Бейітті саусағыңмен көрсетпе. Киімді теріс айналдырып тастама. Үлкен алдын кеспе. Ақты төкпе.

Бір қолмен нан үзбе. Дастарқанды қағазбен сүртпе. Дастарқанна аттама. Бос бесікті тербетпе.

Оқылым: Қазақ халқы бала тәрбиесіне, адам тәрбиесіне терең мән берген. Қазақ халқының үлгі, тәрбие құралдарының бірі – тыйым сөздер. Бұл сөздер есі кірген балаларды жаман әдет, жат пиғыл, орынсыз қылық, теріс мінездерден сақтандырып отырған. Оларды әдепсіз істерден сақтандыруда өте үлкен қызмет атқарады. «Ұлға отыз үйден тыю, қызға қырық үйден тыю» деген мақал осыған байланысты шыққан.

Тізені құшақтау - жалғыз қалудың, қолды төбеге қою - ел-жұрттан безінудің, үлкеннің жолын кесу - әдепсіздіктің, асты төгу - ысыраптың белгісі деп танылған және ондай ерсі істерге қатаң тыйым салынған.

Жазылым: 1. 5 жолды өлең жазу. 2. Сұрақтарды құрастыру. 3. Сызба құрастыру.

Айтылым: аудару, түсіндіру, дәлелдеу.

Үйде ысқырма. Адамдарды саусақпен санама. Тізеңді құшақтама. Аяқ киімді төрге шығарма.

Ескі сыпырғышты отқа жақпа. Сыпырғышпен баланы ұрма. Есікті қатты жаппа. Арқанды аттама. Кешке күл төкпе. Малды теппе. Құдыққа түкірме.Отқа түкірме. Үйге қарай жүгірме. Босағаға тұрма. Табалдырықты басып тұрма. Бас киімді баспа. Қараңғыда тырнақ алма. Бетіңді баспа.

Бейітті саусағыңмен көрсетпе. Киімді теріс айналдырып тастама. Үлкен алдын кеспе. Ақты төкпе.

Бір қолмен нан үзбе. Дастарқанды қағазбен сүртпе. Дастарқанна аттама. Бос бесікті тербетпе.

Оқылым: Қазақ халқы бала тәрбиесіне, адам тәрбиесіне терең мән берген. Қазақ халқының үлгі, тәрбие құралдарының бірі – тыйым сөздер. Бұл сөздер есі кірген балаларды жаман әдет, жат пиғыл, орынсыз қылық, теріс мінездерден сақтандырып отырған. Оларды әдепсіз істерден сақтандыруда өте үлкен қызмет атқарады. «Ұлға отыз үйден тыю, қызға қырық үйден тыю» деген мақал осыған байланысты шыққан.

Тізені құшақтау - жалғыз қалудың, қолды төбеге қою - ел-жұрттан безінудің, үлкеннің жолын кесу - әдепсіздіктің, асты төгу - ысыраптың белгісі деп танылған және ондай ерсі істерге қатаң тыйым салынған.

Жазылым: 1. 5 жолды өлең жазу. 2. Сұрақтарды құрастыру. 3. Сызба құрастыру.

Айтылым: аудару, түсіндіру, дәлелдеу.

Үйде ысқырма. Адамдарды саусақпен санама. Тізеңді құшақтама. Аяқ киімді төрге шығарма.

Ескі сыпырғышты отқа жақпа. Сыпырғышпен баланы ұрма. Есікті қатты жаппа. Арқанды аттама. Кешке күл төкпе. Малды теппе. Құдыққа түкірме.Отқа түкірме. Үйге қарай жүгірме. Босағаға тұрма. Табалдырықты басып тұрма. Бас киімді баспа. Қараңғыда тырнақ алма. Бетіңді баспа.

Бейітті саусағыңмен көрсетпе. Киімді теріс айналдырып тастама. Үлкен алдын кеспе. Ақты төкпе.

Бір қолмен нан үзбе. Дастарқанды қағазбен сүртпе. Дастарқанна аттама. Бос бесікті тербетпе.

