Батыс ?аза?стан облысы
А?жайы? ауданы
Жа?аб?ла? орта жалпы білім беретін мектебі
?аза? тілі мен ?дебиет п?ніні? м??алімі
Утешкалиева Жайнаг?л Орынбасар?ызы
Саба?ты? та?ырыбы: Эвфемизм мен дисфемизм. 5 - сынып.
1. Білімділік ма?саты: О?ушыларды? білімін дамыту, тере?дету, ізденістігін арттыра отырып, ой - ?рісін ке?ейту, тіл байлы?ын молайту, ауызша ж?не жазбаша с?йлеу м?дениетін, сауаттылы?ын арттыру, ережелерді т?сіндіре отырып, ажырата білуге баулу.
2. Т?рбиелік ма?саты: О?ушыларды? бойына адамгершілік ?асиеттер дамыту, ізгілікке, ынтыма?ты??а, халы?ты? педагогика негіздеріне баулу. Жа?сы, ?демі, орынды с?йлеп, м?дениетті болу?а т?рбиелеу.
Саба?ты? ?дісі: Іздендіру, салыстыру, топтау, ой жина?тау.
Саба?ты? т?рі: Тіл дамыту.
Саба?ты? барысы: І. ?йымдастыру.
а) ?й тапсырмасын тексеру.
- Сонымен, о?ушылар – Табу дегеніміз не?
- Табу дегеніміз – ескі ?дет – ??рып?а, діни – наным сенімге байланысты тура айту?а тыйым салын?ан с?здер.
Мысалы: ?ас?ыр – ?лыма, Найза?ай – жасын
?зен – сар?ырама, Жылан – ?зын.
?ой – ма?ырама.
М?тінмен ж?мыс, о?ушылар табу с?здерді табады.
Мені? биыл а?ам ?йленді. Же?ешем б?рімізге ат ?ойды. Мені «Кішкенем», інімді «Шыра?», сі?лімді «Шырайлым» деп атап кетті. А?айымны? ?лкен а?алары мен же?гелерін де атымен атамайды. «?лкен ?йдегі ?айна?а», «?нші же?гей», «?кім а?а», «?ндемес» деген аттары бар. Же?ешем о д?ниелік бол?ан адамдарды? да атын атамайды, тергейді. Жа?ында же?ешем б?рімізге ?уаныш сыйлады. Бізді? ортамыз?а «то?ым?а?ар» ?осылды. Б?рыннанда бізді? жан?яда «К?лшашар», «Шай??яр», «Г?л егер» б?пелер ?те к?п.
Б?гінгі саба?ымызды? та?ырыбы:
Эвфемизм (грек с?зі) – жа?сы с?йлеймін,
Дисфемизм (грек с?зі) – д?рекі с?здер.
Эвфемизм дегеніміз – жа?ымсыз, д?рекі, ?атты естілетін с?здерді сыпайы жеткізу.
«Жа?сы» с?йлеймін деген ма?ына берді. Ал, Дисфемизм, керісінше д?рекі, ?орлау, кеміту, жаратпай, жаман с?йлеу.
Та?та?а назар аударайы?!
ІІ. ?йренушілік де?гей.
Кодоскоппен ж?мыс.
Эвфемизм Дисфемизм
Жа?ымсыз естілетін с?здерді сыпайы жеткізу «Жа?сы» с?йлеу
Мысалы: ?осып айту
Жары? д?ние
А?сауса?
Жас
?айтыс болды
С?зуар
Ала жібін аттамау
?олынан іс келмеу Кеміту, ?орлау, жаратпай, жаман с?йлеу.
«Д?рекі» с?йлеу
?тірік айту
Туу
Жал?ау
Бо?м?рын
?лді
Мылжы?
?рламау
?олынан бо? келмеу
106 - жатты?уды жазбаша орындау (кітаппен ж?мыс).
?ры - ?олыны? с??ана?ы бар.
?секші - суайт, с?з таситын адам.
Бо?м?рын - жас, жасы кіші адам.
?ырт - мылжы? - к?п с?йлеу.
Топас - білімсіз, надан
Са?ырау – ??ла?ы ауыр, ??ла?ыны? м?кісі бар
Со?ыр – к?зі к?рмейді, за?ип адам.
А?са? – ая?ын сылтып басу.
Са?ау – мыл?ау, тілі жо?.
Жынды – есуас, жарымес.
