Просмотр содержимого документа
«Эвфемизм мен дисфемизм 5сынып »
Сабақтың тақырыбы:Эвфемизм мен дисфемизм 5сынып
Сабақтың типі: аралас сабақ Сабақтың түрі:дәстүрлі сабақ Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, жаттығу, талдау. Сабақтың барысы: әдебиет Білімділік: оқушылардың эвфемизм мен дисфемизм туралы. Лингвистикалық білімдерін кеңейту, лексикалық талдау жасау дағдыларын дамыту, жаттығу жұмыстары мен қосымша тапсырмалар арқылы бекіту. Тәрбиелік:оқушылардың эстетикалық сезімдерін ояту, ана тілді сүюге, елжандылыққа, ұлтжандылыққа тәрбиелеу. Дамытушылық: оқушылардың таным қабілеттерін дамыту, пәнге деген қызығушылықтарын арттыру, ауызша және жазбаша тіл мәдениетін дамыту.
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі:1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушылардың зейіндерін сабаққа аудару. 3.Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. ІІ. Үй тапсырмасын тексеру: 1.Табу туралы түсінік. 2.103 - жаттығу ІІІ Білім тексеру: Терме диктант. 1.Ажыландай тоғанды. 2.Адал ақы, маңдай тер. 3.Бет пердесін ашты. 4.Гүлдей солды. 5.Дүниеден озды. 6.Екі туып, бір қалғаным емес. 7.Жолы болды. 8.Зәре құты қалмады. ІV Жаңа сабаққа дайындық 1.Сабақ тақырыбын тақтаға жазу 2.Сабақ мақсатын түсіндіру
Қызығушылықты ояту бөлімі
Әдепсіз Әдепті дөрекі жағымды жағымсыз сыпайы бейпіл жылы тұрпайы жақсы жаман әдемі көріксіз көркем V. Жаңа тақырыпты түсіндіру: Кейде бір нәрсенің атын тікелей айту дөрекілеу естіледі, көңілге жағымсыз естілетіндей сыңайы байқалады. Мұндай жағдайда олар басқа сыпайы, жағымды сөздермен ауыстырып айтылады. бұл құбылыс тілде эвфемизм деп аталады.эвфемизм әдепті, сыпайы, сөйлеу мақсатынан шыққан. Мысалы: «мылжың» деудің орнына «сөзуар», «ұрланды» деудің орнына «қолды болды» деген сөздер мен тұрақты тіркестер қолданылады. Эвфемизмдер – ойды бейнелеп, көркемдеп жеткізудің бір тәсілі. Күнделікті ауызекі сөйлеуде әдепті сөзді әдепсіз, дөрекі сөзге ауыстырып айту әдеті де кездеседі. Мұндай құбылысты тіл білімінде дисфемизм деп атайды. Дисфемизм мағынасы жағынан эвфемизмге қарама- қарсы құбылыс.Дисфемизм кеміту, қорлау, іске жаратпа ұғымын тудырады. Мысалы: боқмұрын, боғы ботқа болу, қырт. Дисфемизм – әдеби тілдің үлгісіне жатпайды. Дисфемизммен сөйлейтін адамдарды мәдениеті төмен адамдар деп есептейді. Бұлар көркем шығармада, көбінесе, ауызекі сөйлеу тілінің үлгісінде кейіпкерлердің тілінде ұшырасады. VІ. Жаңа тақырып бойынша түсінігін тексеру: І деңгей 1. Сөз тіркестерінен эвфемизмді бір бөлек, дисфемизмді бір бөлек топтап жазыңдар. Аузы жеңіл, шірік неме, сылтып басады, жаман ит, құлағы мүкістеу, нұры кеткен, мес қарын, сасық ауыз. 2. Төмендегі сөздерді эвфемизмге айналдырып жаз. Өтірікші, сатқын, ұры, сұмырай, надан.
ІІ деңгей 1. Мына дисфемизмдердің синонимін тауып жаз. Оңбаған, қайыршы, жалмауыз, кеңкелес,ұятсыз. 2. Сөйлеу мәдениетіне байланысты өз ой – пікіріңді жаз. ІІІ деңгей 1.Ауыз әдебиетінен табу, эвфемизм,дисфемизмге мысалдар келтір. 2. «Тіл халықтың жаны, кескін – келбеті» атты тақырыпта ойтолғау жаз. VІІ .Жаңа сабақты бекіту: Оқулықпен жұмыс 104 -жаттығу Мәтіндегі дөрекі, әдепсіз қолданылған сөздерді тауып, адамға қалай әсер ететінін айтыңдар. 106 -жаттығу. Төмендегі сөздерді эвфемизммен ауыстырып жазыңдар.
