Балалар та?та?а ?ара?даршы.Ж?зге жуы? ??лын жайылып ж?р.Баланы? ж?зі жалт етіп,ду ете т?сті.Болат ора?ын д?л ж?зінен баса ?алды.Та?тада жазыл?ан с?здерді арасында ?андай ??састы? немесе ерекшелік к?ріп т?рсыздар?. Ал енді б?л с?йлемдердегі ж?з с?здері ?андай с?ра?тар?а жауап беріп т?р?
Мына суреттерден біз г?л ?он?ан араны (ж?ндікті),а?аш кесетін ??рал араны к?ріп т?рмыз,демек б?л с?здер бірдей дыбыстал?анымен ма?ыналары ?р т?рлі болатынын бай?ады?.Сонымен «Омонимдер»дегеніміз дыбысталуы бірдей,біра? ма?ыналары ?р бас?а с?здер екен.Енді осы ережені? топтастыру т?рінде к?рсетейік.
Бір немесе бірнеше Айтылуы бірдей
с?з табы Омонимдер
Ма?ыналары ?р т?рлі Жазылуы бірдей
Айта кететін жайт: кей о?ушылар к?п ма?ыналы с?здер мен омонимдерді шатастырады.Сол ?шін екеуіні? ??састы?ы мен айырмашылы?ын ВЕНН диаграммасы ар?ылы к?рсетіп к?релік.
Біз б?гін де?гейлік тапсырмалар ар?ылы омонимдерді талдаймыз. 62 – жатты?у.Балалар бірінен со? бірі осы тыйым с?здерді о?ып шы?ады.Балалар ?з тарапынан осы тыйым с?здерге ?атысты естіген, білгендерін айтады.Жатты?удан омоним с?здерді табу керек.Тама?ты асы?ып ішпе.Ас ?айырмай дастарханнан т?рма.
Жо?арыда к?рсетілген омомним с?здерді? ма?ынасын ашып жаз.?лгі: Б?ле – зат есім,туысты? атауды білдіреді. Б?ле – етістік, бесікке жат?ыз деген ма?ынада.
ІІІ де?гей
Шешуі омомним болатын ж?мба?ты шеш.
Т?спін к?зі жеткенге, Бірде мен етік тігемін.
?семін ?ар кеткенде. (К?к) Бірде есімдік бола білемін. (Біз)
І? де?гей
Т?менде сурет тапсырма (аманны? суреті) берілген.
Адам кейбір дене м?шелеріні? атауы к?п ма?ыналы с?зді,ал кейбіреуі омонимдік ма?ына білдіреді.
Ойлан,тап.
Тапсырмалармен ж?мыс. Ал енді грамматикалы? ойындар ж?ргізіп жіберейік.
1.Жапыра? кетті,жаз кетті (не?) (Зат есім)
2.К?з бол?ан со? кетті к?й.
Жазуды ?атесіз жаз.
Жауыыры?ды жаз. (не істе?) (Етістік)
2.?жем алмадан ?а? жасады (не?) (Зат есім)
Ол с?йекті балтамен ?а? б?лді. (?алайша?). (Амал ?стеу)
Сабақтың мақсаты:1) омонимдер туралы түсінік беру,осы ұғымға тән ерекшілікті қамту; 2) омонимдер мен көп мағыналы сөздерді бір –бірінен ажырата білуге,олардың мәнін дұрыс ұғынуға баулу; 3) ана тіліне деген сүйіспеншілікті арттыру,ұлттық қадір –қасиетті тануға баулу.
Сабақтың түрі: аралас
Әдісі: саралап-деңгейлеп оқыту,сын тұрғысынан ойлау.
Көрнекілігі: оқулық,мағыналы сөздер топшама
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру бөлімі
Оқушылармен амандасу.Сергіту сәті.Оқущылар бір –бірінің қолын ұстап бүгінгі күнге сәттілік тілейді.
ІІ.Үй тапсырмасын пысықтау.60,61 –жаттығудың орындалуын тексеру.Әр оқушы берілген сөздерден көп мағыналы сөздерді атап шығады
Топшамамен жұмыс.
1.Лексика нені зерттейді?
2.Сөздің тура мағынасы дегеніміз не? Мысал келтір.
3.Сөздің ауыспалы мағынасын дәлелдеп мысал келтір.
4.Көп мағыналы сөздерді қалай түсінесіңдер?
5.Көп мағыналы сөздер көбіне тура әлде ауыспалы мағынада қолданылады ма?
