Просмотр содержимого документа
«"Менің атым Қожа" сабақ жоспары»
Таскенова Айымгүл
Батыс Қазақстан облысы, Орал қаласы, Қаратөбе ауданы,
«Қаратөбе мектеп-гимназиясы» КММ-нің
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
С.Майқанова- А.О.Таскенова (Мұғалім)
Бердібек Соқпақбаев- Қыдыров Сұңғат
Қадыров Қожа- Әсетұлы Бақтияр
Тілші – Абаева Меруерт
Балабекова Жанар- Қадыржан Торғын
Анфиса Михаиловна- Каримова Жанель
Қожаның көршісі – Каримова Жанель
Әжесі- Амандыкова Лунара
Анасы- Саматқызы Аида
Ахметов (директор)- Бақытжан Досымбек
Сәйбек қарт – Аманжол Тілектес
Тұрсынбаев Жантас- Амангельдиев Кырымбек
Оспанов- Амантаев Диас
Дәуірбаев- Саматов Арсен
Менің атым Қожа (қойылым сабақ)
Барысы:
Тілші: Сәлеметсізбе, құрметті Бердібек Соқпақбаев мырза! Бүгін бізге сұхбат беруге келіскеніңіз үшін көп рахмет! Сіздің «Менің атым Қожа» повесіңіздің желісімен түсірілген Абдолла Қарсақбаевтың «Менің атым Қожа» филімі 1967 жылы Франциядағы Канн фестивалінің арнайы жүлдесіне ие болды. Осындай керемет туындыны жазып шығаруыңызға не себеп болды?
Б.Соқпақбаев: Сізге де рахмет шақырғаныңызға. Өмірде адам басында болатын жайттарды, қиын-қыстау оқиғаларды тағдыр қабырғасы қатпаған қаршадай кезімнен аямай-ақ үстіме үйіп төкті. Сегіз жасымда анамнан жетім қалған мен қалай тірі қалдым? Осы күнге қалай жеттім? «Өзім туралы повесть» осы толғаныстан туған дүние. Кейін оның аты «Менің атым Қожа» болып өзгертілді.
Тілші: Сонда сіз бұл повесте өзіңіз жайлы жаздыңыз ба?
Б.Соқпақбаев: Иә, бір сөзбен айтсам, мен өзін жазатын жазушымын. Мінез-құлық жағынан Қожа өзге емес, менің өзіме ұқсайды?
Тілші: рахмет, сіздің повесіңіз Қожаға есімінің ұнамауымен басталады. Неліктен Қожаға өз есімі ұнамайды?
С.Майқанова: - Балалар, алдыңғы сабағымызда «Менің есімім!» деген тренинг өткен болатынбыз. Қожа сен ол күні сабақта болмадың. Кәне, айта қойшы! Саған өз есімің ұнайма? Неліктен?
Қожаберген: - Тәтей, атымды айта бастасам, тілім таңдайыма жабысып қалғандай болады да тұрады. Адамның атының сүйкімді болуы да зор бақыт па деймін. Мәселен, Айгерім, Жазира, Болат, Ербол деген аттарды алып қараңыздаршы. Айтуға да ықшам, естіір құлаққа да жағымды. Жоғары идеялы есімдер. Ал енді айтуға да, естуге де қолайсыз есіімдер бар. Өзге түгіл өзіңе де ұнамайды-ақ! Менің атым Қожа. Көріп тұрғандарыңыздай, пәлендей әйдік ат емес. Шынын айтсам, бұл о баста Қожа емес, Қожаберген екен. Туу куәлігімнің өзінде солай жазылған. Бірақ дүниеде не қилы ғажайып құбылыстар бола беретіні тәрізді, бертін келе «Қожабергеннің» құйрығы үзіліп түсіп қалыпты. Бұл құбылыстың дәл қай жылы, қай айда, қай күні болғанын тап басып ешкім де айтып бере алмайды. Сонымен мен ес білгелі Қожамын. Есімім өзіме ұнамайды.
Оқушылар: - Өскенде баласы сол адамға ұқсасын деп... Жаңа туған сәби болашақта сыйлы, құрметті болсын деп....
