Сабалақ өлеңі Қ.Шаңғытбаев

Ажығожина Г.Д

Сынып: 5                                     Пән: қазақ әдебиеті                       Күні:

Сабақтың тақырыбы: Қ.Шаңғытбаев «Сабалақ» өлеңі

Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Қ.Шаңғытбаевтың өмірімен таныстыру, “Сабалақ” өлеңнің деректік негізі, ақын тілі, ұлтжандылық мәні зор екендігіне көз жеткізу, ақындық рухы биіктігін таныту.
Дамытушылық: оқушының мәтінді мәнерлеп оқу, талдау жүргізе білуге, өз ойын ақын тілімен де әдеби тілімен де жеткізе білуге жағдай туғызу.
Тәрбиелік: оқушыларды ұлтжанды болуға, Отанын сүйе білуге, елінің ертеңгі болашақ жастар екеніне сенімін арттыру.

Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер: баяндау, түсіндіру, сұрақ-жауап, СТО, Кубизм әдісі, INSERT парағы.

Сабақта қолданылатын көрнекіліктер: слайд, Абылай ханға байланысты видео-ролик, семантикалық карта.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың типі: аралас сабақ

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру

1. Оқушылармен амандасу;
2. Оқушыларды түгендеу;
3. Оқу кабинетінің тазалығына назар аудару;
4. Оқушылардың назарын сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

Сәлеметсіздер ме, оқушылар. Өткен сабақта біз Мұқағали Мақатаевты өткен болатынбыз. Оқушылар бәріміз білеміз ақпан айында Мұқағалидың туғанына мектебімізде «Дариға жүрек» әдеби-музыкалық кеш және «Мұқағали оқулары» сайысы өткен болатын. Біздің сыныбымыздан қыздар «Мұқағали оқуларына» қатысып, Жадыра 15 өлеңді жаттып І орын, Ардақ ІІ орын, Малика алғыс хатпен марапатталған болатын. Ал енді ортаға Темур мен Азамат Мұқағали өлеңдерін жатқа бізге айтып берсе. Сыныпты 5 топқа бөлдім. І топ «Жалын», ІІ топ «Тұлпар», ІІІ топ «Жігер», ІҮ топ «Дарын», Ү топ «Болашақ».

Топпен жұмыс барысы:

1. Жеке жұмыс
2. Жұппен жұмыс
3. Топпен жұмыс
4. Ортақ шешім

ІІІ. Жаңа сабақ

         Балалар біз бүгін Қ.Шаңғытбаев «Сабалақ» өлеңімен танысамыз. Дәптерлеріңізді ашып, бүгінгі күнді, тақырыпты жазып қоямыз. Енді мен сіздерге Қ.Шаңғытбаевтың өмірімен қысқаша ғана таныстырып өтсем.

                                              Қуандық Шаңғытбаев
                                                     (1925-2001)
Қ.Шаңғытбаев Ақтөбе облысы Қарабұлақ ауданында дүниеге келген. Әл-Фараби атындағы Қазақтың Ұлттық Университетінің филология факультетін бітірген. Өмір жолында ұстаздық жолдан өткен. "Ар ма, республикам" (1974), "Лирика" (таңдамалылар, 1976), кітаптарын шығарды. 1980—1987 жылдар аралығында "Жыр жаһаны", "Гүлтолқын", "Саршатамыз", "Жыл құсы" атты лирикалық шығармалары жарық көрді.

         Ал енді оқушылар «Сабалақ» өлеңіе мәнерлеп оқиық (оқушылар оқиды).

         Сұрақ-жауап әдісі арқылы «Сабалақ» өлеңнің мазмұнын ашамыз.

1. Бұл өлең кім туралы жазылған?
2. Қазақ халқы кімдермен соғысады?
3. Абылай кім? Сабалақ кім?

Сөздікпен жұмыс

Аңырақай – жердің аты

Сарбаздар – әскер

Омақаса – құлаудың бір түрі

Дүбірі – шуы, дыбысы

Түзде – далада

Абылай хан туралы толық мәлімет алу үшін видео-роликке назар аударсақ.

Абылай хан

Абылай (Әбілмансұр) хан — (1733—1737) билік құрған. Абылай хан (1711-1781) Қазақ Ордасының ханы, қазақ мемлекетінің тарихындағы аса көрнекті мемлекет қайраткері, арғы тегі Жошы хан, бергі бабалары қазақ ордасының негізін салған Әз-Жәнібек, одан соң еңсегей бойлы ер Есім хан, Салқам Жәңгір хан. Абылай – Жәңгір ханның бесінші ұрпағы. «Ақтабан шұбырынды» жылдарында жетім қалып, үйсін Төле бидің қолына келеді. Аш-жалаңаштықтан жүдеген өңіне, өсіп кеткен шашына қарап Төле би оған «Сабалақ» деп ат қойып, түйесін бақтырады. Әбілмәмбет төренің жылқысын да бағады. Абылай хан жиырма жасында «Абылай, Абылай» деп ұран салып, Қалдан Сереннің ұлын Шарышты өлтіреді. Абылай хан – Үш жүздің басын қосқан хан, көрші жатқан ұлы Ресей мен Қытай елдер арасында достық қарым-қатынасты орнатқан демократ. Ол тек 25 жасында Әбілмәмбет қайтыс блғанда ғана таққа отырады. Оның ақылшысы, кеңесшісі – Бұқар жырау. Ол соғысқа Абылайдың қанды көйлек жолдастары Қаракерей Қабанбай, Қанжығалы Бөгенбай, Шақшақ Жәнібек, Қарақалпақ Қылышбек, Шапырашты Наурызбай, т.б. қазақтың белгілі батырлары тізе қоса қатысады. 1781 жылы мамыр айында Абылай хан Түркістанда қайтыс болады. Сүйегі Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің ішінде Қабырхана мен Ақсарай арасындағы дәлізде жерленген. Абылайдың артында 12 әйелінен 30 ұл, 40 қыз қалды. Оның үлкен ұлы Уәли әкесі қайтқаннан соң таққа отырады. Абылай қаһарлы хан болуымен қатар, қазақ халқының рухани қасиетінен.кін сусындаған дарынды күйші ретінде де белгілі. Ол - «Ақ толқын», «Алабайрақ», «Бұлан жігіт», «Дүние қалды», «Жетім торы», «Қайран елім», «Қара жорға», «Қоржыңқақпай», «Майда жел», «Садаққаққан», «Сары бура», «Шаңды жарық», т.б. күйлердің авторы.