Ал, енді о?ушылар ана тіліміз, тіл туралы ма?ал - м?телдерді еске т?сіріп кезек - кезек та?та?а жазайы?! Ма?ал - м?телдерді та?та?а жаздыру, ауызша айту.
1. Жанды жаралайтын да с?з,
Емдейтін де с?з.
2. Бал там?ан тілден у да тамады.
3. Аз с?з алтын,
К?п с?з к?мір.
4. С?з ?адірін білмеген,
?з ?адірін білмейді.
5. Жылататын да, ж?бататын да с?з.
- Сонымен, балалар жылататын ?андай с?здер, ж?бататын ?андай с?здер?
- Жылататын с?здер – Дисфемизмдер, ж?бататын с?здер – Эвфемизмдер.
105 - жатты?у. Эвфемизм мен дисфемизмдерді теріп жазу.
А?сауса?тар, ит терімді басыма ?аптап.
Жылампаз, бейілі кедей, ?ызыл ??ше?, о?ыс с?йлейтін, пыс?ырма, Оттай берсін! ?а?ынды, т?зге ж?нелді, айда?аны? бес ешкі, ыс?ыры?ы? жер жарады, ана д?ниеге кетіп бара жатады.
Де?гейлік тапсырмалар орындау: ?лестірмелі к?ртішкілермен ж?мыс.
1) ?лді деуге сия ма, ойла?даршы, ?лмейт??ын артына с?з ?алдыр?ан. (Дисфемизмді тап, Эвфемизмге айналдыр)
2) ?ара?ым, с?зді ?осып айтпа! (Эвфемизмді, дисфемизмге айналдыр!).
3) – ?ара?ым, аузы?ы келгенді оттама!
Аузы?нан а? ит кіріп, к?к ит шы?та – ау!
(дисфемизм с?здерді тап, Эвфемизмге айналдыр).
4) Ба?ып - ?а??ан адал малы?ны? ?олды бол?аны ?иын екен. (Дисфемизмді Эвфемизмге айналдыр).
5) А?асы інісіне ренжіп: - ?олы?нан т?к келмейді, - деді.
(Дисфемизмді Эвфемизмге айналдыр).
Сергіту с?ті: Бір - екі - ?ш ?ол?а ?алам алып к?ш, ?ол?а ?алам аламыз, ?демі біз жазамыз, сауатты біз боламыз!
Антоним дегеніміз не?
- Антоним дегеніміз ма?ыналары ?арама - ?арсы с?здер. Тізімде Дисфемизмге Варваризм - бо?ауыз, былапыт, д?рекі, айту?а м?лдем болмайтын с?здер жатады.
?орытынды: Сонымен балалар, б?гін ?андай та?ырып ?ттік?
Эвфемизм Дисфемизм
- Ережелерін айтайы?!
Сыпайы с?йлеген жа?сы ма, д?рекі с?йлеген жа?сы ма?
- К?нделікті ?мірде ?ай с?зді жиі ?олдануымыз керек?
-«О?у мен т?рбие егіз» - дегендей, білімді адам т?рбиелі болу керек, т?рбие с?зден басталады. Дисфемизмді, варваризмді ?олданбай, ана тілімізді? ?адір ?асиетін дамытайы?!
«Топтастыру» - стратегиясын толтыру.
жа?сы
жылы ж?бататын
ж?мса? шын
Сыпайы т?тті ма?ыналы аз
суы?
?атты жаман
Д?рекі жыланатын
Ащы ма?ынасыз к?п ?тірік
Шын орынды м?дениетті
?лкенді ты?дап, аз с?йлеуіміз керек.
Орыс тілі - ну - орман.
А?ылшын тілі – алып м?хит
?аза? тілі -к?ктегі к?н! – дегендей тілімізді? м?ртебесін к?ндей жар?ыратайы?, балалар!
Ба?алау: О?ушыларды ?атысып отыр?ан тіл мамандары ж?лдызша, т?ртб?рыш, ?шб?рыш белгілерімен ба?алайды.
?йге тапсырма: 104 - 108 жатты?у ж?мыстары. 104 - м?тіннен д?рекі, ?депсіз с?здерді теріп жазу. Мысалы: Молда мен м??алімді с?зістіріп, бірі ?ліп, бірі тірі ?алсын.
108 - жатты?у (Ауызша о?ып, т?сінгендерін айту?а ?зірлену).