С.Майқанова: -Қожаберген деген жырауды естулеріңіз бар ма? Ол өз ауылында мешіт-медресе ашып, бала оқытып, ислам дінін насихаттаған, шеберхана салдырып, елді қол өнеріне баулып,егін салуды қолға алған адам. 1688 жылдың маусым айында Түркістан шаһары маңында Әз-Тәуке бастаған барша қазақ жақсылары 25 жастағы Қожабергенді Ордабасы, яғни хан ордасының бас қолбасшысы, әрі бас ақыны етіп сайлаған. Қожаберген сол кездегі қоғамдық-әлеуметік жағдайды, қазақ хандығының ішкі-сыртқы саяси хал-ахуалын жете біліп, әрдайым өз жырларына арқау етіп отырған. Қожаберген батырдың жан-жақты қабілеті бар дарабоз тұлға екендігіне қоса, оның елші әрі сынықшы болғаны жайлы да деректер бар. Сондықтан да Қожа, сен керісінше өз есіміңмен мақтануың керек! Сенің де есімің жоғары идеялы есімдер қатарына жатады.
Тілші: Мәңгі лаулап жану үшін ғаламда
Үлкен бақыт табу үшін ғаламда
Үлкен болып қалу үшін ғаламда
Үлкен арман керек екен адамға. Қожаның арманы жөнінде не айтар едіңіз?
С.Майқанова: -Балалар, біз бүгінгі сабағымызда «Менің арманым» деген тақырыпта эссе жазамыз. Эссеге қойылатын талаптар:
1. Уақыты 7 мин
2. Тақырыптың ашылуы
3. Құрамында етіс түрлері мен есімше, көсемшенің жұрнақтары болуы қажет (Мұғалім эссе шарттары жазылған плакатты тақтаға іліп қояды немесе слайдта көрсетіліп тұрады).
Қожа шынтағын партаға таянып ойланып отырды, оқушылар эссе жазып жатады. Тақтадан Қожаның армандап жатырған кездегі видеоролигі жүріп жатады. Видео аяяқталған соң 4 оқушыдан эсселерін сұраймын. Қожа тек ойланып отырады, тапсырма орындамайды.
Тілші: сіз бала кезіңізде тым қатты арманшыл болған екенсізғо
Б.Соқпақбаев: иа, армансыз бала болушы ме еді. Бала кезде көп нәрсені армандадық қой!
Тілші: Келесі сұрағым сіздің сүйікті сабағыңыз, сүйікті мұғаліміңіз кім еді?
Б.Соқпақбаев: сүйікті сабағым-орыс тілі. Мұғалімім-Анфиса Михаиловна. Мұғалімдердің ішінде бұл өзі алтын адам. Біздің мектепке педучилищені бітіріп келген. Сырттай институтта оқыған.
(Қожа галстугін түзейді. Сыныпқа кірген уақытта оқушылар дүр етіп түрегеледі. Бір секундқа кідіріп, мұрнын көкке шүйіріп, маңғазданып, қолын кеудесіне қойып, тәжім етеді. Балалар ду күледі. Қожа мұғалімнің көңіл күйін көру үшін артына қарайды, мұғалім де жымиып тұрады.)
А.Михаиловна: -Ай, Қожа, шығармайтының жоқ-ау!(күліп, басын шайқайды)
Ал, балалар, Пушкиннің «Қысқы кешін» жаттап келдіңдер ғой?
Оқушылар: жаттап келдік, тәтей мен айтайыншы! Мен айтам!
А.Михаиловна: Балабекова! (Жанар сабақ айтады)
Буря мглою небо кроет,
Вихри снежные крутя,-
То, как зверь, она завоет,
То заплачет, как дитя,
То по кровле обветшалой
Вдруг соломой зашумит,
То,как путник запоздаылый,
К нам в окошка застучит.
А.Михаиловна: жарайсың, Балабекова, отыр!
Қожа: (ішінен) иә, жарайсың, Жанар! Япыр-ай, енді мені шақырып қалмаса мгі еді. Жазған басым кеше осы өлеңді бір жапырақ қағазға көшіріп, балыққа ала кетсем ғой, ерігіп демалып отырғанда тез-тез жаттап алатын едім.
А.Михаиловна: Тұрсынбаев!
(Жантас орнынан түрегеледі) Буря мглою
А.Михаиловна: тақтаға шығып айт
Жантас: бәрібір емес пе?
А.Михаиловна: тәртіп жұрттың бәріне бірдей! Тақтаға шығып айт. (Жантас тақтаға шығады)
А.Михаиловна: ал, енді айт
Жантас: буря мглою... (үндемей қалады)
А.Михаиловна: дальше
Жантас: мұғалім, мен жаттамай келдім.
