Саба?ты? та?ырыбы: Киіз ?й. Оны? шы?у тарихына шолу
Саба?ты? ма?саты: 1. О?ушылар?а киіз ?й ж?не оны? шы?у тарихы туралы білім ?алыптастыру, т?сініктерін ке?ейту.
2. О?ушыларды ?лтты? ?ол?нерді ??рметтеуге, салт – д?ст?рді са?тау?а, тарихымызды білуге т?рбиелеу.
3. О?ушыларды? ?ол?нерге, е?бекке деген ?ызы?ушылы?ын арттыру, ой – ?рісі, танымды? ?абілеттеріні? дамуына ы?пал ету.
Саба?ты? т?рі: Жа?а саба?
Саба?ты? ?дісі: Т?сіндіру, с?ра? - жауап, ??гіме, тарихи деректер.
Саба?ты? к?рнекілігі: Интерактивті та?та, киіз ?й ж?не оны? жасауларыны? суреттері (слайд), тірек сызбалар.
П?наралы? байланыс: Бейнелеу ?нері, тарих, ?дебиет.
Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і:
- С?лемдесу,
- О?ушыларды т?гендеу,
- Саба??а дайынды?тарын тексеру.
II. ?й тапсырмасын пысы?тау
- ??рылымды? ??жат дегенімізді ?алай т?сінесі?дер ?
- Б?рандамен ??растырылатын тетіктер дегеніміз не?
- ?олмен ж?мыс істеу кезіндегі са?ты? шараларын айтып бері?дер.
ІІІ. Кіріспе с?з:
«Ма?дайша, боса?а мен табалдыры?,
Алты ?анат кереге, ?аламды о?.
«Шіркін - ай, ?андай шебер жасады», - деп
К?ргенде та?дай ?а?ып, ?алам т?рып».
- Балалар, б?л ?ле? жолдарында не жайлы айтыл?ан?
- Олай болса, балалар б?гінгі саба?ты? та?ырыбымен танысайы?.
І?. Жа?а саба?ты т?сіндіру.
Киіз ?й тек ?аза? хал?ыны? ?ана емес, б?кіл т?ркі, тіпті о?ан к?ршілес елдерді? де т?ра? - мекені. Бізді? заманымыз?а дейінгі ?асырларда пайда бол?ан киіз ?йді бізді? халы? ?асиетті, киелі ша?ыра?ымыз деп д?ріптейді. ?йткені киіз ?й ?аза?ты? т?ра?ы, ??тты мекен - жайы, баспанасы, м?лкі, ма?танышы деп ба?аланды. Та?ы бір ерекше айта кететін жай: бізді? киіз ?йіміз тек баспана ?ана емес, ол с?улет, ??рылыс, сурет, ?ол?нер сия?ты бірнеше ?нерді? басын ??райтын ?ажайып туынды десек те болады.
Киіз ?йді? шы?у тарихы ?алымдарды ертеден ?ызы?тырып келеді.Киіз ?йді «бедуиндер шатырынан немесе сібір к?ркесінен келіп шы??ан» деп жорамалдады.Біра? Чаглинка, Петровка, Атасу,Б?гулідегі IХ - Х II ?асырда?ы д??гелек немесе к?п?ырлы, а?аш?а??алы,т?тін шы?атын рама?а с?йенген конусты? немесе пирамида т?різді ??рылысты? ?азба ?алды?тары табыл?аннан кейін киіз ?йді? прототипі – же?іл, д??гелек андроновтар т?р?ын ?йі деп айту?а болатын еді.
Орта?асырлы? жазбалар киіз ?йді? ал?аш т?ркілерде пайда бол?анын, содан кейін мо??олдар пайдалана баста?анын растайды. Сонымен, киіз ?й I мы?жылды?ты? ортасында т?ркілерде пайда болды, одан ары этникалы? жа?ынан ??сас т?рік – мо??ол халы?тарыны? ортасында жетілдіріле т?сті.
?аза?ы ?йлер пайдаланылуына ?арай, с?н - салтанатына ?арай бірнеше т?рлерге б?лінеді. Мысалы: ?ара ?й, боз ?й, а? ?й, а? ала орда, а? орда, а? ша??ан, алтын ?зік, алтын орда. К?шіп - ?ону?а, уа?ытша паналау?а немесе шаруашылы? ж?мыс ретінде бейімделген ?й т?рлері болады. Олар: ?ос, абылайша, к?рке, кепе, итар?а, жаппа, жолым ?й, ас ?й, ?ал?а деп аталады.
Киіз ?йді? с?йектері:
ша?ыра?, кереге,уы?, сы?ырлауы?.
