Киіз ?й. Оны? шы?у тарихына шолу

Саба?ты? та?ырыбы: Киіз ?й. Оны? шы?у тарихына шолу

Саба?ты? ма?саты: 1. О?ушылар?а киіз ?й ж?не оны? шы?у тарихы туралы білім ?алыптастыру, т?сініктерін ке?ейту.

2. О?ушыларды ?лтты? ?ол?нерді ??рметтеуге, салт – д?ст?рді са?тау?а, тарихымызды білуге т?рбиелеу.

3. О?ушыларды? ?ол?нерге, е?бекке деген ?ызы?ушылы?ын арттыру, ой – ?рісі, танымды? ?абілеттеріні? дамуына ы?пал ету.

Саба?ты? т?рі: Жа?а саба?

Саба?ты? ?дісі: Т?сіндіру, с?ра? - жауап, ??гіме, тарихи деректер.
Саба?ты? к?рнекілігі: Интерактивті та?та, киіз ?й ж?не оны? жасауларыны? суреттері (слайд), тірек сызбалар.

П?наралы? байланыс: Бейнелеу ?нері, тарих, ?дебиет.

Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і:
- С?лемдесу,
- О?ушыларды т?гендеу,
- Саба??а дайынды?тарын тексеру.

II. ?й тапсырмасын пысы?тау

??рылымды? ??жат дегенімізді ?алай т?сінесі?дер ?
Б?рандамен ??растырылатын тетіктер дегеніміз не?
?олмен ж?мыс істеу кезіндегі са?ты? шараларын айтып бері?дер.

ІІІ. Кіріспе с?з:
«Ма?дайша, боса?а мен табалдыры?,
Алты ?анат кереге, ?аламды о?.
«Шіркін - ай, ?андай шебер жасады», - деп
К?ргенде та?дай ?а?ып, ?алам т?рып».
- Балалар, б?л ?ле? жолдарында не жайлы айтыл?ан?
- Олай болса, балалар б?гінгі саба?ты? та?ырыбымен танысайы?.

І?. Жа?а саба?ты т?сіндіру.

Киіз ?й тек ?аза? хал?ыны? ?ана емес, б?кіл т?ркі, тіпті о?ан к?ршілес елдерді? де т?ра? - мекені. Бізді? заманымыз?а дейінгі ?асырларда пайда бол?ан киіз ?йді бізді? халы? ?асиетті, киелі ша?ыра?ымыз деп д?ріптейді. ?йткені киіз ?й ?аза?ты? т?ра?ы, ??тты мекен - жайы, баспанасы, м?лкі, ма?танышы деп ба?аланды. Та?ы бір ерекше айта кететін жай: бізді? киіз ?йіміз тек баспана ?ана емес, ол с?улет, ??рылыс, сурет, ?ол?нер сия?ты бірнеше ?нерді? басын ??райтын ?ажайып туынды десек те болады.

Киіз ?йді? шы?у тарихы ?алымдарды ертеден ?ызы?тырып келеді.Киіз ?йді «бедуиндер шатырынан немесе сібір к?ркесінен келіп шы??ан» деп жорамалдады.Біра? Чаглинка, Петровка, Атасу,Б?гулідегі IХ - Х II ?асырда?ы д??гелек немесе к?п?ырлы, а?аш?а??алы,т?тін шы?атын рама?а с?йенген конусты? немесе пирамида т?різді ??рылысты? ?азба ?алды?тары табыл?аннан кейін киіз ?йді? прототипі – же?іл, д??гелек андроновтар т?р?ын ?йі деп айту?а болатын еді.

