Тема: Зат алмашлыклары.

Тема: Зат алмашлыклары.

Максат:

1. Укучыларны? зат алмашлыклары турында т?шенч? бир?.

2. Аларны с?йл?мд? д?рес куллана бел?г? иреш?.

3. Татар телен ?йр?н?г? омтылыш т?рбиял??, Казан ш???ре бел?н кызыксыну д?р???л?рен арттыру.

?и?азлау: компьютер, проектор, карточкалар, таблицалар.

Д?ресне? тибы: я?а материал а?лату.

Методлар: ??г?м?, укытучыны? с?йл?ве, укучыларны? м?ст?кыйль эшл?ве, анализ, синтез методлары.

Я?а педагогик технологиял?р: уен технологиясе, проблемалы укыту технологиясе, тер?к схемалар куллану, компьютер технологиясе.

Принциплар: ф?ннилек, а?лаешлылык, системалылык.

Д?рес барышы.

I. Оештыру ?леше.

Укытучы. Ис?нмесез, укучылар, утырыгыз. Д?ресне башлыйбыз. Б?генге д?ресебез к??елле, файдалы ??м дустан? м?н?с?б?тт? узар дип ышанам.

II. Уку м?сь?л?сен кую.

Укытучы. Укучылар, б?ген без д?рест? нинди тема бел?н танышуыбызны белер ?чен кроссворд чиш?рбез. Кроссвордтагы сораулар Татарстан бел?н б?йл?нг?н. ?йд?гез, башлыйк. (1нче слайд к?рс?тел?)

(Укучыларга сораулар бирел?, ?аваплар тер?леп барыла)

Татарстанны? башкаласы. (Казан)
Д??л?тне? бер символы. (Флаг)
Казансу елгасы ярында урнашкан тарихи ??йк?л. (Кремль)
Татарстанны? гербында н?рс? сур?тл?нг?н? (Барс)
Татарстан президентыны? фамилиясе. (Ш?ймиев)
Казан Кремле янында урнашкан собор. (Благовещение)
Казан нинди ш???р? (Борынгы)
Казандагы бер район исеме. (М?ск??)

Укытучы. Шулай итеп, нинди с?з килеп чыкты, укучылар? (Алмашлык)

Укытучы. Дим?к, без б?ген д?рест? алмашлык турында с?йл?шербез. Сез алмашлык турында н?рс?л?р бел?сез? (?аваплар ты?ланыла)

Укытучы. Татар теленд? д? рус теленд?ге кебек алмашлыклар к?п. Алар бернич? т?ркемг? б?лен?л?р. Без сезне? бел?н алмашлыкны? бер т?ркеме бел?н танышырбыз.

III.Уку м?сь?л?сен чиш?.

Сорауларга ?авап язу.

Укытучы. Х?зер мин сезг? сораулар бир?м, ? сез ?авапларын д?фт?рг? языгыз.Сез кайда яшисез? ?зегез турында языгыз. (Мин Татарстан Республикасында яшим.)

Укытучы. Нинди алмашлык кулландыгыз? Астына сызыгыз. (Мин).

Укытучы. Сез Казанда экскурсияд? булганыгыз бармы? Нинди алмашлык кулландыгыз? (Без).

Укытучы. ? х?зер ?зегезне? яныгызда утыручыдан аны? Казан Кремленд? булу-булмавын сорагыз. Сез нинди алмашлык кулландыгыз? (Син).

Укытучы. Кайчан без син алмашлыгы урынына сез алмашлыгын кулланабыз?

а) Олы кешег? м?р???гать итк?нд?.

б) Белм?г?н кешег? энд?шк?нд?.

в) Бернич? кеше бел?н с?йл?шк?нд?.

г) Ихтирам й?зенн?н.

Укытучы. Х?зер сез алмашлыгын кулланып, ??рберегез д?фт?регезг? сорау языгыз.

