- ?рбір адам ?зіні? ???ы?тары мен бостанды?тарын ?ор?айтын за?дарды білу керек. Сондай-а? за? адам?а міндеттер ж?ктейді. Адам бас?аларды? ???ы?тарын б?збауы, оларды? ?міріне, денсаулы?ына, ар-намысына ?ол с??пауы керек.
- Біз б?гінгі саба?ымызда ???ы?ымыз, я?ни баланы? сендерді? ???ы?тары? мен мІндеттері? туралы айтатын боламыз. Б?гінгі класс са?атымызды? та?ырыбы: «Мен ж?не мені? ???ы?ым».
- Балалар, бала деген кім?
- О?ушы, ш?кірт, мен, т.б.
- 18 жас?а тол?ан?а дейінгі ?рбір адам бала болып саналады.Б?л туралы бала ???ы?ы туралы Конвенциясыны? бірінші бабында айтыл?ан.
Бала ???ы?ы туралы мына за?дарда ке?інен айтылады: «Бала ???ы?ы туралы конвенция», «?Р конституциясы», «Азаматты? кодекс», «Неке ж?не отбасы туралы за?», «Бала ???ы?ы туралы декларация»
Бала ???ы?ы туралы конвенциясында:
?о?ам балалар?а ?атысты т?рд?амтамасыз етуі тиіс негізгі ?а?идаларда ?арастырыл?ан
бала м?ддесін барынша жа?сы ?амтамасыз ету
кемсітпеу
?мір с?ру, есею, ер жету ???ы?ы
бала к?з?арастарына ??рметпен ?арау
баланы ?ор?ау, оны? ?о?ам ?міріне белсенді т?рде ?атысуын ?амтамасыз ету.
А?сар: Сені? де аты? жазылып ?ой?ан жо?.Б?л мені? орным, са?ан бермеймін.
Автор: Парта?а талас?ан Н?ртілеу ай?ай салды.
Н?ртілеу: Т?р дедім ?ой, б?л парта?а мені? ???ы?ым бар.
А?сар: Мені? де ???ы?ым бар, са?ан ?ана беріліп ?ойды дейсі? бе?
Автор: Парта?а талас?ан Н?ртілеу мен А?сар т?белесе кетеді. Класс о?ушылары а?-та?.
Т?белесті то?тату ?шін класс белсендісі Жанерке араласты.
Жанерке: А?сар, Н?ртілеу, т?белесті до?ары?дар, ?азір класс жетекшіміз келгеннен кейін екеуі?ні? даулары?ды шешіп береді.
Автор: Осы мезетте класс б?лмесіне класс жетекші келеді.
М??алім: Б?л не шу?
Жанерке: Апай, Н?ртілеу мен А?сар со??ы парта?а таласып, «Мені? ???ы?ым бар отыру?а» деп дауласып жатыр, ?ойы?дар десек те ?оймайды.
М??алім: Н?ртілеу, А?сар сендерді? б?л ???ы?тары? д?рыс емес.?здері?ні? жеке бастары?ны? ?ажетін ойлап, бір-бірлері?е тіл тигізу адамгершілікке жатпайды.?ркім ?з ???ы?ын д?рыс т?сіну ?ажет.?рине сендерді? ?р?айсы? о?у?а,білім алу?а,ойнау?а, демалу?а ???ы?тары? бар,біра? барлы? м?селені а?ылмен шешу керек.
Автор: Класс жетекшіміз дауды шешіп, Н?ртілеу мен А?сар?а бірінші ?атарда?ы м??алім ?стеліне жа?ын бір партадан орын иеленуді ?сынды, ал талас?ан орын бос ?алды.
Осы к?рністен кейін балаларды? пікірін ты?дау.
Мысалы:
1- о?ушы: Бізге орнымызды класс жетекшіміз ?лі бекітіп ?лгермеген еді.Сонды?тан олар ?з ???ы?тарын д?лелдей алмады.
2-о?ушы: Н?ртілеу А?сарды? партасына таласып ?ктемдік к?рсетті.Ол жай ?ана сыпайы т?рде орнын отыру?а с?раса, А?сар да берер еді.
3-о?ушы: Б?л жерде Н?ртілеуді? А?сар?а ?ктемдік к?рсетуге ???ы?ы жо?.
Слайдтан к?рсету.
Сізді? ???ы?тары?ызды кімдер шектей алады?
.Сені? ар-?яты?.
.Жалпы?а орта? нормалар мен ?деп ережеелері.
За?дар.
-Сонымен ?атар, балалар, ?рбір адамны? міндеттері де болады.
О?ушыларды? пікірін ты?дау.
1-о?ушы: ?з ойымды айту?а, ?ала?ан тілімде жазу?а, с?йлеуге,о?у?а ???ы?ым бар.
М??алім о?ушылар?а мектеп ережесі, ?о?амды? к?лікте, емханада, ?о?амды? к?пшілік жерлерде. Кітапханада?ы ж?не та?ы бас?а ережелерді айтып ?туі.