Орта?асырлы? жазбалар киіз ?йді? ал?аш т?ркілерде пайда бол?анын, содан кейін мо??олдар пайдалана баста?анын растайды. Сонымен, киіз ?й I мы?жылды?ты? ортасында т?ркілерде пайда болды, одан ары этникалы? жа?ынан ??сас т?рік – мо??ол халы?тарыны? ортасында жетілдіріле т?сті.
?аза?ы ?йлер пайдаланылуына ?арай, с?н - салтанатына ?арай бірнеше т?рлерге б?лінеді. Мысалы: ?ара ?й, боз ?й, а? ?й, а? ала орда, а? орда, а? ша??ан, алтын ?зік, алтын орда. К?шіп - ?ону?а, уа?ытша паналау?а немесе шаруашылы? ж?мыс ретінде бейімделген ?й т?рлері болады. Олар: ?ос, абылайша, к?рке, кепе, итар?а, жаппа, жолым ?й, ас ?й, ?ал?а деп аталады.
Киіз ?йді? с?йектері:
ша?ыра?, кереге,уы?, сы?ырлауы?.
Киіз ?й б?ліктері:
?йді? с?йектері,киіздері, бау - шулары(баулары мен бас??р ар?андары)
Киіз ?йді? іші т?ртке б?лінеді:
Т?р - ?й ішіндегі е? ??рметті орын, м?нда ж?к жиналады, ?она?тар отырады
Сол жа? - ?й иесіні? отыратын ж?не жататын орны
О? жа? - Балалар орналасады. Боса?а жа?та ер - т?рмандар, киімдер ілінеді
От орны - ?асиетті орын болып саналады. М?нда от жа?ылады, ?азан асылады

?. Жа?а т?сініктер мен іс - ?рекеттер т?сілін ?алыптастыру.
С?здікпен ж?мыс
Бас??р - кереге басы туырлы?ты тесіп кетпеуі ?шін ?й айнала ж?ргізілетін жалпа? оюлы ??р.
??р – ?й тіккенде керегелерді бір – біріне ?осып байлайтын терме бау.
Туырлы? – кереге бойын, ша?ын ?йлерде ша?ыра??а дейін жабатын киіз.
Ши – киіз ?й б?лшегін, т?рмыс б?йымдарын жасау?а пайдаланатын дала ?сімдігі.

?І. Т?сінгендерін тексеру (технологиялы? диктант):
1. Киіз ?й б?лшегін, т?рмыс б?йымдарды жасайтын б?лшекті. деп атайды. (ши)
2. Екі боса?аны т?менгі жа?ынан ?стап т?ратын а?аш.. деп атайды. (табалдыры?)
3. ?й тіккенде. бір – біріне ?осып байлайтын терме бауды ??р деп атайды. (кереге)
4. Кереге мен ша?ыра? ортасын ?осатын негізгі б?лік. деп аталады. (уы?)

Тест тапсырмаларын орындау.

1.К?шпенді халы?ты? негізгі баспанасы. а. Абылайша, ?. ?араша ?й, б. Киіз ?й

2.Кереге мен ша?ыра? ортасын ?осатын б?лік. а. Сы?ырлауы?, ?. Уы? б. Киіз есік

3. Киіз ?йді? ?асиетті б?лігі а. Санды? ?. Кебеже б. Ша?ыра?

4. Киіз ?йді? с?йектерін жасайтын адам а. ?йші ?. Балташы, б. Оймашы

5. Ша?ыра?, уы?, кереге, сы?ырлауы?. а. А?аштан жасал?ан б?йым, ?.Киіз ?йді? с?йектері, б.Т?рмыста пайдаланады

6. Киіз ?йді? б?ліктері а. ?йді? с?йектері,киіздері, бау- шулары, ?. Киіз ?йді? ішкі б?лігі, б. От орны 7.Кереге бойын жабатын киіз а.Шиден жасал?ан б?йым, ?. Туырлы? б. Бас??р

8. Елімізді? елта?басында бейнеленген а. Киіз ?й ?. Уы? б. Ша?ыра?

Жауабы: 1. б, 2. ? , 3. б, 4. а, 5. ? , 6. а, 7. ?, 8. б

?ІІ. Саба?ты бекіту:
Ж?мба?ты шешу 1. ?азша ?анатын жаяды,

?йрекше мойнын созады,

Т?бесіне а??у ?онады.

(Киіз ?й)

2. ?кесі баласын к?теріп т?р,

Баласы б?ркін к?теріп т?р.

(Кереге, уы?, ша?ыра?)

Киіз ?й - «Атамыз - Алаш, керегеміз - а?аш», «Киіз туырлы?ты, а?аш уы?ты ?аза?пыз» деп, аталы с?з айтып ?алдыр?ан ата-бабаларымызды? негізгі баспанасы. Киіз ?й - тек ?аза? хал?ыны? ?ана емес, б?кіл т?ркі, тіпті о?ан к?ршілес елдерді? де т?ра? – мекені. Солай бола т?рса да, оны ?астерлеп ?стап, ?асырдан ?асыр?а оны? м?н-ма?ызын ?згертпей жеткізген бізді? ?аза? хал?ы екенін ?рдайым ма?танышпен айтамыз.