Укытучы. Укучылар, сез ничек уйлыйсыз, китерелг?н ??мл?л?рд?, кабатлау булмас ?чен, нинди с?зл?рне алыштырырга кир?к? ( 2нче слайд)

Р?ст?м Ми?неханов – Татарстан президенты. Р?ст?м Ми?неханов халыклар дуслыгы ?чен к?р?ш?. (Икенче ??мл?д? «Р?ст?м Ми?неханов» с?зе урынына ул алмашлыгын куярга.)

Укытучы.Ул алмашлыгы кемне белдер?? (Без с?йли торган затны-кешене, л?кин ул х?зерге вакытта юк.)

Укытучы. Татарстанда т?рле милл?т халыклары яши. Халыклар бик дус яшил?р. (Икенче ??мл?д? «халыклар» с?зе урынына алар алмашлыгын кулланырга кир?к). (3 нче слайд)

Укытучы. Асларына сызылган с?зл?рне укыгыз.

- Мин, без, син, сез, ул, алар – зат алмашлыклары.

- Беренче, икенче зат алмашлыклары с?йл?? процессында катнашкан затларны белдер?л?р. Х?зер сез ?зегез д? ?йт? аласыз:

- кайсы зат с?йл??че (1 нче зат)

- кайсы зат ты?лаучы (2 нче зат)

(4 нче слайд).(Д?фт?рг? язып куярга).

Укытучы. Татар теленд? зат алмашлыкларыны? лексик составы зур т?гел, алар барысы алты с?зд?н тора ??м ябык система т?шкил ит?: мин, син, ул, без, сез, алар. Бу алмашлыклар, укучылар, борынгы т?рки телд? кулланылып, т?рле фонетик вариантларда х?зерге т?рки телл?рг? д? хас булган алмашлык формалары. I зат берлек алмашлыгы мин т?рки телл?рне? к?пчелегенд? б?н / бен м?н / мин формаларында очрый.

Укучылар, зат алмашлыкларыны? килеп чыгышы турында сез тагын да н?рс?л?р ?йт? аласыз? (Укучылар т?рле фикерл?р белдер?, укытучы аларны ты?лап, зат алмашлыкларыны? килеп чыгышы турында тулырак с?йли).

Зат алмашлыкларыны? барлыкка кил?е хакында ф?нд? т?рле, х?тта б?х?сле фикерл?р ?йтелг?н, гипотезалар белдерелг?н. М?с?л?н, галим Л. П. Якубинский, т?рек теле алмашлыкларына нигезл?п, зат алмашлыкларыны? килеп чыгышы турында мондый фикер белдер?: «Гомуми тел белеменд? билгел?нг?нч?, зат алмашлыклары к?рс?т? алмашлыкларыннан килеп чыкканнар», – ди ??м, шушы тезисына д?лил итеп, т?рек теленн?н т?б?нд?ге схеманы китер?:

бун – «этот», здесь» бен «я»

шун – «тот», «этот», «там» сен «ты»

IV. Алмашлыкларны? с?йл?мд?ге роле.

Укытучы. Икенче ??мл?л?рне укыгыз. Беренче ??мл?л?р булмаса, без икенче ??мл?л?рне а?лар идекме? (Юк).

Укытучы. Кайсы с?з т?ркеме урынына без ул, алар алмашлыкларын кулландык? (Исем: Кем?-Р?ст?м Ми?неханов. Кемн?р?-халыклар).

Дим?к, зат алмашлыклары с?йл?мд? исемн?рне алмаштыралар. Алмашлык – «алмаштыру» с?зенн?н ясалган. Бу аларны? беренче роле. (1нче таблица). Икенче ролен белер ?чен, башваткыч чишик (с?зл?р аерым битл?рг? язылган):

аны(г), коткаралар(в), ?ыйнак(д), с?йл?мне(?), матур(е), ит?л?р(и), ??м(ж), Алмашлыклар(а), кабатлаудан(б), я?гырашлы(з).

