Мен және менің құқығым

Тәрбие сағатының тақырыбы : « Мен және менің құқығым»

Мақсаты:
Оқушылардың құқықтық білімін тексере отырып, өз мүдделерін қорғай алатын, өзіндік ұсыныс-пікірлері мен көзқарастарын, ойларын ашық айтатын, сөзге шешен, кемел ойлы , елжанды азамат ретінде тәрбиелеу.
Оқушыларға Конституцияның мәні сипаты, маңызы туралы білім беру. Құқығымыздың қалыптасу тарихының кезеңдері, әр кезеңдегі ерекшеліктері туралы оқушылардың білімін жетілдіру.
Ұлттық болмысымызды бейнелеген заңдық қағидалар мен өркениеттік заңдық ережелерді бойына сіңіру.

Ата Заңымыз халқымызға адал қызмет ететіндігін оқушыларға ұғындыру.
Оқушыларды Ата Заңға сый-құрметпен қарауға тәрбиелеу.
Тарихи танымын кеңейту.
Міндеті:

Баланың бүкіл өмірін тәрбиелік үдеріске айналдыру, баланың даму деңгейіне лайықты өмірлік мәселерді сатылы түрде анықтап, өзіндік пікірін, көзқарасын қалыптастыру;

келеңсіз іс-әрекеттерден, жат қылықтан аулақ болуға үйрету;

сыртқы себептер мен психологиялық, психофизиологиялық қиыншылықтарды жеңуге көмек беру;

Күтілетін нәтиже:

Белгіленген мақсаттарға сәйкес оқушылар бойында келесі сапалар қалыптасады:

-рухани – адамгершілігі дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға;

еңбекте, оқуда өзін-өзі жетілдіруге ұмтылатын, өзінің өмірі мен ісіне жауапты қарайтын тұлға;

-өз Отанының мәдениетін, тарихын білетін,қоғамда белсенді азаматтық позицияда болатын, елжанды патриот тұлға;

-әлеуметтік ортада өмір сүруге бейім, білімді, мәдениетті тұлға.

Кезеңдері:

І. Тренинг «Ой қозғау»

ІІ.Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы заңына тоқталып, баптарын ашу.
ІІІ. «Заңды білу – міңдетің» сұрақ-жауап ойыны

ІV. Ант беру рәсімі

1. «Сиқырлы жіп» ойыны

VІ. Қорытынды

Барысы:

Мұғалім:

Тренинг «Ой қозғау»

(Жай әуен ойналып тұрады)

Көзімізді жұмған сәтте алыстан бір қараңғы үңгір көрінгендей болады. Осылайша жүріп барам, жүріп барам. Кенет сүрініп кетіп, сол үңгірге қалай түсіп кеткенімді байқамай қалыппын. Іші тас қараңғы. Аяғымның астынан сыз өтіп барады. Жан-жағыма қарайлаймын, үңгірден шыға алатындай жағдайларды қарастырып көргім келеді. Бірақ еш нәтиже жоқ. Анда-санда естілетін сылдыраған судың дыбысы құлағыма келеді. Қай жақтан шығатыны белгісіз? Тас қараңғыда жар сипалауға кірістім. Тынысым тарылып, қорқыныш сезімі билеп алғандай.Үңгірден шыққым келеді, шыққым келеді, айқайлайын десем дауысым да шықпай қалыпты. Қылмыс жасаған адам да осындай күй кешетінін сонда түсіндім. Бірақ мен ешкімге жамандық жасамаған сияқты едім. Неге тағдыр мені осыншалық сынап, мына үңгірге қамады екен. Осылайша енді маған жарық көрер күн жоқ шығар деп ойлап өмірден үмітімді үзіп келе жатқанымда кенет қолым бір домалақ тасқа тигендей болды. Итеріп келіп қалып едім үңгірдің ішінен тағы бір бөлме ашылды. Мен қуана жар сипалап жүріп сонда кірдім. Алыстан жарық көрінді. Алақай , жарық! Кіп-кішкентай жарық болса да, мен жар сипалап сол жарыққа қарай жанталаса жүгірдім. О, жарық дүние, неткен қымбат едің, ешкімге соқтықпай, ешкімге ұрынбай, ешкімге жамандық жасамай еркіндікте жүргенге не жетсін, шіркін!

