"Алтын са?а" ойыныны? жоспары

Тақырыбы: «Алтын сақа».
Мақсаты:
 Оқушылардың білім көкжиегін ойындар арқылы кеңейту. Танымдық                    белсенділігін арттыру, өз заманымыздың озық ойлы, кең өрісті, мәдениетті азамат тәрбиелеу.
Барысы:
     Оқушыларды сайыстың шартымен таныстыру.
       -Құрметті  оқушылар, бүгін  тілдер  апталығына   байланысты   болатын
«Алтын сақа» ойынын бастайық. Ойын шарты бойынша бүгінгі біздің ойынымыз «Аяз би» ертегісі өрісінде болмақ. Осы ойын барысында сендердің ертегіні қаншалықты мұқият оқығандарыңды сынаймыз.
Сонымен, ойынға әрбір сыныптан бір оқушыдан қатысады. Асықты иірген сайын қай сан түссе, сол санның сұрағына жауап бересіз. Сәт сапар тілей отыра, 
ойынымызды бастайық.
I Бөлім.
Табалдырық.
1- сұрақ. Ертеде Мадан деген хан болыпты. Оның ақылы, тапқырлығы өзінің заманындағы көп хандардан артық екен. Ханның қырық уәзірі бар екен. Бір күні хан уәзірлерімен мәжілістес болып отырып не дейді?
Жауап: -Уәзірлерім, сендер, қырқың да асып тұрған ақылды данышпан едіңдер. Мен сендерді бір жұмысқа жұмсаймын, сендер маған дүниедегі адамның жаманын тауып әкеліңдер. Он бір ай уақыт беремін. Сол он бір айдың ішінде тауып әкелмесеңдер, жазалы боласыңдар.
2- сұрақ. Енді адамның жаманын таба алмай, 40 уәзір келе жатса, таудың етегінде үстінде жыртық тоны, басында тері тымағы бар, ұсқынсыз бір адам бес- он қойды бағып жүр екен. Уәзірлер таңырқап: «Адамның жаманы,сірә осы болар-ау» деп тұрғанда, әлгі адам:
Жауап:  -Уа мырзалар, неге таңырқайсыңдар? Уәзірлер ханның сондай бір жұмысқа жұмсағанын, шөптің, құстың жаманын тауып, енді адамның жаманын таба алмай, ол адамның ұсқынын көріп «Адамның жаманы осы болар» деп таңырқап тұрғандарын айтыпты.
3 - сұрақ. Уәзірлер:
    -Олай болса, жарайды,- деп Жаманды аттың артына мінгестіріп алып, ханға жөнеледі. Ханға келе жатып Жаман не дейді?
Жауап:  -Адамның жаманын тауып алдыңыздар, бірақ, шөптің жаманы- қара қоға, құстың жаманы- сауысқан еді,- деген екен. 
4 - сұрақ. -Хош сауысқан мен қара қоғаның жамандығын білдің. Енді өзіңнің жамандығыңды қайдан білдің?
Жауап: -Уа, тақсыр, менің жасым елуге келді. Мен қатарлылар әйел алып, бала көтерді, келін жұмсап, қызық көріп отыр. Мен қайда болсам, сонда әлі күнге дейін әркімнің артынан мінгесіп, басқа біреудің құлшылығында жүрмін. Енді Жаман болмай, жақсымын ба?- деп жауап берген екен.
II Бөлім.
Әудем жер.
1- сұрақ. Сөз тапқанға қолқа жоқ. Олай болса, мен таққа лайық емес екенмін, осы оқиғаны оймен білген сіз лайықты екенсіз,- деп хан тағынан тақты Жаманға береді. Сонда Жаман не деп жауап берді?
Жауап: Жоқ тақсыр, кешегі күні, «жаман кісі керек» дегенде, ат артына салып келген жаман едім, бүгін таққа отырмаймын. Сіздің көлеңкеңізде жүрсем де жарар. Тағыңызға өзіңіз отырыңыз.
2 - сұрақ. Жаман ханға келген соң, хан сөз бастайды.
    -Мен сені бір ұзақ сапарға жұмсаймын, жұмсағанда сенің ерлігіңнен үміт етпеймін, ақылыңнан үміт етемін. Барсаң айтамын,- деді.
-Жақсы барайын- деді Жаман.
Сонда хан қандай өтірікке жұмсайды?
Жауап: «Барсакелмес» дейтін жерде «інжулі қой» дейтін қой бар деп айтады, бір түгі- алтын, бір түгі- күміс, сойса, терісі бір адамға тон, соны кигім келеді,- дейді. «Інжулі үйрек» деген үйрек бар, қанаты қүміс, басқа жері алтын дейді. Соны тәж қып кигім келеді. Дәудің «інжілі қара арғымағы» бар, соны мінгім келеді. Сөйтіп, кілең өтірікке жұмсайды.
3 - сұрақ. Жаманның Барсакелмеске кеткеніне ай өтеді, жыл өтеді. Бір күні Жаманның үйіне жеңгесіне көңіл қош айтуға хан келеді. Қонақасы жеп болғаннан кейін хан қандай сөз бастайды?
Жауап: -Адамның, шөптің жаманын әкел дегенде, уәзірлерімнің алып келгені Жаманы еді. Жаман болса да, ақылына разы болып, тағымды да ұсынып едім. Ақылының арасына сені де алып еді. Сол ақылынан үміт етіп, бір жұмысқа жұмсай қойып едім, келер уақыты өтіп кетті. Құдайдың әмірі болды ма деймін. Сені қор қылып жалғыз тастамаспын, аға өлсе, іні-мұра деген. Қолыма алып бағармын,- деп үгіт айтады.