Сабақтың тақырыбы: Тыйым сөздер
Сабақтың мақсаты:
Танымдық мақсаты: оқушылардың өз еліне, өз жеріне деген сүйіспеншілігін халық 

педагогикасы арқылы арттыру, тіл байлығын дамыту, 

сөз қорын көбейту.
Дамытушылық мақсаты: орыс тілінде дәріс алып жатқан балаларға қазақ тілін 

оқытуда жерлестеріміздің еңбектерін пайдалану.
Тәрбиелік мақсаты: Салт-дәстүрдің тәрбиелік мәнін ашу, оқушылардың 

санасына жеткізу.
Сабақтың түрі: білім жарысына түсу, білім сынағы.
Пәнаралық байланыс: орыс тілі, халықтық педагогика.
Сабақтың көрнекілігі: түрлі-түсті суреттер, үлестірмелі қағаздар, кроссворд, плакаттар.


Сабақтың барысы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі.

2. 
   Кезекшімен сөйлесу. Оқу құралдарын тексеру.

Қазақ халқы бала тәрбиесіне, жалпы адам тәрбиесіне терең мән берген. Оның тәрбие тәсілдері мен тәжірибелері көп. Оның бәрін қамти алмасақ та, сол жұмыстың бір тасшысы ретінде ұлттық тәрбие ісіндегі сәбилік кезден ес біліп, ер жеткенге дейін салт-дәстүр, әдет-ғұрып үлгілерін білген жөн.

Қазақ халқының үлгі, тәрбие құралдарының бірі – тыйым сөздер. Бұл, негізінен, балаларға арналып, оларға жаман әдет, жат пиғыл, ерсі қимыл, әдепсіз істерден сақтандыруда өте үлкен қызмет атқарады. «Ұлға отыз үйден тыю, қызға қырық үйден тыю» деген мақал осыған байланысты шыққан. Тыйым үлгілері мен сөздері ел ішінде өте көп.

Бүгінгі сабағымыз – сайыс сабақ.

Оқушыларды екі топқа бөлеміз.
Шендер тобы: Ұраны: «Дәстүр мен тілі бай кедей болмайды»

Зерделілер тобы: Ұраны: «Жеті атасын білген ер жеті жұрттың қамын жер»
І аялдама. «Толғау».

Үй тапсырмасын тексеру.
А) Қыздарға байланысты тыйым сөздерді атаңдар. Дөрекі сөйлеме, әдепсіз сөз сөйлеме, әлем-жәлем киінбе, сәбиді ұрма, теппе.
Ә) Ер балаға байланысты тыйым сөздерді атаңдар. Әлсізге күш көрсетпе, әйелге өктем сөйлеме, ағайынды ұмытпа, қызға қол жұмсама, ішімдікке бой ұрма, ұлы адамдарды сыйла.
ІІ аялдама. «Төрт түлік мал».

Қазақ ежелден мал шаруашылығымен айналысқан халық. Төрт түлік малдың өнімдерін тіршілік құралы етіп оңтайлы пайдалануды игерген.

а) Төрт түлікке не жатады?

Төрт түлікке сиыр, жылқы, қой, түйе жатады.
Төрт түліктің пірлерін ата?

ә) Үлестірмелермен жұмыс.

Екі топқа бір-бір үлестірме беріледі.
Тапсырма: көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып жаз.

Сөйлемнің мағынасын түсіндір.

1. 
   Ауылға ....... шауып келме. 1. Түнде ...... санама.

2. 
   ...... теріс отырма. 2. ....... басқа сабама.

ІІІ аялдама. «Ас».

«Ас – адамның арқауы», «Жаман ауруға – жақсы ас» деген мәтелдер босқа айтылмаған. Мал шаруашылығымен айналысқандықтан, негізгі асымыз – сүт пен ет.

а)Қазақтын ұлттық тағамдары неше түрге бөлінеді?

Ақ., қызыл,көк түрге бөлінеді.

Аққа- сүт тағамдары,қызылға ет тағамдары, көкке көкеніс тағамдары жатады.

ә)Қазақтын ұлттық тағамдарын ата?

Ірімшік,жент,май,қаймақ,айран,құрт-көже,қазы,қарта шұжық,қуырдақ т.б
б)Тақтаға екі оқушы шығып «Асқа» байланысты тыйым сөздер жазады.
1.Дастарханды,тамақты баспа.