Сабақты түсіндіру. Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы – «Омонимдер».
Балалар тақтаға қараңдаршы.Жүзге жуық құлын жайылып жүр.Баланың жүзі жалт етіп,ду ете түсті.Болат орағын дәл жүзінен баса қалды.Тақтада жазылған сөздерді арасында қандай ұқсастық немесе ерекшелік көріп тұрсыздар?.... Ал енді бұл сөйлемдердегі жүз сөздері қандай сұрақтарға жауап беріп тұр?
Мына суреттерден біз гүл қонған араны (жәндікті),ағаш кесетін құрал араны көріп тұрмыз,демек бұл сөздер бірдей дыбысталғанымен мағыналары әр түрлі болатынын байқадық.Сонымен «Омонимдер»дегеніміз дыбысталуы бірдей,бірақ мағыналары әр басқа сөздер екен.Енді осы ереженің топтастыру түрінде көрсетейік.
Бір немесе бірнеше Айтылуы бірдей
сөз табы Омонимдер
Мағыналары әр түрлі Жазылуы бірдей
Айта кететін жайт: кей оқушылар көп мағыналы сөздер мен омонимдерді шатастырады.Сол үшін екеуінің ұқсастығы мен айырмашылығын ВЕНН диаграммасы арқылы көрсетіп көрелік.
Омонимдер
Лексика
Дыбысталуы бірдей
Көп мағыналы сөздер
1.Бір немесе бірнеше сөз табы
1.Бір сөз табы
2.Мағыналары әр түрлі
2.Мағыналары жақын
Тіліміздегі көптеген жұрнақтар жалғану арқылы жасалады.Бұл омонимдерді туынды омонимдер дейміз.Жаттығулармен жұмыс.
І деңгей
Біз бүгін деңгейлік тапсырмалар арқылы омонимдерді талдаймыз. 62 – жаттығу.Балалар бірінен соң бірі осы тыйым сөздерді оқып шығады.Балалар өз тарапынан осы тыйым сөздерге қатысты естіген, білгендерін айтады.Жаттығудан омоним сөздерді табу керек.Тамақты асығып ішпе.Ас қайырмай дастарханнан тұрма.
63-жаттығу.Мәтіндегі кейіпкерлерге мінездеме беру.Үлгіге қарап мәтіннен омонимдерді тауып,тіркес құрап жаз.
ІІ деңгей
Омонимдерді тауып,олардың астын сыз.
Кеше туған бөлемді, Мақталарды мақтаймыз
Анасы бесікке бөледі. Мақтаны көп қаптаймыз.
Мақта терген адам жайлы,
Мәлімет еш таппаймыз.
Менің атым - қой.
Атымды таңдап қой.
Бағушыны таңдап қоймасаң,
Қой жинауыңды қой.
Жоғарыда көрсетілген омомним сөздердің мағынасын ашып жаз.Үлгі: Бөле – зат есім,туыстық атауды білдіреді. Бөле – етістік, бесікке жатқыз деген мағынада.
ІІІ деңгей
Шешуі омомним болатын жұмбақты шеш.
Түспін көзі жеткенге, Бірде мен етік тігемін.
Өсемін қар кеткенде. (Көк) Бірде есімдік бола білемін. (Біз)
ІҮ деңгей
Төменде сурет тапсырма (аманның суреті) берілген.
Адам кейбір дене мүшелерінің атауы көп мағыналы сөзді,ал кейбіреуі омонимдік мағына білдіреді.
Ойлан,тап.
Тапсырмалармен жұмыс. Ал енді грамматикалық ойындар жүргізіп жіберейік.
1.Жапырақ кетті,жаз кетті (не?) (Зат есім)
2.Күз болған соң кетті күй.
Жазуды қатесіз жаз.
Жауыырыңды жаз. (не істе?) (Етістік)
2.Әжем алмадан қақ жасады (не?) (Зат есім)
Ол сүйекті балтамен қақ бөлді. (қалайша?). (Амал үстеу)
3.Колхозда бақ көп. (не?) (Зат есім)
Қайратты ерге бақ (не?) тұрар. (Зат есім)
Бір тетігін ұстап бақ (не істе?) ( Етістік.)
4.Қап,мынаның баласы! (Одағай)
5.Орта қап ағаш үгіндісі,екіншісі толған сабан. (Зат есім)
Бір немесе бірнеше Айтылуы бірдей
сөз табы Омонимдер