Сонымен балалар, С. Бейсенбай?лыны? ?ле? жолдарымен б?гінгі саба?ымызды ая?таймыз.

Ша?ыра?ты? биігі, Уы?тарды? иіні,

Ерлігі?ді ме?зейді. «Кішіпейіл бол» дейді.

Керегені? ?иуы, Екі жаппа есігі?,

Татулы?ты к?здейді. ?она?ы?а кел дейді.

VIII. ?йге тапсырма беру.

?з беттері?ше киіз ?йді? шы?у тарихы, оны? ма?ызы жайлы о?ып, м?лімет жина?тау.
Киіз ?йді? макетін жасау.

Ба?алау.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Киіз ?й. Оны? шы?у тарихына шолу»

Сабақтың тақырыбы: Киіз үй. Оның шығу тарихына шолу

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларға киіз үй және оның шығу тарихы туралы білім қалыптастыру, түсініктерін кеңейту.

2. Оқушыларды ұлттық қолөнерді құрметтеуге, салт – дәстүрді сақтауға, тарихымызды білуге тәрбиелеу.

3. Оқушылардың қолөнерге, еңбекке деген қызығушылығын арттыру, ой – өрісі, танымдық қабілеттерінің дамуына ықпал ету.

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: Түсіндіру, сұрақ - жауап, әңгіме, тарихи деректер.
Сабақтың көрнекілігі: Интерактивті тақта, киіз үй және оның жасауларының суреттері (слайд), тірек сызбалар.

Пәнаралық байланыс: Бейнелеу өнері, тарих, әдебиет.

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі:
- Сәлемдесу,
- Оқушыларды түгендеу,
- Сабаққа дайындықтарын тексеру.

II. Үй тапсырмасын пысықтау

Құрылымдық құжат дегенімізді қалай түсінесіңдер ?
Бұрандамен құрастырылатын тетіктер дегеніміз не?
Қолмен жұмыс істеу кезіндегі сақтық шараларын айтып беріңдер.

ІІІ. Кіріспе сөз:
«Маңдайша, босаға мен табалдырық,
Алты қанат кереге, қаламды оқ.
«Шіркін - ай, қандай шебер жасады», - деп
Көргенде таңдай қағып, қалам тұрып».
- Балалар, бұл өлең жолдарында не жайлы айтылған?
- Олай болса, балалар бүгінгі сабақтың тақырыбымен танысайық.

ІҮ. Жаңа сабақты түсіндіру.

Киіз үй тек қазақ халқының ғана емес, бүкіл түркі, тіпті оған көршілес елдердің де тұрақ - мекені. Біздің заманымызға дейінгі ғасырларда пайда болған киіз үйді біздің халық қасиетті, киелі шаңырағымыз деп дәріптейді. Өйткені киіз үй қазақтың тұрағы, құтты мекен - жайы, баспанасы, мүлкі, мақтанышы деп бағаланды. Тағы бір ерекше айта кететін жай: біздің киіз үйіміз тек баспана ғана емес, ол сәулет, құрылыс, сурет, қолөнер сияқты бірнеше өнердің басын құрайтын ғажайып туынды десек те болады.

Киіз үйдің шығу тарихы ғалымдарды ертеден қызықтырып келеді.Киіз үйді «бедуиндер шатырынан немесе сібір күркесінен келіп шыққан» деп жорамалдады.Бірақ Чаглинка, Петровка, Атасу,Бүгулідегі IХ - Х II ғасырдағы дөңгелек немесе көпқырлы, ағашқаңқалы,түтін шығатын рамаға сүйенген конустық немесе пирамида тәрізді құрылыстың қазба қалдықтары табылғаннан кейін киіз үйдің прототипі – жеңіл, дөңгелек андроновтар тұрғын үйі деп айтуға болатын еді.