Киіз ?й б?ліктері:
?йді? с?йектері,киіздері, бау - шулары(баулары мен бас??р ар?андары)
Киіз ?йді? іші т?ртке б?лінеді:
Т?р - ?й ішіндегі е? ??рметті орын, м?нда ж?к жиналады, ?она?тар отырады
Сол жа? - ?й иесіні? отыратын ж?не жататын орны
О? жа? - Балалар орналасады. Боса?а жа?та ер - т?рмандар, киімдер ілінеді
От орны - ?асиетті орын болып саналады. М?нда от жа?ылады, ?азан асылады
?. Жа?а т?сініктер мен іс - ?рекеттер т?сілін ?алыптастыру.
С?здікпен ж?мыс
Бас??р - кереге басы туырлы?ты тесіп кетпеуі ?шін ?й айнала ж?ргізілетін жалпа? оюлы ??р.
??р – ?й тіккенде керегелерді бір – біріне ?осып байлайтын терме бау.
Туырлы? – кереге бойын, ша?ын ?йлерде ша?ыра??а дейін жабатын киіз.
Ши – киіз ?й б?лшегін, т?рмыс б?йымдарын жасау?а пайдаланатын дала ?сімдігі.
?І. Т?сінгендерін тексеру (технологиялы? диктант):
1. Киіз ?й б?лшегін, т?рмыс б?йымдарды жасайтын б?лшекті. деп атайды. (ши)
2. Екі боса?аны т?менгі жа?ынан ?стап т?ратын а?аш.. деп атайды. (табалдыры?)
3. ?й тіккенде. бір – біріне ?осып байлайтын терме бауды ??р деп атайды. (кереге)
4. Кереге мен ша?ыра? ортасын ?осатын негізгі б?лік. деп аталады. (уы?)
Тест тапсырмаларын орындау.
1.К?шпенді халы?ты? негізгі баспанасы. а. Абылайша, ?. ?араша ?й, б. Киіз ?й
2.Кереге мен ша?ыра? ортасын ?осатын б?лік. а. Сы?ырлауы?, ?. Уы? б. Киіз есік
3. Киіз ?йді? ?асиетті б?лігі а. Санды? ?. Кебеже б. Ша?ыра?
4. Киіз ?йді? с?йектерін жасайтын адам а. ?йші ?. Балташы, б. Оймашы
5. Ша?ыра?, уы?, кереге, сы?ырлауы?. а. А?аштан жасал?ан б?йым, ?.Киіз ?йді? с?йектері, б.Т?рмыста пайдаланады
6. Киіз ?йді? б?ліктері а. ?йді? с?йектері,киіздері, бау- шулары, ?. Киіз ?йді? ішкі б?лігі, б. От орны 7.Кереге бойын жабатын киіз а.Шиден жасал?ан б?йым, ?. Туырлы? б. Бас??р
8. Елімізді? елта?басында бейнеленген а. Киіз ?й ?. Уы? б. Ша?ыра?
Жауабы: 1. б, 2. ? , 3. б, 4. а, 5. ? , 6. а, 7. ?, 8. б
?ІІ. Саба?ты бекіту:
Ж?мба?ты шешу 1. ?азша ?анатын жаяды,
?йрекше мойнын созады,
Т?бесіне а??у ?онады.
(Киіз ?й)
2. ?кесі баласын к?теріп т?р,
Баласы б?ркін к?теріп т?р.
(Кереге, уы?, ша?ыра?)
Киіз ?й - «Атамыз - Алаш, керегеміз - а?аш», «Киіз туырлы?ты, а?аш уы?ты ?аза?пыз» деп, аталы с?з айтып ?алдыр?ан ата-бабаларымызды? негізгі баспанасы. Киіз ?й - тек ?аза? хал?ыны? ?ана емес, б?кіл т?ркі, тіпті о?ан к?ршілес елдерді? де т?ра? – мекені. Солай бола т?рса да, оны ?астерлеп ?стап, ?асырдан ?асыр?а оны? м?н-ма?ызын ?згертпей жеткізген бізді? ?аза? хал?ы екенін ?рдайым ма?танышпен айтамыз.
- Сонымен балалар, С. Бейсенбай?лыны? ?ле? жолдарымен б?гінгі саба?ымызды ая?таймыз.
Ша?ыра?ты? биігі, Уы?тарды? иіні,
Ерлігі?ді ме?зейді. «Кішіпейіл бол» дейді.
Керегені? ?иуы, Екі жаппа есігі?,
Татулы?ты к?здейді. ?она?ы?а кел дейді.
VIII. ?йге тапсырма беру.
- ?з беттері?ше киіз ?йді? шы?у тарихы, оны? ма?ызы жайлы о?ып, м?лімет жина?тау.
- Киіз ?йді? макетін жасау.
Ба?алау.