-Балалар, мысалы біз к?п баратын жеріміз- кітапхана. КІтапхана?а байланысты бізді? ???ы?ымыз сен міндеттеріміз ?андай деп ойлайсы?дар? Соны ашып алайы?.
1.Кітапхананы? о?у залында ?рі-бері ж?ріп ж?рсі?, ?йткені сен еркіндік к??ы?ым бар деп есептейсі?.
Жауабы:Еркін т?рып ж?ру ???ы?ымыз бар, кітапханада?ы т?ртіпті б?збау міндетіміз де бар. ???ы? кітапхана ережесімен шектелген.
2.О?ырман залында досы?мен ??гімелесіп отырсы?, ?йткені сен ?з бостанды?ы?а ???ы?ым бар деп есептейсі?.???ы?ым бар ма, ?лде жо? па?
Жауабы:Сені? с?з бостанды?ы?а ???ы?ы? бар.Біра? кітапхана ?ызметкерлерін сыйлау, о?ырмандар?а кедергі? келтірмеу міндетін ?мытпауымыз керек.
3.Кітапханада ?ялы телефон ар?ылы музыка ты?дап отырды?, ?йткені м?дениет жетістіктерін пайдалану ???ы?тары бар деп есептейсі?.
Слайдтан к?рсету.
Балалар манадан бері біраз м?лімет алды?. Мынадай ойын ?сын?ым келіп т?р «С?здер банкісі»
«Мені? ???ыы?ым бар деп ойлайтын с?йлемдерді ?алдырып, арты?ын алып тастау керек.
?орытынды: К?птеген адамдар санасында ???ы? ??ымы жазалау, соттау, ???ы? б?зылуыны? ??ымдарымен байланысты т?сіндіріледі. Біра? ???ы? ?ділеттік, те?дік,ізгілік екендігін, ?о?ам?а негізделген т?ртіп ережеелері екенін естен шы?армауымыз керек.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
- Әрбір адам өзінің құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын заңдарды білу керек. Сондай-ақ заң адамға міндеттер жүктейді. Адам басқалардың құқықтарын бұзбауы, олардың өміріне, денсаулығына, ар-намысына қол сұқпауы керек.
- Біз бүгінгі сабағымызда құқығымыз, яғни баланың сендердің құқықтарың мен мІндеттерің туралы айтатын боламыз. Бүгінгі класс сағатымыздың тақырыбы: «Мен және менің құқығым».
- Балалар, бала деген кім?
- Оқушы, шәкірт, мен, т.б.
- 18 жасқа толғанға дейінгі әрбір адам бала болып саналады.Бұл туралы бала құқығы туралы Конвенциясының бірінші бабында айтылған.
Бала құқығы туралы мына заңдарда кеңінен айтылады: «Бала құқығы туралы конвенция», «ҚР конституциясы», «Азаматтық кодекс», «Неке және отбасы туралы заң», «Бала құқығы туралы декларация»
Бала құқығы туралы конвенциясында:
қоғам балаларға қатысты түрдқамтамасыз етуі тиіс негізгі қағидаларда қарастырылған
бала мүддесін барынша жақсы қамтамасыз ету
кемсітпеу
өмір сүру, есею, ер жету құқығы
бала көзқарастарына құрметпен қарау
баланы қорғау, оның қоғам өміріне белсенді түрде қатысуын қамтамасыз ету.
- Әрбір адам өзінің құқықтарын білу үшін заң тұрғысынан сауаттылыққа үйренуіміз керек.
Слайдпен құқықтарды көрсету.
- Енді - балалар, сахналық көріністі тамашалап жіберейік.
Автор: оқу жылының 1-ші күні 2-ші класс оқушылары өздеріне бөліген класс бөлмесіне кіріп, 1-ші класта отырған орындарына жайғасқан болатын.Бір уақытта ойына не түскені белгісіз Нұртілеу орнынан атып тұрып, артта отырған Аңсардың орнына таласты.
Нұртілеу: Аңсар, сен бұл партадан тұр, бұл жерге мен отырамын.
Аңсар: Неге?
Нұртілеу: Сол, тұр дедім ғой, тұрсаңшы.
Аңсар: Жоқ тұрмаймын, бұл партаға мен бірінші отырдым.
Нұртілеу: Отырсаң қайтемін, сенің атың жазылып қойған жоқ қой бұл партаға?!
Аңсар: Сенің де атың жазылып қойған жоқ.Бұл менің орным, саған бермеймін.
Автор:Партаға таласқан Нұртілеу айғай салды.
Нұртілеу: Тұр дедім ғой, бұл партаға менің құқығым бар.
Аңсар: Менің де құқығым бар, саған ғана беріліп қойды дейсің бе?
Автор: Партаға таласқан Нұртілеу мен Аңсар төбелесе кетеді. Класс оқушылары аң-таң.