3.Нанды бір қолыңмен үзбе.

2.Құранды, тамақты баспа.

4.Нан үстіне зат қойма.
в) Қазақ баласы атам заманнан бері жақсы тілек айтып келген ғой »Жақсы сөз-жарым ырыс» дегендей.Ақ тілеудің белгісі-бата.Ең жақсысын халық «Ақ бата» деп қастерлейді.Батаның бірнеше түрлері бар.Дастарханға бата.Алғыс бата.
г) Әр топтан бір,бір бала бата береді.
Дастарханың мол болсын,

Абыройың зор болсын!

Бастарыңа бақ берсін,

Не берседе нақ берсін.

Қарындарың тоқ болсын.

Еш жамандық болмасын,

Берген батам сол болсын!

Әумин!
Ал батамды берейін,

Арта берсе мерейің.

Бақ берсін,бас берсін.

Өміріңе ұзақ, жас берсін.

Дастархан байлығын берсін

Деніңнің саулығын берсін.

Әумин!

IV аялдама. «Салт-дәстүр»

«Алты жыл аш болсаң да,атаңның салтын ұмытпа»...

«Дәстүрдің озығы бар,тозығы бар».Жақсымызды жалғастырып, жанымыздан арылсан игі.

а)Қазақтын салт-дәстүрін білесіңдер ме? 

Оның мағынасын түсіндіру.

ә) Терме диктант.

Шілдехана, бесікке салу,қырқынан шығару ,тұсаукесер,сүндет тойы,қыз ұзату,келін түсіру,беташар,бата,көрімдік,шашу,тойбастар.

б)Сөздіктермен жұмыс

в)Кәртішкемен жұмыс
Тапсырма:Көп нүктенің орнына керекті сөздер жаз.
1.Еріншек......... 1.Суға..................

2.Көкті............ 2.Жаман тілек...........

3.Баланы басқа........ 3.Жаман әдетті............

V-аялдама. «Бабалар өсиеті.»
«Жеті атасын білген ер,жеті жұрттың қамын жер».Әр адам өзінің жеті атасын білуі-көргенділік пен білімділігін ата көргендігін танытады.
а) Жеті атаны атандар?
1.Бала. 2.Әке. 3.Ата. 4.Арғы ата. 5.Баба. 6.Түп ата. 7.Тек ата.
ә)Өзіңнің жеті атаңды ата?

б)Ер адамдарға байланысты атауларды ата.
Ата,баба,әже,бала,ұл,немере,шөбере,шөпшек,немене,аға,іні,күйеу,жезде,балдыз,бөле,

қайны ата,нағашы ата,құда,жігіт,шал,қарт.
в)Әйелге байланысты атауларды ата?
Әже,ана,шеше,ене,қыз,немере,шөбере,шөпшек,немене,абысын,жеңге,апа,қарындас,сіңілі,

қайын сіңілі,келін,келіншек,нағашы апа,нағашы әже,құдағи,бәйбіше,қатын,кемпір,қария.
Ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып келе жатқан тыйым сөздер,мақал-мәтелдер,нақыл сөздер, Атадан қалған асыл сөздер.

г) Мақал-мәтелдерді қазақ тілінде және орыс тілінде айтып беру.


Салт-дәстүрін ел бұзбас,

Уәде сертін ер бұзбас.

Оқу-білім азығы,

Білім-ырыс қазығы.

Әр нәрсеге асық болғанша,

Бір нәрсеге машық бол.

Балапан ұяда не көрсе,

Ұшқанда сол алады.

Қызы мінезді келсін,

Ұлы өнерлі келсін.


VI-аялдама.»Ата мұра»

Әкеден балаға мұра ретінде жан қалады,мал қалады,дүние қалады,бала саны ілгері қарай апарушы,жалғастырушы.Ал,ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып халықтың тілін,дінің,мәдениетін,салт-дәстүрлері, көркем табиғаты, жері,суы қалады.