(Алмашлыклар с?йл?мне кабатлаудан коткаралар, аны матур ??м я?гырашлы ит?л?р.

-Икенче слайдка к?з салыйк. (Татарстан - и? зур республикаларны? берсе. Татарстанны? м?йданы 68 ме? квадрат километр.) (5 нче слайд). Кайсы с?зне ??м нинди алмашлык бел?н алыштырып була? (Аны?). Татарстанны? с?зе иялек килешенд? килг?н, дим?к, алмашлык исемне алыштырып килг?ч, исем кебек ?к килешл?р бел?н т?рл?н?. Зат алмашлыкларыны? килеш бел?н т?рл?нешен без икенче д?рест? ?йр?нербез.

V. Теманы ныгыту.

1) Викторина:

Нинди нотага бер х?реф кушса?, зат алмашлыгы ясала? (Си + н = син)
Кайсы зат алмашлыгы исем д? була ала? (Ул)
?тиемне? улы, ? ?зе минем абыем да т?гел, энем д? т?гел. (Мин)

2) Нокталар урынына алмашлыклар куеп, с?зтезм?л?рне к?череп язарга:

(6 нчы слайд)

. яратам.

. горурланабыз.

. бардыгыз.

. балкып тора.

. яш?г?нн?р.

. с?йл?де?.

3. 270 нче к?нег?. К?п нокталар урынына зат алмашлыкларын тиешле килешк? куеп язарга.

VI. Гомумил?штер?.

Н?рс? ул алмашлык? (С?з т?ркеме).
Зат алмашлыкларын ?йтегез.
Зат алмашлыклары исемн?рд?н н?рс? бел?н аерылалар? (Исемн?р предметны белдер?, ? алмашлык предметка к?рс?т? ген?).

VII. ?йг? эш:

–Укучылар, д?ресебез ахырына якынлаша. ?йг? эш языйк. Язган с?зтезм?л?рне кертеп, Казан турында ??мл?л?р язып килерг?. (7 нче слайд).

(А?алатып, билгел?р куела).

Укытучы. Д?ресебез т?мам. Сау-с?лам?т булыгыз!

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Тема: Зат алмашлыклары. »

Тема: Зат алмашлыклары.

Максат:

1. Укучыларның зат алмашлыклары турында төшенчә бирү.

2. Аларны сөйләмдә дөрес куллана белүгә ирешү.

3. Татар телен өйрәнүгә омтылыш тәрбияләү, Казан шәһәре белән кызыксыну дәрәҗәләрен арттыру.

Җиһазлау: компьютер, проектор, карточкалар, таблицалар.

Дәреснең тибы: яңа материал аңлату.

Методлар: әңгәмә, укытучының сөйләве, укучыларның мөстәкыйль эшләве, анализ, синтез методлары.

Яңа педагогик технологияләр: уен технологиясе, проблемалы укыту технологиясе, терәк схемалар куллану, компьютер технологиясе.

Принциплар: фәннилек, аңлаешлылык, системалылык.

Дәрес барышы.

I. Оештыру өлеше.

Укытучы. Исәнмесез, укучылар, утырыгыз. Дәресне башлыйбыз. Бүгенге дәресебез күңелле, файдалы һәм дустанә мөнәсәбәттә узар дип ышанам.