Ортағасырлық жазбалар киіз үйдің алғаш түркілерде пайда болғанын, содан кейін моңғолдар пайдалана бастағанын растайды. Сонымен, киіз үй I мыңжылдықтың ортасында түркілерде пайда болды, одан ары этникалық жағынан ұқсас түрік – моңғол халықтарының ортасында жетілдіріле түсті.
Қазақы үйлер пайдаланылуына қарай, сән - салтанатына қарай бірнеше түрлерге бөлінеді. Мысалы: қара үй, боз үй, ақ үй, ақ ала орда, ақ орда, ақ шаңқан, алтын үзік, алтын орда. Көшіп - қонуға, уақытша паналауға немесе шаруашылық жұмыс ретінде бейімделген үй түрлері болады. Олар: қос, абылайша, күрке, кепе, итарқа, жаппа, жолым үй, ас үй, қалқа деп аталады.
Киіз үйдің сүйектері:
шаңырақ, кереге ,уық, сықырлауық.
Киіз үй бөліктері:
үйдің сүйектері ,киіздері, бау - шулары(баулары мен басқұр арқандары)
Киіз үйдің іші төртке бөлінеді:
Төр - Үй ішіндегі ең құрметті орын, мұнда жүк жиналады, қонақтар отырады
Сол жақ - Үй иесінің отыратын және жататын орны
Оң жақ - Балалар орналасады. Босаға жақта ер - тұрмандар, киімдер ілінеді
От орны - Қасиетті орын болып саналады. Мұнда от жағылады, қазан асылады

Ү. Жаңа түсініктер мен іс - әрекеттер тәсілін қалыптастыру.
Сөздікпен жұмыс
Басқұр - кереге басы туырлықты тесіп кетпеуі үшін үй айнала жүргізілетін жалпақ оюлы құр.
Құр – үй тіккенде керегелерді бір – біріне қосып байлайтын терме бау.
Туырлық – кереге бойын, шағын үйлерде шаңыраққа дейін жабатын киіз.
Ши – киіз үй бөлшегін, тұрмыс бұйымдарын жасауға пайдаланатын дала өсімдігі.

ҮІ. Түсінгендерін тексеру (технологиялық диктант):
1. Киіз үй бөлшегін, тұрмыс бұйымдарды жасайтын бөлшекті...... деп атайды. (ши)
2. Екі босағаны төменгі жағынан ұстап тұратын ағаш..... деп атайды. (табалдырық)
3. Үй тіккенде.... бір – біріне қосып байлайтын терме бауды құр деп атайды. (кереге)
4. Кереге мен шаңырақ ортасын қосатын негізгі бөлік... деп аталады. (уық)

Тест тапсырмаларын орындау.

1.Көшпенді халықтың негізгі баспанасы. а. Абылайша , ә . Қараша үй, б. Киіз үй

2.Кереге мен шаңырақ ортасын қосатын бөлік. а. Сықырлауық, ә. Уық б. Киіз есік

3. Киіз үйдің қасиетті бөлігі а. Сандық ә. Кебеже б. Шаңырақ

4. Киіз үйдің сүйектерін жасайтын адам а. Үйші ә. Балташы, б. Оймашы

5. Шаңырақ, уық, кереге, сықырлауық . а. Ағаштан жасалған бұйым, ә.Киіз үйдің сүйектері , б.Тұрмыста пайдаланады

6. Киіз үйдің бөліктері а. Үйдің сүйектері,киіздері, бау- шулары, ә. Киіз үйдің ішкі бөлігі, б. От орны 7.Кереге бойын жабатын киіз а.Шиден жасалған бұйым, ә. Туырлық б. Басқұр

8. Еліміздің елтаңбасында бейнеленген а. Киіз үй ә. Уық б. Шаңырақ

Жауабы: 1. б , 2. ә , 3. б , 4. а , 5. ә , 6. а, 7. ә , 8. б

ҮІІ. Сабақты бекіту:
Жұмбақты шешу 1. Қазша қанатын жаяды,

Үйрекше мойнын созады,

Төбесіне аққу қонады .

(Киіз үй)

2. Әкесі баласын көтеріп тұр,

Баласы бөркін көтеріп тұр.

(Кереге, уық, шаңырақ)

Киіз үй - «Атамыз - Алаш, керегеміз - ағаш», «Киіз туырлықты, ағаш уықты қазақпыз» деп, аталы сөз айтып қалдырған ата-бабаларымыздың негізгі баспанасы. Киіз үй - тек қазақ халқының ғана емес, бүкіл түркі, тіпті оған көршілес елдердің де тұрақ – мекені. Солай бола тұрса да, оны қастерлеп ұстап, ғасырдан ғасырға оның мән-маңызын өзгертпей жеткізген біздің қазақ халқы екенін әрдайым мақтанышпен айтамыз.