?деби тілді? негізі болатын н?рсе не? (халы? тілі-фольклор)
?аза? тілін жа?а саты?а к?теруге ?сер еткен кімдер? (Ыбырай, Абай т.б.)
ІІ б?лімде жалпы ?аза? хал?ыны? тек ?з тілдерінде с?йлеуі ?шін мемлекеттік билік орындарында отыр?ан адамдарды? ?здері бірінші болып ?неге к?рсетулері тиіс.
А)?ызы?ушылы?ты ояту: Ой ?оз?ау стратегиясы негізінде с?ра?тар ?ойылады.
-Тілді кім жасайды, ?ркім ?з білгенінше с?йлей бере ме?
(о?ушыларды? ойлары тал?ы?а т?седі, ой б?ліседі)
?рине тілді бір адам ?ана жасамайды, ?ркім ?з білгенінше с?йлей бірмейді. Тіл ?зі ?ызмет ететін адамдарды? б?ріне орта?, т?сінікті болуы керек. Ондай жалпы?а орта? тілді ?деби тіл дейміз. ?деби тіл нормалары ар?ылы тіл к?пшілікке т?сінікті ?рі б?ріне орта? болып келеді.
?)Ма?ынаны тану фазасы
Грамматикалы? норма – с?зге алдымен ж?рна? жал?анады, содан кейін жал?ау, сол жал?ауларды? бірізділігі: ?уелі к?птік, сосын т?уелдік, сосын септік жал?ауларыны? жал?ануы
Осындай ережеге ба?ынбайтын с?здер де бар: апаларым-апамдар, ?келері?-?ке?дер, Я?ни тек туыс?анды??атысты білдіретін ата, ?же, к?ке, а?а, апа сия?ты з.есімдерге жал?ауларды норманы б?зып жал?ау?а болады.
Апаларым, аталарым- оларды? к?птігін білдірсе
Апамдар, атамдар-ол кісілерді? ?асында?ыларын да ?амтып соларды? к?птігін білдіреді.
Та?та?а мына с?йлемді жазып, грамматикалы? норма?а сай т?рін о?ушылар?а жаздыртамын.
Мысалы: а) А? ?йд?н шы?а гелді бір жас жігіт.
?) А? ?йден шы?а келді бір жас жігіт.
Дыбыс ?ндестігіне, я?ни ?ндестік За?ына байланысты за?дылы?ты т?сіндіріп ?ту.
?деби тіл екі т?рде ?мір с?реді. Оны? бірі – ауызша тіл, екіншісі – жазбаша тіл.
Сыныппен жұмыс түрі: даралап, жұппен, топпен, ұжымдық
Сабақтың барысы
І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушыларды түгендеу;
Сабаққа дайындықтарын бақылау;
Зейіндерін сабаққа аудару.
ІІ.Үй тапсырмасын тексеру:
«Тіл тірлігімнің айғағы» тақырыбында шығарма жазу, 1 жатығуды 3 қатар бойынша мазмұндау, түсініксіз сөздердің мағынасын ашу.
Жаттығу бойынша сұрақтар: І бөлім бойынша
Әдеби тіл дегеніміз не? (тек қана көркем әдебиеттің ғана емесғ ғылымның барлық салсын қамтитын, халыққа өнер-білім беретін, тәлім-тәрбие үйрететін баспасөздің тілі.)
Әдеби тілдің негізі болатын нәрсе не? (халық тілі-фольклор)
Қазақ тілін жаңа сатыға көтеруге әсер еткен кімдер? (Ыбырай, Абай т.б.)
ІІ бөлімде жалпы қазақ халқының тек өз тілдерінде сөйлеуі үшін мемлекеттік билік орындарында отырған адамдардың өздері бірінші болып өнеге көрсетулері тиіс.
Тірек сөздер:
Фольклор, диалект, публицистика, тоталитаризм, философия, коммерциялық құрылым
ІІІ. Жаңа білімді меңгерту кезеңі
А)Қызығушылықты ояту: Ой қозғау стратегиясы негізінде сұрақтар қойылады.
-Тілді кім жасайды, әркім өз білгенінше сөйлей бере ме?
(оқушылардың ойлары талқыға түседі, ой бөліседі)
Әрине тілді бір адам ғана жасамайды, әркім өз білгенінше сөйлей бірмейді. Тіл өзі қызмет ететін адамдардың бәріне ортақ, түсінікті болуы керек. Ондай жалпыға ортақ тілді әдеби тіл дейміз. Әдеби тіл нормалары арқылы тіл көпшілікке түсінікті әрі бәріне ортақ болып келеді.
Ә)Мағынаны тану фазасы
Әдеби тіл нормалары
лексикалық
Грамматикалық
фонетикалық
Грамматикалық норма – сөзге алдымен жұрнақ жалғанады, содан кейін жалғау, сол жалғаулардың бірізділігі: әуелі көптік, сосын тәуелдік, сосын септік жалғауларының жалғануы
Осындай ережеге бағынбайтын сөздер де бар: апаларым-апамдар, әкелерің-әкеңдер, Яғни тек туысқандық қатысты білдіретін ата, әже, көке, аға, апа сияқты з.есімдерге жалғауларды норманы бұзып жалғауға болады.
Апаларым, аталарым- олардың көптігін білдірсе
Апамдар, атамдар-ол кісілердің қасындағыларын да қамтып солардың көптігін білдіреді.
Тақтаға мына сөйлемді жазып, грамматикалық нормаға сай түрін оқушыларға жаздыртамын.
Мысалы: а) Ағ үйдөн шыға гелді бір жас жігіт.
ә) Ақ үйден шыға келді бір жас жігіт.
Дыбыс үндестігіне, яғни Үндестік Заңына байланысты заңдылықты түсіндіріп өту.
Әдеби тіл екі түрде өмір сүреді. Оның бірі – ауызша тіл, екіншісі – жазбаша тіл.
Оқушылар екі тілдің қолдану аясын өздері айту керек. (ауызша тіл: үй іші, отбасында, теле-радио хабар, мұғалімнің сабақ түсіндіруі, сөйлесу, әңгімелесу, диалог түрінде көрінеді;
жазбаша тіл: ойды қағазға жазу арқылы көрінеді – кітап, көркем шығармалар, оқулық, газет-журналдыр, ғылыми еңбектер).
Ауызша тіл нормасы – орфоэпия.
Жазбаша тіл – орфография.
Жұлдыз – жұлдұз
Ақ лақ – ағ лақ
Гүлдер-гүлдөр
Б)Үш сөйлем жазылып, әдеби тіл нормасының сақталуына байланысты жұмыстар жүргізіледі.
ІҮ. Сабақтың қорытындысы, ой қорыту (рефлексия) ой толғаныс фазасы:
1) оқушылар мысалдар айтып, орфографиялық, орфоэпиялық нормаларын ажыратады.
Ү. Үйге тапсырма беру
3-жаттығу. Газет-журналдардан тіл туралы жазылған мақаланы жазып, әдеби тіл нормалары бойынша талдау жасау.