-Не сездіңіз?

-Бүгінгі тәрбие сағатымызбен байланыстырып, қандай ой айтар едің?

-Дұрыс айтасыңдар! Құқық бұзушылыққа, қылмыстық іске, нашақорлық жолға түскен адамдар басынан дәл осы күйді кешеді. Тығырықтан шығатын жол іздейді. Бірақ бәрі де кеш болуы мүмкін. Өйткені бүлдірген істі бүтіндеу үшін көп уақыт қажет. Ал адамға өмір бір рет беріледі. Сол өмірдің әр жылын жарық күнде, бейбіт өмірде өткізу бәріміздің міндетіміз! Олай болса бүгінгі тәрбие сағатымыздың тақырыбы «Мен және менің құқығым» деген тақырыпты қамтымақ.

Заң дегеніміз- қоғамның негізгі тірегі. Қоғам деп отырғанымыз-мына біздер. Ата Заңымыз- еліміздің рәміздерінің бірі. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев «Конституция – бұл да ел рәміздерінің бірі. Сондықтан негізгі Заңды елдің Туы, Әнұраны, және Елтаңбасы секілді қадірлеу, құрметтеу-біздің парызымыз» деген. Сондықтан әрбір адамның заң талабына бағынып жат қылықтар, өрескел тәртіп бұзушылыққа бармауы, өзіне жүктелген міндетті уақытылы орындаудың өзін еліміздің Ата Заңын, халықты құрметтеуі деп білуімізге болады.
Конституция- елдің барлық ережелері жинақталған мемлекеттің негізгі құжаты. Сондықтан да біз оны Ата Заң деп құрметтейміз. Әрбір адам өзінің де, өзге елдің заңына бағынуға міндетті. Әр мемлекеттің өзіне тән заңы бар. Олой болмағанда дүние астаң-кестеңі шығып, небір жан түршігерлік нәрселер болар еді. Сан мыңдаған жылдар бұрын адамзат пайда болды. Міне, сонымен қатар түрлі мәселелер де туындай бастады. «Адамдар не істеуге болады, не істей алады?» деген сұрақтар туындай бастады. Міне, осы кезде әр елдің заңы, ережелері шыға бастады.
Міне, балалар, адамның шыр етіп жерге түскен минутынан бастап оның өмірін, денсаулығын, тыныштығын қорғап отырған заң бар. Бұл заң- 1948 жылы 10-желтоқсанда қабылданған «Адам құқығының жалпыға бірдей декларациясы», сонымен қатар 1959 жылы қабылданған «Бала құқықтары декларациясы». Міне осы декларациядан кейін 61 ел қол қойған 1989 жылы 20-қарашада «Бала құқығы туралы конвенция» қабылданды. Қазірде бұған 91 мемлекет кірген.
«Бала құқығы туралы халықаралық конвенциядан»
- Мемлекет әрбір баланың аман-сау өсіп, жан-жақты дамуын қамтамасыз етеді.
- Бала өмірге келе салысымен тіркеуге алынады және өзіне есім мен азаматтық алуға құқылы.
- Әрбір бала өз отбасында ата-анасымен бірге өмір сүруге құқылы.
- Бала мектепте кінәлі болғанда да оны ешкім ұрып жазалауға, кемсітіп қорлауға құқығы жоқ.
- Бала тынығуға және мәдени демалуға құқылы.
- Әрбір баланың ой-пікір, ар-ождан және дін еркіндігіне құқығы бар.
- Бала өзі қалаған спорт түрімен шұғылдануға құқылы.
- Бала денсаулығын сақтауға, емделуге құқылы.
- Бала өз ойын еркін айтуға құқылы.
Балалар адамға қатысты барлық құқықтарға ие, бірақ ересектерге қарағанда өз құқықтарын қорғау мүмкіндіктері аз болғандықтан ерекше құқықтық қорғауды қажет етеді. Қазақстанда балалардың құқығын қорғау үшін арнайы күндер берілген.
Конвенция дегеніміз- арнаулы мәселелер жөніндегі келесім шарт.
Осы Конвенция негізінде 2002 жылы тамызда Қазақстанда «Бала құқығы туралы» Заң қабылданды. Бұл Заң 10 тарау, 53 баптан тұрады. 2002 жылы 2-қыркүйекте Қазақстан «Бала құқығы туралы конвенцияға» қол қояды, сөйтіп қазақстанның «Бала құқығы туралы заңы» енгізілген.