II. Уку мәсьәләсен кую.

Укытучы. Укучылар, бүген без дәрестә нинди тема белән танышуыбызны белер өчен кроссворд чишәрбез. Кроссвордтагы сораулар Татарстан белән бәйләнгән. Әйдәгез, башлыйк. (1нче слайд күрсәтелә)

(Укучыларга сораулар бирелә, җаваплар терәлеп барыла)

Татарстанның башкаласы. (Казан)
Дәүләтнең бер символы. (Флаг)
Казансу елгасы ярында урнашкан тарихи һәйкәл. (Кремль)
Татарстанның гербында нәрсә сурәтләнгән? (Барс)
Татарстан президентының фамилиясе. (Шәймиев)
Казан Кремле янында урнашкан собор. (Благовещение)
Казан нинди шәһәр? (Борынгы)
Казандагы бер район исеме. (Мәскәү)

Укытучы. Шулай итеп, нинди сүз килеп чыкты, укучылар? (Алмашлык)

Укытучы. Димәк, без бүген дәрестә алмашлык турында сөйләшербез. Сез алмашлык турында нәрсәләр беләсез? (җаваплар тыңланыла)

Укытучы. Татар телендә дә рус телендәге кебек алмашлыклар күп. Алар берничә төркемгә бүленәләр. Без сезнең белән алмашлыкның бер төркеме белән танышырбыз.

III.Уку мәсьәләсен чишү.

Сорауларга җавап язу.

Укытучы. Хәзер мин сезгә сораулар бирәм, ә сез җавапларын дәфтәргә языгыз.Сез кайда яшисез? Үзегез турында языгыз. (Мин Татарстан Республикасында яшим.)

Укытучы. Нинди алмашлык кулландыгыз? Астына сызыгыз. (Мин).

Укытучы. Сез Казанда экскурсиядә булганыгыз бармы? Нинди алмашлык кулландыгыз? (Без).

Укытучы. Ә хәзер үзегезнең яныгызда утыручыдан аның Казан Кремлендә булу-булмавын сорагыз. Сез нинди алмашлык кулландыгыз? (Син).

Укытучы. Кайчан без син алмашлыгы урынына сез алмашлыгын кулланабыз?

а) Олы кешегә мөрәҗәгать иткәндә.

б) Белмәгән кешегә эндәшкәндә.

в) Берничә кеше белән сөйләшкәндә.

г) Ихтирам йөзеннән .

Укытучы. Хәзер сез алмашлыгын кулланып, һәрберегез дәфтәрегезгә сорау языгыз.

Укытучы. Укучылар, сез ничек уйлыйсыз, китерелгән җөмләләрдә, кабатлау булмас өчен, нинди сүзләрне алыштырырга кирәк? ( 2нче слайд)

Рөстәм Миңнеханов – Татарстан президенты. Рөстәм Миңнеханов халыклар дуслыгы өчен көрәшә. (Икенче җөмләдә «Рөстәм Миңнеханов» сүзе урынына ул алмашлыгын куярга.)

Укытучы.Ул алмашлыгы кемне белдерә? (Без сөйли торган затны-кешене, ләкин ул хәзерге вакытта юк.)

Укытучы. Татарстанда төрле милләт халыклары яши. Халыклар бик дус яшиләр. (Икенче җөмләдә «халыклар» сүзе урынына алар алмашлыгын кулланырга кирәк). (3 нче слайд)

Укытучы. Асларына сызылган сүзләрне укыгыз.

- Мин, без, син, сез, ул, алар – зат алмашлыклары.

- Беренче, икенче зат алмашлыклары сөйләү процессында катнашкан затларны белдерәләр. Хәзер сез үзегез дә әйтә аласыз:

- кайсы зат сөйләүче (1 нче зат)

- кайсы зат тыңлаучы (2 нче зат)

(4 нче слайд).(Дәфтәргә язып куярга).

Укытучы. Татар телендә зат алмашлыкларының лексик составы зур түгел, алар барысы алты сүздән тора һәм ябык система тәшкил итә: мин, син, ул, без, сез, алар. Бу алмашлыклар, укучылар, борынгы төрки телдә кулланылып, төрле фонетик вариантларда хәзерге төрки телләргә дә хас булган алмашлык формалары. I зат берлек алмашлыгы мин төрки телләрнең күпчелегендә бән / бен мән / мин формаларында очрый.

