Презентация "Түбір мен қосымша"

6 – сынып

Сабақтың тақырыбы: “Түбір және қосымша”

Сабақтың мақсаты:

1) білімділік : Жаңа сөз жасалу жолы мен ерекшеліктерін өздігінен меңгеруіне мүмкіндік тудыру, ықпал ету, бағыт – бағдар беру. Теориялық білімдерін іс жүзінде қолдана білуге баулу.

2) дамытушылық: шығармашылық жұмыс арқылы оқушының сөздік қорын молайту, тілін дамыту, өз бетінше сөзжасаманың жасалу жолдарын ажырата білуге дағыдыландыру.

3) Тәрбиелік: Өзіндік пікір, әрекетке негізделген тұлғалық қасиеттерді сіңіре білуге баулу. Ана тілін қадірлеуге, білімділікке, сауаттылыққа тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Жаңа білім беру

Сабақтың әдісі: Сұрақ – жауап, түсіндіру , ойын әдісі, шығармашылық жұмыс, жаттығу жұмысы.

Көрнекілігі: интерактивті тақта мүмкіндіктерін пайдалану, ағаш, жеміс – жидектер.

Пәнаралық байланыс: халық ауыз әдебиетімен, халық педагогикасымен байланыс, әдебиет.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

1) Жаттығу жұмысын тексеру

2)“Ғажайып бақ” ойыны арқылы үй тапсырмасын пысықтау

ІІІ. Жаңа сабақ

Жаттығумен жұмыс

V. Сергіту сәті

“ Орамал тастау” ойыны

VI. Шығармашылық жұмыс

VII. Сабақты қорытындылау

“ Семантикалық карта”

VIII. Бағалау

IХ. Үйге тапсырма

• Ұйымдастыру кезеңі:

• Оқушыларды түгелдеп, назарларын сабаққа аудару. Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.

2. Сыныптың оқушыларын үш топқа бөлу.

Сыныпты үш топқа бөлу

“ Жұрнақ”

тобы

“ Сөзжасам”

тобы

“ Жалғау”

тобы

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау

1. Жаттығуды пысықтау

2. Теориялық сұрақтар:

а) Сөзжасам дегеніміз не?

б) Сөздер қалай жасалады?

Кім жылдам? “Ғажайып бақ” ойыны

4

3

1

2

8

7

5

6

Алға

11

10

9

12

1 – сұрақ

Түбір сөз дегеніміз не?

Сөзжасам дегеніміз не?

4 – сұрақ

Сұраққа

Сұраққа

2 – сұрақ

Сөздер қалай жасалады?

Сұраққа

3 – сұрақ

Сөздер тұлғасына қарай нешеге бөлінеді?

Қазақтың ұлттық киімдерін атаңдар

.

Сұраққа

4 – сұрақ

5 – сұрақ

Түбір сөз дегеніміз не?

Туынды сөз дегеніміз не?

Сұраққа

Сұраққа

1 – сұрақ

Сөзжасам дегеніміз не?

5 – сұрақ

Туынды сөз дегеніміз не?

1 – сұрақ

Сұраққа

Сұраққа

6 - сұрақ

Туынды сөз дегеніміз не?

Суретке қарап сөйлем құра

Сұраққа

8 – сұрақ

Жуан және жіңішке дауыстылар дегеніміз не? Оларға қай дыбыстар жатады?

7 – сұрақ

Қосымша нешеге бөлінеді?

Сұраққа

Сұраққа

8 – сұрақ

2 – сұрақ

Сөздер қалай жасалады?

Дара сөз

дегеніміз не?

Сұраққа

Сұраққа

Күрделі сөз дегеніміз не?

9 – сұрақ

9 – сұрақ

Ашық және қысаң дауыстылар

дегеніміз не? Қай дыбыстар жатады?

Сұраққа

Сұраққа

10 – сұрақ

Қос сөздер

қалай жасалады?

10 – сұрақ

Еріндік және езулік дауыстылар дегеніміз не? Оларды ата.

Сұраққа

Сұраққа

• Біріккен сөздер қалай жасалады?

11 – сұрақ

Біріккен сөздер қалай жасалады?

.

11 – сұрақ

Сұраққа

Сұраққа

12 – сұрақ

Тіркесті сөздер қалай жасалады?

12 – сұрақ

Қатаң дауыссыз дыбыстар дегеніміз не? Оларға қандай дыбыстар жатады?

