Саба?ты? ма?саты:
Білімділігі:
?дет – ??рып?а байланысты с?здерді? балама т?рінде айтылуын мысалдар ар?ылы к?з жеткізу ж?не табу с?здерден ал?ан білімдерін тере?дету.
Т?рбиелілігі:
с?з ??діретін тере? т?сініп, орынды ?олдана білуге, шапша?ды??а, іскерлікке туыс?ан арасында?ы ?арым – ?атынасыны? берік болуына т?рбиелеу.
Дамытушылы?ы:
?з беттерінше салыстыру, ?орытынды жасау?а ?йрету, салт – д?ст?р, ?дет – ??рнып ??ымдарын дамыту, таным белсенділігін арттыру.
Саба?ты? т?рі: Танымды? ?рі жарыс саба?
Саба?ты? ?дісі: с?ра? – жауап, жарыс, ?р т?рлі ойын т?рлері, суретпен ж?мыс,
м?тін ??растыру
Саба?ты? к?рнекілігі: Табу с?здерге арнал?ан сызбалар, та?ырыпты ашу?а арнап
жазыл?ан к?ркем ?дебиеттен ?зінділер, интерактивті та?та,
?нтаспа
П?наралы? байланыс: ?дебиет, информатика, бейнелеу.
Саба?ты? ж?ру барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і
1. Сынып о?ушыларын ?йымдастырып, саба??а бейімдеу.
2. ?.Мырза - ?ли
?ызыл шо?тай ?ары?ан,
?аза??а тіл дары?ан.
Бір с?зге ол семіріп,
Бір с?зден ол ары?ан.
Сипа?тама, терлеме,
С?йле, ?ане, ?шы?дар,
Тілді бізге бермеген,
Тістеп ж?ру ?шін ??р.
Келер п?ле басы?а,
Кемел с?зге мін та?са?.
?асты? ?зі досы?а,
Айналады тіл тапса?.
Жарлымын деп ?аймы?па,
Намыс болса ?асы?да.
Байлы? деген байлы? па,
Тіл байлы?ы жанында.
ІІ. ?й тапсырмасын с?рау.
- Зымыран с?ра?тар
- Лексика дегеніміз не?
- С?з деп нені айтамыз?
- С?зді? тура ма?ынасы дегеніміз не?
- С?зді? ауыспалы ма?ынасы дегеніміз не?
- К?п ма?ыналы с?з деп нені айтамыз?
- Омоним дегеніміз не?
- Синоним дегеніміз не?
- Антоним дегеніміз не?
- 3 ?атар?а 3 т?рлі ?ле? о?ып, оны? авторы кім екенін с?рау. Тап?ан авторыны? тапсырмасын орындау.
Тапсырмалар:
- Бас?ы ?ріптерінен «?аза?стан» деген с?з ??ралатындай етіп т?мендегі с?здерге синонимдес с?здер ойлап табы?дар.
?скер, ма?ай, ж?бай, к?рік, мейман, жа?, ас, кідіріс, ар.
(Жауабы: ?ол, айнала, зайып, ажар, ?она?, сада?, тама?, аял, намыс)
- Мына с?здерді? антонимдерін жазы?дар.
?ара??ы, алып, аласа, а? ж?рек, жылы ?аба?, ысты? бу, к?зге ілмеу, аты жер жару, аузы – аузына ж??пау, к?н ??р?атпай келу.
Жауабы: жары?, ?са? биік, ?ара ж?рек, суы? ?аба?, суы? бу, к?зінен таса ?ылмау, ауыз?а ілінбеу, ж?м?ан аузын ашпау, ат ізін салмау.
- «ВЕНН» диаграммасын толтыр:
ІІІ. Жа?а саба?ты т?сіндіру
ТАБУ
ТАБУ негізінен этнографиялы? ??ыммен байланысты. Мифтік ескі наным бойынша атын тура айту?а тыйым салын?ан с?зер тіл білімінде табу деп аталынады. М?ндай тыйым салын?ан с?здер д?ние ж?зіндегі халы?тарды? к?пшілігінде кездеседі. Б?л ?дет ?сіресе, т?ркі халы?тарыны?, оны? ішінде ?аза? хал?ыны? т?рмысында к?п тара?ан.