Қазақ халқының жадында Абылай қажырлы мемлекет қайраткері, батыл қолбасшы, дарынды дипломат ретінде сақталып келді. Оның есімі тәуелсіздік символына, жауынгерлік ұранға айналды.

Оқушылар Абылай ханның өмірімен қысқаша ғана танысып өттік. Ал енді хан деген сөзге ассоциация құрамыз.

Хан                                                                                                  

І. Композиялық талдау

1. Оқиғаның басталуы: Қазақ-қалмақ соғысы
2. Оқиғаның байланысы: Қазақ халқының жеңіліске ұшырауы
3. Оқиғаның дамуы: Әбілмәмбеттің шешімі
4. Шарықтау шегі: Сабалақтың «Абылай, Абылай» деп жауға шығуы
5. Оқиғаның шешімі: Қазақ халқының жеңіске жету

ІІ. Кубизм әдісіа

1.Аңырақайдағы қазақ-қалмақ соғысын ақын қалай суреттейді?

Қосымша дерек

1729ж Аңырақай шайқасы-« қазақ елінің жеңісі. Аңырақай-Жамбыл облысының Шу ауданы жеріндегі тау сілемі.Шу - Іле Алатауының оңтүстік шығыс бөлігіндегі тарихи жер аты.Биіктігі-1295м,үзындығы -75 км, ені-5 км.Маңында Итішпес деген көл бар.Көл қазір Сорқұдық деп аталады.Көлдің ұзындығы-10-12 кмсоның қасындағы шайқас өткен соғыс алаңының ұзындығы-30-35 кмені-20 км.

Көз ұшында жатыр көлбеп көл-ана»деп автордың айтып отырғаны-осы көл.

2.  Соғыстың әрбір сәтінен мысал келтіре отырып, Әбілмәмбет ханның бейнесіне салыстырмалы мінездеме беріңдер.
3.  “. Абылай тағы туа ма қазақтан,
Тосып келем, сол – ендігі арманым” – деген өлең жолдарындағы ақын арманының маңыздылығы неде?
4.  Сабалақ кім? Ол неге “Абылай да Абылай” деп ұран салды?
5.  Сарбаздар қатары сиреп қалғанын аңғарған сол кездегі қазақ ханы Әбілмәмбет қандай күйге түсті, нендей шешімге келді?
6.  Қалмақтарға тосыннан тиген қазақ жауынгерлерінің майдан даласындағы ерен ерліктерінің өлеңдегі көрінісін мәтіннен оқып бер.

ІІІ. Семантикалық картамен жұмыс

Зерттеу объектісі                Әдеби теориялық ұғымдар, өлеңнің көркемдік тіліне талдау

Өлең құрылысы                     16 шумақты, 4 тармақты, 11 буынды, 3 бунақты

Теңеу                                      Қаршығадай, таудай

Кейіптеу                                  Өлік тосып, ескі, мылқау молалар

Синоним                           Айқас, қаржау, шабу, шаншу, шабысты, айысты, қағысты

Антоним.                      деп ызаға Әбілмәмбет буынды. Қалды кенет жүзі жайнап жадырай

.

ІҮ. Сабақты бекіту

«5 минуттық эссе» стратегиясы оқушылар шағын эссе жазады()

1-топ. “Абылай ханға тағзым”
2-топ. «Абылай ханға хат»
3-топ. «Тосып келем, сол – ендігі арманым.»
4-топ. «Сабалаққа жас буыннан хат»
5-топ. «Егер де мен Абылай хан болсам …»

Ү. Сабақты қорыту

INSERT парағы арқылы сабақты қорытамын.

Білемін

Мен үшін жаңалық

Білгім келеді

Абылай хан Үш жүздің басын қосқанын тарх пәнінен өттік

Абылай хан бірнеше күйлердің авторы екенін сабақтан білдім.

Абылай ханның 12 әйелінің, 30 ұлдары мен 40 қыздарының есімдерін білгім келеді

ҮІ. Үй тапсырмасын беру

“Сабалақ” өлеңнен үзінді жаттау. Абылай хан туралы қосымша ақпарат жинап келу.

ҮІІ. Бағалау

                  Бағалау парағы
Топ аты: _________
Топ басшысы:_________

Оқушының аты-жөні

Ассоциация

Жоспар

Семантикалық карта

Кубизм

5 минуттық эссе