Укучылар, зат алмашлыкларының килеп чыгышы турында сез тагын да нәрсәләр әйтә аласыз? (Укучылар төрле фикерләр белдерә, укытучы аларны тыңлап, зат алмашлыкларының килеп чыгышы турында тулырак сөйли).

Зат алмашлыкларының барлыкка килүе хакында фәндә төрле, хәтта бәхәсле фикерләр әйтелгән, гипотезалар белдерелгән. Мәсәлән, галим Л. П. Якубинский, төрек теле алмашлыкларына нигезләп, зат алмашлыкларының килеп чыгышы турында мондый фикер белдерә: «Гомуми тел белемендә билгеләнгәнчә, зат алмашлыклары күрсәтү алмашлыкларыннан килеп чыкканнар», – ди һәм, шушы тезисына дәлил итеп, төрек теленнән түбәндәге схеманы китерә:

бун – «этот», здесь» бен «я»

шун – «тот», «этот», «там» сен «ты»

IV. Алмашлыкларның сөйләмдәге роле.

Укытучы. Икенче җөмләләрне укыгыз. Беренче җөмләләр булмаса, без икенче җөмләләрне аңлар идекме? (Юк).

Укытучы. Кайсы сүз төркеме урынына без ул, алар алмашлыкларын кулландык? (Исем: Кем?-Рөстәм Миңнеханов. Кемнәр?-халыклар).

Димәк, зат алмашлыклары сөйләмдә исемнәрне алмаштыралар. Алмашлык – «алмаштыру» сүзеннән ясалган. Бу аларның беренче роле. (1нче таблица). Икенче ролен белер өчен, башваткыч чишик (сүзләр аерым битләргә язылган):

аны(г), коткаралар(в), җыйнак(д), сөйләмне(ә), матур(е), итәләр(и), һәм(ж), Алмашлыклар(а), кабатлаудан(б), яңгырашлы(з).

(Алмашлыклар сөйләмне кабатлаудан коткаралар, аны матур һәм яңгырашлы итәләр.

-Икенче слайдка күз салыйк. (Татарстан - иң зур республикаларның берсе. Татарстанның мәйданы 68 мең квадрат километр.) (5 нче слайд). Кайсы сүзне һәм нинди алмашлык белән алыштырып була? (Аның). Татарстанның сүзе иялек килешендә килгән, димәк, алмашлык исемне алыштырып килгәч, исем кебек үк килешләр белән төрләнә. Зат алмашлыкларының килеш белән төрләнешен без икенче дәрестә өйрәнербез.

V. Теманы ныгыту.

1) Викторина:

Нинди нотага бер хәреф кушсаң, зат алмашлыгы ясала? (Си + н = син)
Кайсы зат алмашлыгы исем дә була ала? (Ул)
Әтиемнең улы, ә үзе минем абыем да түгел, энем дә түгел. (Мин)

2) Нокталар урынына алмашлыклар куеп, сүзтезмәләрне күчереп язарга:

(6 нчы слайд)

... яратам.

... горурланабыз.

... бардыгыз.

... балкып тора.

... яшәгәннәр.

... сөйләдең.

3. 270 нче күнегү. Күп нокталар урынына зат алмашлыкларын тиешле килешкә куеп язарга.

VI. Гомумиләштерү.

Нәрсә ул алмашлык? (Сүз төркеме).
Зат алмашлыкларын әйтегез.
Зат алмашлыклары исемнәрдән нәрсә белән аерылалар? (Исемнәр предметны белдерә, ә алмашлык предметка күрсәтә генә).

VII. Өйгә эш:

–Укучылар, дәресебез ахырына якынлаша. Өйгә эш языйк. Язган сүзтезмәләрне кертеп, Казан турында җөмләләр язып килергә. (7 нче слайд).

(Аңалатып, билгеләр куела).

Укытучы. Дәресебез тәмам. Сау-сәламәт булыгыз!