Сөздікпен жұмыс:

1.     Қане, анықтап алайық, құқық дегеніміз не?

Құқық – қоғамдағы адамдардың өзара қатынасын реттеп отыратын мемлекет белгілеп, қорғайтын нормалар мен ережелер жиынтығы, осы нормаларды зерттейтін ғылым.

Міндет – адамдар бұлжытпай орындауға тиісті тәртіп пен қарым-қатынасқа қойылатын талап.

Мораль – адамның іс-әрекетін қайырымдылық пен зұлымдық, әділдік пен әділетсіздік және т.б. тұрғысынан реттеп отыратын нормалар мен принциптер жүйесі.

Конституция – конституциялық құрылысты бекітетін, адам мен азаматтың құқығы мен еркіндігін бекітетін, мемлекеттік биліктің федералдық органдарын тағайындайтын негізгі құрылтайшы саяси-құқықтық акт.

Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы заңы 10 тарау, 53 баптан тұрады

1-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

2-тарау. БАЛАЛАР МҮДДЕСIН КӨЗДЕЙТIН МЕМЛЕКЕТТIК САЯСАТ

3-тарау. БАЛАНЫҢ НЕГIЗГI ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МIНДЕТТЕРI

4-тарау. БАЛА ЖӘНЕ ОТБАСЫ

5-тарау. АТА-АНАСЫНЫҢ ҚАМҚОРЛЫҒЫНСЫЗ ҚАЛҒАН БАЛАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ

6-тарау. МҮГЕДЕК БАЛАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ

7-тарау. БАЛА ЖӘНЕ ҚОҒАМ

8-тарау. БАЛАНЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫН ЖӘНЕ ЗАҢМЕН ҚОРҒАЛАТЫН МYДДЕЛЕРIН ҚОРҒАУ

9-тарау. БАЛА ЖАУАПКЕРШIЛIГIНIҢ ЖӘНЕ ОНЫҢ МIНЕЗ-ҚҰЛҚЫНА ӘСЕР ЕТУДЕН ЕРЕКШЕЛIКТЕРI

10-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР

Заңды білмеу — құқықтық мәдениеттің елеулі кемшілігі.

ІІІ. «Заңды білу – міңдетің» сұрақ – жауап ойыны.

Қазақстан қашан өз егемендігін жариялады? 1990 ж

Қ.Р бала құқықтары туралы қашан заң қабылданды? 2002ж

Бала құқығы туралы Конвенция қашан қабылданды?1989ж

Әлемде ең алғаш конституция қай елде жазылған? АҚШ

Адам құқығының жалпыға бірдей декларациясы қашан қабылданды? 1948ж

.Қай жастан бастап жасөспірімдердің еңбекке араласуға құқығы бар? 14 жастан

Қай жастан бастап жасөспірімдердің еңбекке араласуға құқығы бар? Рим Құқығы б.з.д.9-7 ғасырда

Қ.Р-ның азаматтары қандай білім алуға міндетті? Орта білім

Заң бойынша бала деп кімді атайды? 18 жасқа толмаған адам

Заң шығарушы орган? Парламент

Адамның ешкім қол сұғуға болмайтын құқығы не?Бостандық

Қылмыстық жауапкершілікке тартылатын жас?16 жас, ерекше ауыр қылмысқа 14 жастан тартылады.