4 сұрақ. Хан әйелден жеңіліп, үйіне қайтады. Хан шығып кеткен соң, әйелі күйеуін шығарып алып,
     -Бар енді ханның жауабын өзің бер, деп қоя береді. Хан да барып тағына отырып еді. Сәлем беріп Жаман кіріп келеді. Хан сасып қалып: -Уа, қашан келдің, ал, әңгімеңді айта бер,- дейді.
Жауап: Әңгіме ұзақ емес. Уәзірлерім шығарып салған соң, бір аш арыстан соңымнан қалмады. Мен Барсакелмеске барып, жауды мұқатқанша, мында арыстанды мұқатайын деп, қылышымды суырып алып, қуып кеттім. Өз ауылыма келіп қамап едім, онан шығып кетті. Осы сіздің ордаға кірді ме деп отырмын,- дейді.    
III Бөлім.
Қозыкөш.
1 - сұрақ. Бірде хан қырық уәзіріне:
   -Жау шапты, ел бүлінді, опат соқты. Осыны ойлап табыңдар. Болмаса жазалаймын,- деді.
Жауап: Жақсы жауабын мен берейін. Хан мені ойлап, қапаланып жатқан шығар, қай - қайдағы есіне түскен шығар, сендерге де өкпесі болса керек. Сөйтіп жатқанда ордасының күлдіреуішінің бір басы шыққан болар.                                                 «Жаман болса осыған бірдеңе айтар еді» деп, сендерді сынайын деп айтқан ғой. 
2- сұрақ. Хан таққа отырып: 
  -Апырм-ай, менің наубайдың баласы екенімді қайдан білдіңіз?- деді.
Жауап: Мен жаман жақсы болсам да,үйіңізге келген қонақ едім. Хандардың ішер асы- жал-жая аузыңызға түспей, көже, нан түсіп, келісімен азпазшыға жібердіңіз. Салтыңызға тарттыңыз. Сіздің аталы хан емес екеніңізді содан білдім.
3 - сұрақ. Күндердің бір күнінде Жаман сыртқа шығып тұрса, қаланың ортасында алты қанат ақ боз үй тігулі тұр екен. Төңірегі қаптаған кісі, үйге кіруге кезек күтіп тұр. Жаман ханнан: бұл не жиын,- деп сұрайды.
Жауап: Қалада қара болса, байлығымен елдегі жалғыз қара пара - пар Уәлі дейтін бай бар. Сол Уәлі байдың Меңді дейтін қызы жастан күйеу таңдап, өзімнен ақылы артық кісіге күйеуге шығамын деп, 20 жыл отырды. Қазір жасы 35-те. Осы күнге дейін өзімен асып, ешкім оған күйеу бола алған жоқ. Бәрі де барып, қызға жауап қайтара алмай, қайтып кетеді. Ол жиын - қызды жеңіп аламыз деп жүрген бай, мырзалардың жиыны.
IV Бөлім.
Беласар.
1- сұрақ. Бір күні хан ерігіп, уәзірлерімен аңға шықты. Аң іздеп келе жатып, таудың етегінде қой жайып жүрген бір шалға кездесіп, шал екеуі не деп сөйлеседі?
2 - сұрақ. Хан үйіне келген соң, уәзірлеріне:
 -Мен не дедім, шал не деді? Соны айтыңдар. Оны айыруға 11 ай уақыт беремін. Айыра алмасаңдар, 40-да өлесіңдер дейді. Уәзірлер өздері жауабын таба алмай, тағы да Жаманға келеді. Сонда Жаман не деп жауап береді?
Жауап: Бұл оңай жұмыс емес. Бастарың өлімге байланған екен. Жақсы енді болмас, тағы да амал табайын. Сендер бір ат қалдырып, басқа аттарыңды сойыңдар. Киімдеріңді өртеп, сонымен бір аттың етін пісіріңдер. Мен мына қалған атқа мініп, сендерді ханға жалаңаш айдап барам. Егерде сендер арланып, қастық етпейтін болсаңдар, мен сендерді хан алдында құтқарып алам.
V Бөлім.
Жолайрық.
1- сұрақ. Ол Жаман болса да, қысылғанда айла табатын ақылды данышпан еді. Әркімнің пайдасына жарайтын еді. Сендер күндеп ақырында екеуімізді айырдыңдар. Егерде ол сендерге ақыл таппаса, сендер өлер едіңдер. Хан осы жерде қандай мақал айтады?
Жауап: «Біреуге ор қазба, өзің түсерсің».
                                            VI-Бөлім.
                                       Алтын көмбе.
1 - сұрақ. Баяғы өзінің жыртық тоны мен жаман тымағын ордасының маңдайшасына шегелеп қойды. Кейде хандықпен көңілі ауытқып, тура жолдан таяйын десе, шегелеулі тымағы мен тонына қарап: көңілін не деп басушы еді?
Жауап: «Аяз, баймын деп аспа, ханмын деп таспа, Аяз әліңді біл, құмырсқа, жолыңды біл».
  -Сонымен бүгінгі біздің «Алтын сақа» ойынымыз аяқталды. Белсене қатысып, білім көрсеткендеріңе көп рахмет.