Сұраққа

Сұраққа

ІІІ. Жаңа сабақ

• Түбір дегенгіміз – сөздің бөлшектеуге келмейтін ең

• түпкі мағыналы бөлігі. Ал, қосымша дегеніміз түбірге жалғанатын бөлшектер. Қосымша жұрнақ және жалғау болып екіге бөлінеді. Жұрнақ сөзден сөз тудырады және сөзді түрлендіреді. Жұрнақ өзі жалғанған сөздің мағынасын өзгертеді, жалғау байланыстырады. Жұрнақ сөз тудырушы және сөз түрлендіруші болып екіге бөлінеді.
• Еш қосымшасыз түбір күйіндегі сөз негізгі түбір , жұрнақ арқылы жасалған сөз туынды түбір деп аталады.

• Жалғау - сөз бен сөзді байланыстыратын қосымша. Жалғаудың төрт түрі бар. Олар: көптік жалғауы, тәуелдік жалғауы, септік жалғауы және жіктік жалғауы

Қосымша

Жұрнақ

Сөз түрлендіруші жұрнақ

Көк+ шілтім (-ілдір ); оқы+ ды ;

Көк деген заттың сынын білдіретін сөзге жалғанған –шілтім жұрнағы сөзге жаңа мағына үстемейді, мұнан жаңа сөз тумайды, тек сәл мағына түрленеді. Біз бояу түсінің реңі сәл ауысатынын сезінгенімізбен, жалпы түс өзгермейтінін байқаймыз.

.

Сөз тудырушы жұрнақ

Спорт+ шы ; ән+ ші ; би+ ші

Спорт деген заттық ұғымды білдіріп тұрған сөзге жалғанған – шы мамандық иесін, белгілі спорт түрімен айналысатын адам туралы жаңа ұғымды тудырады.

ІV. Сабақты бекіту

Жаттығумен жұмыс

49 – жаттығу

Берілген сөздерден жұрнақ жалғану арқылы туынды сөздер жасап, дәптерлеріңе жазыңдар.

Үлгі: сый-лы,...

Сый, күз, қыс, көктем, сауық, от, темір, тәрбие, бақыт, ағайын, жақ.

50 – жаттығу

Оқып шығып, сөйлемдердегі қарамен жазылған сөздерді құрамына қарай талдаңдар. Қосымшаның түрін (жұрнақ па, жалғау ма) ажыратыңдар.

Ата – анадан, есті, білгені, көргені, білімді, адамға

V Сергіту сәті

Бұл қай сөздер?

1. Ж – дан басталса, жыл мезгілі

Қ – дан басталса, онда ол құс белгілі

Ол қай сөздер?

2. А дыбысымен айтылса, негізгі мүше,

А егер де Е – ге алмасса,

Есептік сан есім, сұрауы – неше?

Бұл қай сөз?

3. Қ – дан басталсам,

Маған қарап сабақ айтпады,

П – дан басталсам,

Маған балалар жүгін артады.

4. Фонетикалық екі ұғым бірі мен бірі сыбайлас,

Бірі айтылады да естіледі,

Екіншісі – жазылады да көрінеді

5. Өз құрамындағы үш буын, жеті әріп, жалпы қарауындағы әріптері

құрамындағыдан алты есе көп.

VI. Шығармашылық жұмыс

Оқушыларға “Ана –өмірдің гүлі” тақырыбына шағын шығарма жаздыру.

(Өзім дайындаған той туралы бейне сюжетті оқушыларға бағыт – бағдар беру үшін көрсету).

VII. Сабақты қорытындылау

Семантикалық карта

Сөздер

түбір

айлакер

астың

қосымшалы

жұрнақты

+

қазан

қазандай

+

жалғаулы

жақсы

жақсылық

сезім

өнерпаз

қарағай

оқушы

жоңышқа

дәреже

көлемді

VII. Сабақты қорытындылау

Семантикалық картаның дұрыс жауабы

Сөздер

айлакер

түбір

қосымшалы

астың

+

қазан

жұрнақты

жалғаулы

+

+

қазандай

+

жақсы

+

+

+

жақсылық

+

сезім

+

өнерпаз

+

+

қарағай

+

+

+

оқушы

далаға

+

+

дәрежені

көлемді

+

+

+

+

+

+

+

Қай топ жеңіске жетті?

VIII. Балаларды бағалау

ІХ. Үйге тапсырма

51 – жаттығу

Төмендегі сөздерге қосымшалар жалғап, сөйлем құрап жазыңдар.

52 – жаттығу

Жұрнақ арқылы туынды сөз жасаңдар.