Төбелесті тоқтату үшін класс белсендісі Жанерке араласты.
Жанерке: Аңсар, Нұртілеу, төбелесті доғарыңдар, қазір класс жетекшіміз келгеннен кейін екеуіңнің дауларыңды шешіп береді.
Автор: Осы мезетте класс бөлмесіне класс жетекші келеді.
Мұғалім: Бұл не шу?
Жанерке: Апай, Нұртілеу мен Аңсар соңғы партаға таласып, «Менің құқығым бар отыруға» деп дауласып жатыр, қойыңдар десек те қоймайды.
Мұғалім: Нұртілеу, Аңсар сендердің бұл құқықтарың дұрыс емес.Өздеріңнің жеке бастарыңның қажетін ойлап, бір-бірлеріңе тіл тигізу адамгершілікке жатпайды.Әркім өз құқығын дұрыс түсіну қажет.Әрине сендердің әрқайсың оқуға,білім алуға,ойнауға, демалуға құқықтарың бар,бірақ барлық мәселені ақылмен шешу керек.
Автор: Класс жетекшіміз дауды шешіп, Нұртілеу мен Аңсарға бірінші қатардағы мұғалім үстеліне жақын бір партадан орын иеленуді ұсынды, ал таласқан орын бос қалды.
Осы көрністен кейін балалардың пікірін тыңдау.
Мысалы:
1- оқушы: Бізге орнымызды класс жетекшіміз әлі бекітіп үлгермеген еді.Сондықтан олар өз құқықтарын дәлелдей алмады.
2-оқушы: Нұртілеу Аңсардың партасына таласып өктемдік көрсетті.Ол жай ғана сыпайы түрде орнын отыруға сұраса, Аңсар да берер еді.
3-оқушы: Бұл жерде Нұртілеудің Аңсарға өктемдік көрсетуге құқығы жоқ.
Слайдтан көрсету.
Сіздің құқықтарыңызды кімдер шектей алады?
.Сенің ар-ұятың.
.Жалпыға ортақ нормалар мен әдеп ережеелері.
Заңдар.
-Сонымен қатар, балалар, әрбір адамның міндеттері де болады.
Оқушылардың пікірін тыңдау.
1-оқушы: Өз ойымды айтуға, қалаған тілімде жазуға, сөйлеуге,оқуға құқығым бар.
2-оқушы:Мен өз туып өскен жерімде тұруға,оны қорғауға, тұратын мекенімді таңдауға құқығым бар.
3-оқушы:Мен өзіме рұқсат етілген істердің бәрін орындауға құқылы мын және өзіме тиесілі заттарды иемденуге құқығым бар.
4-оқушы:Тек жақсы істерді істеуге құқылымын, жаман істерді істеуге құқығым жоқ деп түсінемін.
Балалардың пікірін қорытындылап, слайдпен көрсету.
Мен міндеттімін:
білІм алуға.
тәртіп сақтауға.
үлкендерді сыйлауға.
Мұғалім оқушыларға мектеп ережесі, қоғамдық көлікте, емханада, қоғамдық көпшілік жерлерде. Кітапханадағы және тағы басқа ережелерді айтып өтуі.
-Балалар, мысалы біз көп баратын жеріміз- кітапхана. КІтапханаға байланысты біздің құқығымыз сен міндеттеріміз қандай деп ойлайсыңдар? Соны ашып алайық.
1.Кітапхананың оқу залында әрі-бері жүріп жүрсің, өйткені сен еркіндік кұқығым бар деп есептейсің.
Жауабы:Еркін тұрып жүру құқығымыз бар, кітапханадағы тәртіпті бұзбау міндетіміз де бар. Құқық кітапхана ережесімен шектелген.
2.Оқырман залында досыңмен әңгімелесіп отырсың, өйткені сен өз бостандығыңа құқығым бар деп есептейсің.Құқығым бар ма, әлде жоқ па?
Жауабы:Сенің сөз бостандығыңа құқығың бар.Бірақ кітапхана қызметкерлерін сыйлау, оқырмандарға кедергің келтірмеу міндетін ұмытпауымыз керек.
3.Кітапханада ұялы телефон арқылы музыка тыңдап отырдың, өйткені мәдениет жетістіктерін пайдалану құқықтары бар деп есептейсің.
Слайдтан көрсету.
Балалар манадан бері біраз мәлімет алдық. Мынадай ойын ұсынғым келіп тұр «Сөздер банкісі»
«Менің құқыығым бар деп ойлайтын сөйлемдерді қалдырып, артығын алып тастау керек.
Қорытынды: Көптеген адамдар санасында құқық ұғымы жазалау, соттау, құқық бұзылуының ұғымдарымен байланысты түсіндіріледі. Бірақ құқық әділеттік, теңдік,ізгілік екендігін, қоғамға негізделген тәртіп ережеелері екенін естен шығармауымыз керек.