А.Михаиловна: мүмкін орныңа барып айтатын шығарсың? (оқушылар ду күледі)
Отыр,Тұрсынбаев! Осымен, міне екінші рет «екілік» баға алып отырсың. Үйге берілген тапсырманы орындамай келгеніңмен қоймай, қулыққа басып мұғалімді алдамақ боласың. Бұның жаман. Білсең, білемін деп айт, білмесең білмеймін деп шыныңды айт!
Қожа: (ішінен)- сол керек, залым Жантас. Біреуді атыстырып, зымияндық ойлағанша, сабақ оқысаң болмас па еді... қазір тақтаға сені шақырса қайтесің? Сен не деп сылтау айтасың? Сұлтан екеуміз балыық аулап, қарақшылық өмірдің қамын жасаумен болдық демекшімісің?
А.Михаиловна:
-Қадыров! (Қожа орнынан асықпай түрегеледі. Сол кезде қоңырау соғылады)
Қожа: Уһ!
А.Михаиловна: Жарайды, отыр, Қадыров! Сенен басқа жолы сұраймын.
Тілші: Ал, сіз кішкентай кезіңізде бұзық болдыңызба?
Б.Соқпақбаев: иә, бұзық болдым, қазір соған өкінем. Оны повесті оқыған адамдар түсінеді
Тілші: Айтып беріңізші?!
Қоңырау соғылады. Сыныпқа Майқанова кіреді де, кері шығып кетеді. Сол кезде Қожа мұғалімнің сумкасына бақа салып жібереді. Мұғалім кіріп, үстеліндегі сумкасынан сүлгісін алып жатырған уақытта бақа атып шығады. Мұғалім шошып кетеді де сыныптан кетіп қалады. Сынып шулап кетеді. Қожа тәртіпті болып отырады. Балалар бақаны қыздарға апарып қорқытып жүреді. Сосын орындарына барып отырады
Тілші: сіз расыменде тентек болған екенсіз ғой! (жазушы басын изейді). Ал, осы тентектігіне Қожаның анасы қалай қарады?
(Қожа үйге кіріп келе жатады)
Әжесі: -Сен қайда қаңғып жүрсің? Шешең келді (төргі бөлмені нұсқайды)- Байқа, шешең саған ашулы. (мамасы киімшең өз төсегінде әрі қарап бүк түсіп жатады)
Қожа: -Мама!..... (қасына барады) Мама сен жылап жатырмысың?
Мамасы: -Иә, жылап жатырмын! Қайтейін, жыламай. Қу жалғыз, сенен-ақ өлетін болдым ғой. Осы сен не боп барасың күннен күнге. Бұл не сұмдық. Жүрген жеріңе шөп шықпағыр боп барасың ғой. Ұялмайсың ба, бір мезгіл елден-жұрттан. Қу жалғыз-ау, айтшы, не болды мұнша саған бұзылып.? Өлтірдің ғой мына сорлы анаңды. Ел бетіне қарағысыз қылдың ғой. Қайтем сені? Қайтем? Неге тыныш жүрмейсің? Осы саған не жетпейді
Қожа: -Маматай, қойшы, Ендігәрі....
Мамасы: -Жолама! Мамам деуші болма мені. Құдайдың сендей бала беріп, азапқа сап қойғанынан да, қу бас тастағаны артық еді ғой!
Қожа: - Қойшы, маматай... ең соңғы рет кешірші! Ант етемін!
Б.Соқпақбаев: Қожаның тентектігі соншалық, мектептің кеңесіне де барғам
Қожа турникке асылып тұрады. Сәйбек қарт келеді.
-Бұл кім?
- Мен ғой, ата. Мен Қожамын.
-Мұнда неғып отырсың?
-Педсоветке келдім.
-онда сенің не шаруаң бар?
-Мен жөнінде мәселе қарап жатыр.
-Мәселе. Қандай мәселе? Сені мұғалім етеміз дей ме?
-Директор етеміз дейді.
-Онда тіпті жақсы. Жалақың көп болады. Әй, Қожа. Сенің әкең марқұм азамат еді ғой. Бірақ оған тартпағансың.
Оспанов: - Қадыров, қайдасың? Берірек кел.
Ахметов: -Қадыров, сені біз мұнда не үшін шақырып отырмыз, білесің бе?
-Білемін
-Не үшін шақырып отырмыз?