Ел басқару саласындағы ең басты тұлға?Президент

Өз тағдырыңды өзің шешудің тарихи мүмкіндігі? Тәуелсіздік

Тәуелсіздіктің қорғаны? Әскер

Отанға деген сүйіспеншілік ? Патриотизм

Үкіметті кім басқарады?Премьер — министр

Бала құқықтары туралы заң неше тарау, неше баптан тұрады?

10 тарау, 53 бап.

«Конституция» қазақша қандай ұғым береді?Құрылым

Қазақстан азаматының қасиетті борышы

және парызы не? Қазақтанды қорғау

ІV. Ант беру рәсімі.

Мен – Қазақстан азаматы «Сүйікті Отаным Қазақстанның дүние жүзіндегі алдыңғы қатарлы ел болуы үшін сапалы білім аламын. Туған халқымның ата- дәстүрін жалғастырамын. Мемлекеттің Президентін құрметтеймін. Ата Заңды бұлжытпай орындаймын. Қазақстан 2030 жылға дейінгі бағдарламасында айтылған міндеттерді іске асыруға үлес қосамын. Елімнің Туын, Елтаңбасын, Әнұранын, Алтын ұя мектебімді сыйлап, қастерлеймін» деп Ант етемін !

«Қызықты сұрақтар»
а) Алғаш рет сыныпқа кіммен келдің?
ә) Партада кіммен отырдың?
б) Білім туралы мақал айт.
в) 1- қыркүйекті неге Білім күні деп атаймыз?
г) Қыркүйек айы қай мезгілге жатады?
«Бәріміз бірге!»
а) Біздің мемлекет– ҚР.
ә) Мемлекеттік тіл – қазақ тілі.
б) Мемлекеттік рәміздеріміз – әнұран, ту, елтаңба.
в) Елорда – Астана.
г) ҚР кім басқарады? – Президент.
Көрініс. «Сержан мен Нуралидің партаға таласуы»
Асылхат:Оқу жылының 1-ші күні 3 сынып оқушылары өздеріне бөлінген сынып бөлмесіне кіріп,екінші сыныпта отырған орындарына жайғасқан болатын.Бір уақытта ойына не түскені белгісіз Сержан орнынан атып тұрып,артта отырған Нуралидің орнына таласты.
Сержан:Нурали, сен бұл партадан тұр,бұл жерге мен отырамын.
Нурали: Неге?
Сержан :Сол,тұр дедім ғой,тұрсаңшы.
Нурали :Жоқ тұрмаймын,бұл партаға мен бірінші отырдым.
Сержан:Отырсаң қайтемін,сенің атың жазылып қойған жоқ қой бұл партаға?!
Нурали:Сенің де атың жазылып қойған жоқ.Бұл менің орным,саған бермеймін.
Асылхат:Партаға таласқан Сержан айқай салды.
Сержан :Тұр дедім ғой,бұл партаға менің құқығым бар.
Нурали: Менің де құқығым бар,саған ғана беріліп қойды дейсің бе?
Асылхат:Партаға таласқан Сержанжан мен Нурали төбелесе кетті.Сынып оқушылары аң-таң.Төбелесті тоқтату үшін сынып белсендісі Марал араласты.
Марал: Сержан,Нурали төбелесті тоқтатыңдар,қазір сынып жетекшіміз келгеннен кейін екеуіңнің дауларыңды шешіп береді.
Асылхат:Осы мезетте сынып бөлмесіне сынып жетекшісі келді.
Мұғалім:Бұл не шу?
Марал: Апай,Сержан мен Нурали соңғы партаға таласып, «Менің құқығым бар отыруға» деп дауласып жатыр,қойыңдар десек те қоймайды.
Мұғалім:Сержан,Нурали , сендердің бұл құқықтарың дұрыс емес.Өздеріңнің жеке бастарыңның қажетін ойлап,бір-бірлеріңе тіл тигізу адамгершілікке жатпайды.Әркім өз құқығын дұрыс түсінуі қажет.Әрине сендердің әрқайсыларың оқуға,білім алуға,ойнауға,демалуға құқықтарың бар,бірақ барлық мәселені ақылмен шешу керек.
Асылхат: Сынып жетекшіміз дауды шешіп,Сержан мен Нуралиді бірінші қатардағы мұғалім үстеліне жақын бір партадан орын иеленуді ұсынды.Ал таласқан орын бос қалды.
Мұғалім:
-Сержан мен нуралидің арасындағы дауды сендер қалай шешкен болар едіңдер?
-Егерекеуінің біреуі нашар көріп,алдыңғы партаға отырғысы келсе,онда ол оның құқығы деп ұғынған болар едім.
-Бізге орнымызды сынып жетекшіміз әлі бекітіп үлгермеген еді.Сондықтан олар өз құқықтарын дәлелдей алмады.
-Сержан Нуралидің партасына таласып,өктемдік көрсетті.Ол жай ғана сыпайы түрде отыруға сұраса,Нурали де берер еді.
-Бұл жерде Сержанның Нуралиге өктемдік көрсетуге құқығы жоқ