Бұл мұра–ешқашан өлмейтін мұра.Белгілі жазушы этнограф,сатирик, ақын,халқымыздың тарихи мен мәдинетін,салт-дәстүрін, өте тереңнен білетін Сейіт Кенжеахметұлы.Қазақ халқының салт-дәстүрін,әдет-ғұрыпын бізге насихаттап жеткізуші.Соның дәлелі «Жеті қазына» және «Ұлттық әдет –ғұрыптың беймәлім 220 түрі» деген кітаптары.
а) Сейіт Кенжеахметұлының өлеңдерін оқып беру.
ә) Суреттермен жұмыс істеу.

1-ші,2-ші топқа сурет көрсетіп соған байланысты тыйым сөздер атау.

б) Кроссворд шешу.

Үйге тапсырма.

Сейіт Кенжеахметұлының кітабынан «Жеті қазына» дәптерлеріңе есте қалатын есті сөздер жазу.

Оқушылардың білімін бағалау.

Тақырыбы  Тыйым сөздер
Мақсаты   Қазақ халқының тәрбие құралдарының бірі – тыйым сөздер. Есі кірген балаларды жаман әдет, жат пиғыл, орынсыз қылық, теріс мінездерден сақтандыру. Тізені құшақтау – жалғыз қалудың, қолды төбеге қою – ел-жұрттан безінудің, үлкеннің жолын кесу – әдепсіздіктің, асты төгу – ысыраптың белгісі екендігін білдіру және ондай ерсі істерге қатаң тыйым салу
Ресурстар:  қосымша материалдар,интербелсенді тақта	Негізгі идеялар :   оқушылар топ болып жұмыс жасайды, тілдері дамиды, ойларын еркін жеткізуге үйренеді
Күтілетін нәтиже:  топпен жұмыс істеу  дағдылары дамиды

Сабақтың кезеңдері	Мұғалімнің    іс- әрекеті	Оқушылардың  іс- әрекеті	модуль
Топқа бөлу 3  мин	Өзім сабақ бермейтін сынып оқушыларымен амандасамын танысамын топқа бөлемін	Сыныптар бір бірімен танысады Топқа бөлінеді	жаңа әдіс
Психологиялық жағымды ахуал тудыру 1  мин		Топтар   бір -біріне бір ғана сөзден тілек айтады	жаңа әдіс
Үйрену 6  мин	Тақырып туралы мәтін үлестіреді     Топпен  бірлесе отырып  түзету жұмыстарын жүргізеді	Әңгіме үстіндегі үштік стратегиясы арқылы  тақырыпты ашады   Тыйым сөздер деген не? Олардың пайдасы қандай? Тыйым сөздерді кімдерден естиміз?	жаңа әдіс   СТО
Қолдану 10 мин	Миға шабуыл	«Ыстық орындық» страт.  арқылы тыйым сөздер айтудан сайысады	Жаңа әдіс
Сергіту сәті 1  мин	Аудиодискіні қосады	Сергіту жаттығуларын орындайды
Жинақтау 10    мин                   10  мин.	Тапсырмалар 1. Берілген  тыйым сөзге топ болып талдау жасау, мағынасын ашу (әр топ екі сөзге талдау жасайды) Ақты төкпе. Нанды бір қолыңмен үзбе. Орындықта аяғыңды айқастырып отырма. Үлкеннен бұрын сөйлеме. Шашыңды жайма. Кемтарға күлме 2. Тыйым сөздер арқылы берілген  өлең жолдарын жалғастыр (екі жолын жалғастырады) Ақты төгіп тастама, Жамандықты бастама Итке ожаумен ас құйма, Итті және басқа ұрма.   Жылама сен өтірік, Ойнап жүр ылғи секіріп.	Постерге түсіреді, оқиды   Мысалы: Төрт түлікке обал ғой, Сүт болмаса жақсы ма?   Жеті қазына біреуі Итің қапса, жақсы ма?   Жаманатты шақырма, Айтпа әсте өтірік	Жаңа әдіс   СТО   Топ болып постер ге түсіре ді   Талантты және дарын ды оқушылармен жұмыс
Қорытынды 3 мин	Қорытынды сөз сөйлейді	әділқазылар қорытындысын шығарады
Рефлексия 1 мин	Сабақтан алған әсерлерің қандай?	Топ болып ақылдасып, параққа смайлик салып,көңіл күйлерін көрсетеді	Жаңа әдіс