-Тәртіпсіздігім үшін шақырып отырсыздар. (екі-үш жерден мырс етіп күледі)
-Сені мектеп өмірі тойдырды ма? Бұдан былай оқығың келмей ме?
-Жоқ, оқығым келеді.
-Ендеше неге қоймайсың тәртәпсіздікті?
-Қоямын енді.... кешіріңіздер!...
Майқанова:- бұл нешінші... жүзінші рет уәде беруің бе?
-Бұдан былай ешқашан да тәртіп бұзбаймын.
-Кешіріңіздер. Соңғы рет тағы бір кешірім жасап, сынап көріңіздер. Бұдан былай қарай тәртіпсіздік істейті болсам, қандай жаза қолдансаңыздар да ризамын!
-Жоқ, Қадыров түзелмейді. Ол уәдесін бізге талай берген. Қадыровты оқудан шығару керек.
(Қожа есік алдында күтіп тұрады. Оларды тыңдайды, педсовет аяқталады.)
Майқанова мен Ахметов кетіп бара жатады.
-Қадыров түбінде адам болатын бала (Майқанова)
-Оты бар! (Ахметов).
Тілші: Қожа, сонда мектептен шығып кетті ме? Тәртіпсіздігін қоймады ма?
(Қожа айнаның алдында отырады)
-Қадыров Қожаның жеке бас құпия кеңесі ашық деп жариялаймын. Күн тәртібінде бір-ақ мәселе: тәртіпті, үлгілі оқушы болу үшін мен бұдан былай не істеуім керек?
-Ал, сөйле батырым?!
-Түрегел!
-Отыр!
-Неге шақырдың,Қожатай!
-Сіз емес, Жайша. Мұнда құпия кеңес өтіп жатыр. Бөгет жасамаңыз.
-Кеңесі несі?
КЕңес дегеннің не екенін түсінбейсіз бе? Жиналыс, жиналыс өтіп жатыр.
-Әкем-ау, мынау не айтады? Жиылысы нес? Үстелді айнаның алдына неге қойдың?
-Түу, жарықтық-ай, шығыңызшы (шығарып жібереді, есікті жауып алады)
Қожа: Қаулы.
Қожаның жеке бас тәртібіне байланысты мәселені талқылай кеп, құпия кеңес мынадай қаулы алады:
Тәртәпсіздік кісіні жексұрын көрсетеді екен. Оған көзім жетті. Әрі бұл адамның келешегі үшін зиян. Сондықтан қалай еткенде де тәртіпті болуым керек.
Әрбір тәртіпсіздік қылығым үшін дер кезінде аяусыз жазаланып тұруым тиіс.
Сабақты жақсы оқу-үлгілі оқушының бірінші белгісі. Мен осы тоқсанның ішінде қалай еткенде де озат оқушылардың қатарына қосылуым керек. Ол үшін
Сабақтан бір сағат та себепсіз қалмаймын; үйге берілген тапсырманы мезігілінде орындап отырамын
Жоғарыда қабылданған міндеттемелердің мүлтіксіз орындалуын қамтамасыз ету үшін күн сайын ұйықтар алдында өзіме өзім есеп беріп, жақсы-жаман қылықтарымды осы дәптерге жазып отырамын. Қаулы бірауыздан қабылданды.
Тілші: Абай атамыз айтқандай, өзіне есеп берген екен ғой! Өте керемет!
Ал, Қожа мектепте қоғамдық жұмыстарға қатысатын ба еді
Оқушылар «Туған ел» өлеңіне билейді
С.Майқанова: -Балалар, мен өткен сабақта сіздерге бір-бірлеріңіздің үйлеріңізге барып ата-аналарымен ,бауырларымен танысыңыздар дедім. Тапсырманы қаншалықты орындағандарыңызды тексеру үшін сұрақтар қоямын. Ал, кәне бастадық!
1. Біздің Қожаның шын есімі кім?
2. Тыңжыртардың әкесінің есімі кім?
3. Біздің сары Қожаның әкесінің есімі кім?
4. Қожабергеннің анасының есімі кім?
Оқушыларды жолдама беру арқылы бағалаймын : Өте жақсы деп бағаланған оқушыға «EXPO-2017» көрмесіне, жақсы деп бағаланған оқушыларға «Балдаурен» жазғы лагеріне және қанағаттанарлық деп бағаланған оқушыларға мектеп жанындағы жазғы лагерьге жолдама беріледі.
