Эвфемизмдер сыпайы с?йлеуді білдіреді. Эвфемизмдер ауыспалы ма?ынада ?олданылады. Эвфемизмдер к?біне т?ра?ты тіркестер т?рінде кездеседі. Ол - тілдегі ауыспалы ма?ынада?ы с?здерді толы?тырып отыратын к?ркемдеуіш с?здер.
д?рекі с?здер, я?ни ?депті с?здерді ?депсіз с?здермен ауыстырып айту. Бул да с?здерді ауыспалы ма?ынада ?олдануды? бір жолы. К?ркем шы?армаларда кейіпкерлерді? тілінде кездеседі.
Саба?ты ?орыту.
Балалар,эвфемизм с?здер мен дисфемизм с?здерді бір -бірінен ажырату, оларды? ?олданылуын білу бізге не ?шін ?ажет деп ойлайсы?дар?
Ы?тимал жауап:-Сыпайы, ?депті с?йлеу –?рбір білімді, м?дениетті адамны? міндеті. Оны ?неге т?туымыз керек. Ал д?рекі, бо?ты? с?здерді ?олдану-?депсіздік, к?ргенсіздік.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Жаттығу (жаттығу жұмысы және дидактикалық материалдар бойынша жұмыс)
Салыстыру(табу мен эвфемизм мен дисфемизмді салыстыру)
Еркін ой(тірек сөздер арқылы мәтін құрау)
Түйіндеу(Сабақты қорытындылау)
Оқушылар білімін бағалау.
Үйге тапсырма беру.
Ой ашу. Эвфемизм дегеніміз не? Мысал келтір. « Эвфемизм «сөзі қандай мағынаны білдіреді? Дисфемизм дегеніміз не ?Мысал келтір. Дисфемизмдің қолданылуы аясы туралы айту.
Іздену.Оқушылардың көркем шығармалардан эвфемизм мен дисфемизмге тауып келген мысалдарын оқыту.
Ұры- қолының сұғы бар.Соқыр-көзі көрмейтін адам.Өсекші-қосып айтатын адам.
Мылқау-тілі жоқ, сөйлей алмайтын. Қырт-айтқанға көне қоймайтын. Топас-иісі мұрнына бармайтын. Саңырау-құлағының мүкісі бар. Жынды-ақыл-есі кем кісі.
Дидактикалық материалдар.Берілген көркем шығармалардан эвфемизм
Үлгі: 1.Эвфемизмді көрсет, мағынасын түсіндір.
Көп адам дүниеге бой алдырған.,
Бой алдырып,аяғын көп шалдырған. (Абай)
Дүниеге бой алдырған –дүниеге құныққан.
Дисфемизмді көрсет.
-Әй, қара сақал ! Тек тиіп қара, қолында өлем!-деп анадай жерде жатқан балтаны көтеріп- ақ алдым.(Ғ.Мүсірепов).
Қара сақал – кемсіту мағынасында, ашыну.
Салыстыру-1. Топ: табу мен эвфемизм.
2-топ. Эвфемизм мен дисфемизм.
Үлгі:
Эвфемизм
Ортақ белгі
Табу
Дөрекі сөздердің орнына қолданылады.
Сыпайы сөйлейді білдіреді.
Ауыспалы мағынада қолданылады.
Тұрақты тіркес түрінде қолданылады
1.Екеуі де сыпайы, мәдениетті сөйлеуді білдіреді.
2.Ауыспалы мағынада қолданылады
1.Атын айтуға тиым салынған сөздер.
2.Келінің ат қоюы жатады.
3. Жыртқыштардың, табиғаттың апатты құбылыстарының атын өзгертіп айту.
Эвфемизм
Ортақ белгі
дисфемизм
1.Дөрекі сөздердің орнына қолданылады.
2.Ауыспалы мағынада қолданылады.
3.Көркемдеуіш сөз
Сөздердің жасалуындағы ұқсастық.
Phemi-айтамын (грек. тілі)
1.Дөрекі айтылатын сөздер.
2.Көркем шығармадағы кейіпкерлер тілінде кездеседі
3.Аызекі сөйлеу барысында кездеседі.
Төмендегі мысалдардан табу мен эвфемизмді ажыратқызу.
1.Қараңғы қазақ көгіне Өрмелеп шығып, күн болам.
Қараңғы-эвфемизм.
2.Жан- жағына қарайлап, асығып келе жатқанда анадай жерден ұзын шешей көрінеді.
Ұзын шешей-табу.
3.бір кезде Әбіш Тәкежан жайын сұрады. Дәрмен білгенін түгел ашқан жоқ. Ағайын арасында суық сөзді асырып айтқысы келмеді.
Суық сөз-эвфемизм (өсек- аяң)
4.-Балам, сақ бол, ит- құс бар дегендей ,-деді әкесі баласына жолға шығып бара жатып.
Ит- құс-табу(қасқыр)
Еркін ой.-Сонымен балалар, біз эвфемизм мен дисфемизм туралы не білдік? Топтастыру.
1-топ
Жағымды істер Сыпайы сөйлеу Әдептілік Кемсітуші мағынада
2-топ
Көркем шығармаларда кездеседі
ЭВФЕМИЗМ ДИСФЕМИЗМ
Көркемдеуіш сөз Тұрақты тіркес түрінде Ауыспалы мағына
Ауызекі сөйлеуде
Құлаққа жағымсыз сөздер
Осы түйінді сөздерді қолданып, еркін ой түрінде эвфемизм мен дисфемизм туралы жазыңдар.
Үлгі:
Эвфемизмдер сыпайы сөйлеуді білдіреді. Эвфемизмдер ауыспалы мағынада қолданылады. Эвфемизмдер көбіне тұрақты тіркестер түрінде кездеседі. Ол - тілдегі ауыспалы мағынадағы сөздерді толықтырып отыратын көркемдеуіш сөздер.
Дисфемизмдер-дөрекі сөздер, яғни әдепті сөздерді әдепсіз сөздермен ауыстырып айту. Бул да сөздерді ауыспалы мағынада қолданудың бір жолы. Көркем шығармаларда кейіпкерлердің тілінде кездеседі.
Түйіндеу. Сабақты қорыту.
-Балалар,эвфемизм сөздер мен дисфемизм сөздерді бір -бірінен ажырату, олардың қолданылуын білу бізге не үшін қажет деп ойлайсыңдар?
Ықтимал жауап:-Сыпайы, әдепті сөйлеу –әрбір білімді, мәдениетті адамның міндеті. Оны өнеге тұтуымыз керек. Ал дөрекі, боқтық сөздерді қолдану-әдепсіздік, көргенсіздік.