Толғаныс бөлімі Тапсырма: дөрекі, әдепсіз сөздердің мәнін ашып, дисфемизмдерді эвфемизмдерге айналдырыңдар. 1. Ерінен айырылған көмгенше жылайды, Елінен айырылған өлгенше жылайды. (көмгенше – жерлегенше, өлгенше – өмірінің соңына дейін) 2. Қақылдаған тауық тумай қоймайды. (тумай – жұмыртқаламай) 3. Шошқаға ерген балшыққа аунар. (шошқаға – нашар, жаман адамға) 4. Жолдасың соқыр болса, Сен де бір көзіңді қысып қой. (соқыр – ауыспалы мағынада, надан болса, сұғанақ болса, аңғал болса т.б.) 5. Ешкі егіз туып, қойдан көп болмас. (туып – лақтап) 6. Қарғаның бір көзі оқта, бір көз боқта. (боқта – жаман нәрседе) 7. Сараң да бір, сасық су да бір. (сасық – лас, иістенген) 8. Өсекшінің тілі қышып тұрады. (өсекші – сөзуар) 9. Қысыр сөзде қырсық көп. (қысыр – жаман, мәні жоқ) 10. Итпен жолдас болсаң, таяғыңды тастама. (итпен – сенімсіз адаммен) Ойын ойналады. Ойын шарты: мұғалім сөздерді оқыған кезде оқушылар әдепті сөз кездессе, «екі қолын қысып, қолдағандығы жөнінде ишарат білдіреді», әдепсіз сөз кездессе, «екі алақанымен екі бетін ұстап, ұялғандығы жөнінде ишарат білдіреді». Өлді, өсекші, боқмұрын, сөз тасиды, боғы ботқа болу, соқыр, қайтыс болды, көзі көрмейді, о дүниелік болды, аяғын сілтіп басады, ақсақ, көз жұмды, қол салды, иттің ғана баласы, ұры, оңбаған, ұрлап алды, қаза болды, қолды болды, апатқа ұшырады, көзің шыққыр. . Венн диаграммасы. Эвфемизм Ортақ Дисфемизм Сыпайы Жағымды Ауыстырып айту Әдеби тілдің үлгісіне жатады. Тіл біліміндегі құбылыс. Ойды бейнелейді. Мақсатты сөйлеу. Әдепсіз Дөрекі Жағымсыз Әдеби тілдің үлгісіне жатпайды. Ауызекі тілдің сөйлеу үлгісі. ҮІІ Бекіту сұрақтары.
Зымыран сұрақтар:
1. Ойды бейнелеп, көркемдеп жеткізудің тәсілі? Эвфемизм. 2. Мағынасы жағынан эвфемизмдерге қарама-қарсы құбылыс? Дисфемизм. 3. Дисфемизммен сөйлейтін адамдардың мәдениеті қандай? Төмен. 4. Әдеби тілдің үлгісіне жатпайтын тілдік құбылыс? Дисфемизм. 5. Әдепті, сыпайы сөйлеу мақсатынан шыққан құбылыс? Эвфемизм.
ҮІІІ Үйге тапсырма. 107-жаттығу. Халық ауыз әдебиеті үлгілерінен мысалдар жазып келу.
І деңгей 1. Сөз тіркестерінен эвфемизмді бір бөлек, дисфемизмді бір бөлек топтап жазыңдар. Аузы жеңіл, шірік неме, сылтып басады, жаман ит, құлағы мүкістеу, нұры кеткен, мес қарын, сасық ауыз. 2. Төмендегі сөздерді эвфемизмге айналдырып жаз. Өтірікші, сатқын, ұры, сұмырай, надан. ІІ деңгей 1. Мына дисфемизмдердің синонимін тауып жаз. Оңбаған, қайыршы, жалмауыз, кеңкелес,ұятсыз. 2. Сөйлеу мәдениетіне байланысты өз ой – пікіріңді жаз. ІІІ деңгей 1.Ауыз әдебиетінен табу, эвфемизм,дисфемизмге мысалдар келтір.
І деңгей 1. Сөз тіркестерінен эвфемизмді бір бөлек, дисфемизмді бір бөлек топтап жазыңдар. Аузы жеңіл, шірік неме, сылтып басады, жаман ит, құлағы мүкістеу, нұры кеткен, мес қарын, сасық ауыз. 2. Төмендегі сөздерді эвфемизмге айналдырып жаз. Өтірікші, сатқын, ұры, сұмырай, надан. ІІ деңгей 1. Мына дисфемизмдердің синонимін тауып жаз. Оңбаған, қайыршы, жалмауыз, кеңкелес,ұятсыз. 2. Сөйлеу мәдениетіне байланысты өз ой – пікіріңді жаз. ІІІ деңгей 1.Ауыз әдебиетінен табу, эвфемизм,дисфемизмге мысалдар келтір.
І деңгей 1. Сөз тіркестерінен эвфемизмді бір бөлек, дисфемизмді бір бөлек топтап жазыңдар. Аузы жеңіл, шірік неме, сылтып басады, жаман ит, құлағы мүкістеу, нұры кеткен, мес қарын, сасық ауыз. 2. Төмендегі сөздерді эвфемизмге айналдырып жаз. Өтірікші, сатқын, ұры, сұмырай, надан. ІІ деңгей 1. Мына дисфемизмдердің синонимін тауып жаз. Оңбаған, қайыршы, жалмауыз, кеңкелес,ұятсыз. 2. Сөйлеу мәдениетіне байланысты өз ой – пікіріңді жаз. ІІІ деңгей 1.Ауыз әдебиетінен табу, эвфемизм,дисфемизмге мысалдар келтір.