Табуды? т?рлері:
- ?аза?ты? ескі ?дет – ??рпы бойынша келін болып т?скен ?ыз к?йеуіні? ту?ан – туыстарын ?з атымен атамайтын бол?ан. Мысалы: шырайлым, кенже бала, мырза жігіт, ата, ене, ?айын а?а, т.б
- ?аза? тіліндегі табуды? ендігі бір т?рі ?атал таби?и ??былыстар?а, жырт?ыш а?дар мен ?ауіпті ж?ндіктерге, т?рлі аурулар?а байланысты ?алыптас?ан. Мысалы: жай, найза?айды – жасыл, шешек ауруын – ?аарасан, ?ас?ырды – ?лыма деген, т.б.
І?. Саба?ты бекіту.
- Мына с?йлемдерден табу с?здерді теріп жазу.
- Тентекжан – ау, мені тастап бара жат?аны? ба? – деп З?йк?л де т?ра ж?нелді. (Б.Майлин)
Шешей, сонда сен де бар шы?арсы? деймін, т?нде к?йеуден а?ша алып, Шырайлымды алып барып к?рсетпекші болды? ?ой.
- Кеше Д?у?ара бар, бізді? ?йдегі ?айны? бар – б?рі бас ?осып с?йлесіп отырды.
Еркежанны? с?йіп ж?рген жігіті бар еді, соны кедейсініп, Биа?алар бермеді.
Д?л осы кезде, есіктен шы?ып жат?ан ?она?тар?а ?арсы ж?ріп, сы?ылыса кірген ?алила Абай?а жа?ындап кеп:
- Тел?ара, ?ал?ам, сені апа? ша?ырады, - деді.
- Кітаппен ж?мыс.
101-жатты?у. (м?тінді о?ып, мазм?н желісін са?тап айту, м?тін ішінен табу с?здерді табу)
- Шы?армашылы? ж?мыс
«Туысты? ?арым - ?атынас» та?ырыбында м?тін жазу. Ішінде табу с?здерді ?олдану.
- Топпен ж?мыс
«А?айын тату болса ат к?п,
Абысын тату болса ас к?п»
- Тату, к?п с?зіні? антонимін табу
- ат, ас с?здері ?олданылуына ?арай ?андай ма?ыналар беретінін мысалмен д?лелдеу.
- берілген ма?алда табу с?з бар ма? Болса ?айсы? Ма?ынасын ашып т?сіндір.
- «Саты?а кім шы?ады?» ойыны бойынша ?з отбасыларында табу с?здерді ?олданып ж?ргендері болса, соны шапша? жазу.
- Сауалнама (Автотест)
- Ой тол?аныс
Ал, балалар, сендер осы саба? барысында алдары?а ?андай ма?сат ?ойды?дар? ?скенде осы атауларды ?йлері?де айтасы?дар ма? Осы ма?сат?а жету ?шін не істейсі?дер?
?. Саба?ты ?орытындылау
1. Табу с?здер дегеніміз не?
2. М??алім с?зі:
- Балалар, сендерді? тілдері? бай, к?ркем екенін бай?ады?. ?йткені, сендер саба?та лексика тарауыны? ?рбіреуіне толы? жауап беріп, ?з ойлары?ды жеткізе білді?іздер. Туысты? атауларды да біледі екенсі?дер. Ендеше, «Мырза жігіт пен Ерке ?ыз» ертегі болып ?алмасын деп ?ран ретінде алын?ан б?гінгі саба?ымыз сендерді? ерте?гі к?ндері?де де жал?асын тапсын деген тілекпен А.Ершуов аталары?ызды? осы саба??а жа?сы ?атыс?андары?ыз ?шін берген батасын ты?дайы?.
3. ?нтаспадан бата ты?дау
Бата
Балаларым, ??дай сендерге талмайтын талап берсін, сам?айтын ?анат берсін, баянды ба? берсін, ?за? ??мыр, т?рлаулы уа?ыт берсін!
?ркенді болы?дар! ?мірлі болы?дар! ?мір ба?и осындай сауатты болы?дар! ?сіп, ?ркендеп, т?уелсіз елімізді? к?к туын желбіретіп, ?лемге таныта бері?дер!
?І. О?ушы білімін ба?алау
?ІІ. ?йге тапсырма
1. Табу
2. А.Ершуов ?ле?деріндегі тыйым с?здерін жазып келу.
3. 103 - жатты?у