4. Сауалнама өткізу.

                     Сауалнама : «Мен және менің құқығым»

1. Құқық туралы не білесіз?
2.    Сіз неге құқылысыз?
3.    Құқық бұзушы кімдер?
4.Құқық бұзылмау үшін не істеу керек?
5.Біреудің тарапынан құқығыңыздың 
(ата – ана, мұғалім, құрбы –дос, туыс, т.б.)  бұзылғаны болды ма? (болса жазыңыз)
6. Құқық бұзбауға қосар үлесіңіз қандай?

5. Қорытынды  сөз. 

V.Ойын «Сиқырлы жіп»

Мұғалім қолына жіп ұстап тұрып бірінші оқушыға жіптің ұшын береді . Жіпті барлық оқушылар үзбей ұстап тұруы керек. «Бұл – сиқырлы жіпше», Ол шұбатылып, бізді байланыстырады. Осы жіп — өмір. Жіп қолыңызға түскен кезде, сіз өмірді қандай болып көретініңізді бір – екі сөзбен айту керексіз.Мысалы: «Мен өмір сүруден еш қашан қорықпаймын қиыншылыққа төземін т.б» бүкіл сыныптың қолдарынан өтіп, мұғалімнің қолына оралады.

-Балалар өмір жібі үзілмеу керек екеніне көңіл аударыңдар!

-Сендер бұл кезде қандай күйде болдыңдар?

-Қорықтық жіп үзіліп кетпесін деп.

Өмірді қайта сүре алмаймыз! Сондықтан өмірде тек жақсылық,қызықты

болу үшін өмір сүреміз. Заң сендердің жан – жақты қамқорлықта болуларыңды қорғауды мақсат тұтады.

Сауалнама : «Мен және менің құқығым»

1. Құқық туралы не білесіз?

2.    Сіз неге құқылысыз?

3.    Құқық бұзушы кімдер?

4.Құқық бұзылмау үшін не істеу керек?

5.Біреудің тарапынан құқығыңыздың 
(ата – ана, мұғалім, құрбы –дос, туыс, т.б.)  бұзылғаны болды ма? (болса жазыңыз)

6. Құқық бұзбауға қосар үлесіңіз қандай?

Сауалнама : «Мен және менің құқығым»

1. Құқық туралы не білесіз?

2.    Сіз неге құқылысыз?

3.    Құқық бұзушы кімдер?

4.Құқық бұзылмау үшін не істеу керек?

5.Біреудің тарапынан құқығыңыздың 
(ата – ана, мұғалім, құрбы –дос, туыс, т.б.)  бұзылғаны болды ма? (болса жазыңыз)

6. Құқық бұзбауға қосар үлесіңіз қандай?