«Досты? орта мектебі мектеп жасына дейінгі ша?ын орталы?ы бар» коммуналды? мемлекеттік мекемесі
Технология п?ніні? м??алімі Даулетханова Асель Солтан?ызы
Саба?ты? та?ырыбы: Мата
Саба?ты? ма?саты:
А) Білім беру; О?ушылар?а мата туралы т?сінік беру. Матаны? шы?у тарихымен таныстыру.
Б) Т?рбиелік; О?ушыларды жауапкершілікке, у?ыптылы??а т?рбиелеу.
В) Дамытушылы?; О?ушыларды ?ткен саба?тарда ал?ан білімдерін жа?а саба? та?ырыбымен байланыстыра атырып, оларды? ой- ?рістерін ?рі ?арай дамыту.
Саба?ты? к?рнекілігі: бор, лента, плакат, клей, ?айшы т.б.
Саба?ты? т?рі: аралас саба?.
О?ытуды? тиімді ?дістері: ?нгімелеу, к?рнекілік, жатты?у.
П?н аралы? байланыс: Сурет, геометрия, сызу, тарих, биология т. б.
Саба?ты? барысы.
А) ?йымдастыру кезе?і: О?ушыларды т?гендеп, кезекшіні белгілеп, о?ушыларды? назарын саба??а аудару;
?) ?ткен саба?ты ?айталау: ?йге берілген тапсырма бойынша ?ткен саба??а шолу жасау. Арнайы с?ра?тар берілген карточкаларды пайдалану.
Б) Жа?а саба?ты т?сіндіру:
Кенеп, жібек бар?ыт ж?не т.б мата т?рлеріне оларды? шы?у тарихына то?талып ?ткер болса?:
Кенеп матасыны? Отаны - Египет болып саналады. Ніл ал?абыны? таби?ат жа?дайлары осы ?сімдіктерді? ?суіне ?олайлы кенеп матасын то?уда египет тігіншілеріні? шеберлігі жо?ары жетістіктерге жетті. Ежелгі Египет кенеп матасыны? ?асиеті бізді? осы к?нге дейін са?тал?ан мата ?лгілерін аны?тау?а жол береді. Себебі сол кезде шы?арыл?ан 1 см 2 осындай матада 84 негізгі ж?не 60 ар?ау жіп болады екен. 240 см жу?а к?ре ?реу к?рінетін мата неб?рі 1- а? грамм шы??ан. Тігінші м?ндай жіпті тек сауса?пен ?ана сезетін бол?ан. Біра? Египеттік кенеп матасыны? ж??алы?ы таби?и жібектен кем т?спейді. М?ндай матадан тігілген киімді бес ?абаттап кисе де адам денесі аны? к?рінетін бол?ан.
Жібек пен ?рнекті жібек матасыны? шы??ан жері – ?ытай елі. ?ытайлы?тар жібек матаны? кедір б?дырлы?ы мен ты?ыздылы?ына ?арай бірнеше т?рге б?леді.
-
?рнектелген к?пт?сті парша;
-
ты?ыз бірт?сті ?рнекті жібек;
-
ж??а жібек – газ ж?не т.б.
?ытай шеберлері мата беттеріне ?иялдан шы??ан айда?арлар, ??с, ?ара ?рік г?лі жар?анат, пион, мотос г?лдерін ?аны? т?сте бейнеледі.
Осыдан ?ш мы? жыл б?рын ?ытайда белгілі де?гейде жетілдірген то?ыма станогы пайда болды. К?п т?рлі ?рнекті мата ж?ніндегі м?ліметтер жазба деректері ІХ – ХІІ ?асырларда?ы ?деби ескерткіштерден бай?ау?а болады.
Бізді? отанымызды? территориясынан табыл?ан еу ежелгі маталар ІV – V ?асырлар деп саналады. Б?л маталар пазыры? ?ор?анынан шы??ан. Тафта т?різді маталар репс, газды маталар, сонымен ?атар полихронды маталар да геометриялы? немесе ерекше ?сімдік тектес ?тнектермен ?семделген.
Е? к?п тара?ан сол кездегі жібек матасы - ?ам?ыс. Ол к?рделі ?рнекті, саржалы? ай?аспамен то?ыл?ан.
Ма?та маталар ?азіргі жа?дайда білікті басу машиналарында механикалы? жазу ?дісімен орындалады. Ал, кенеп маталарын сурет баспасы т?сілімен шы?арады. Б?дан б?рын ?ол баспасымен безендіру бол?ан, б?л бірнеше ж?з жылды?тар бойы ?мір с?ріп келді ж?не ХІХ ?асырда ?лкен жетістікке жетті. Ескі орыс баспа суретін алифте ?айнатыл?ан майлы бояумен кенеп ж?н ж?не маталармен ?шекейлеген.
Кенеп маталары балалар ж?не ?лкендер ?шін жазды? киімінде таптырмайтын мата. Алайда оларды? ассортименттері осы уа?ыт?а дейін жеткілікті ?рт?рлі емес ж?не кенеп маталарын шы?ару к?лемі асе ?лкен емес.
Матаны алуда?ы негізгі шикізат - талшы?тары.
Талшы? деп иілгіш, жі?ішке ж?не берік затты айтады. Мата ?те ж??а ?зара байланыс?ан жіптерден то?ылады. ?рбір жіп бірнеше иірілген жу?а талшы?тардан турады.
То?ыма талшы? деп жіптерді, маталарды жасау?а пайдаланатын талшы?тарды айтамыз.
Талшы?тарды? т?рлері: дара талшы? ж?не техникалы? талшы?тар болып б?лінеді.
?зына бойына ажыратылатын дара талшы?тар деп (ма?та, ж?н), (зы?ыр, кендір) айтамыз.
Техникалы? талшы?тары бірнеше ?рілген ?рі ажырамайтын талшы?тар саналады.
Мата ?нерк?сіпте киім – кешек тігу, т?сек орын жабды?тарын тігу кезінде ке?інен ?олданылады
Мата белгіленуіне ?арай
Т?рмысты?, техникалы? арнайы
Мата жасау
Мата шы?ару ?шін негізгі шикізат талшы?.
Талшы? - майда, жі?ішке зат
Талшы?ты? т?рлері
Таби?и талшы?.
?сімдіктен жасал?ан зы?ыр ма?та
Жануарлардан жасал?ан – ж?н, жібек
Ма?та – бір жылды? ?сімдік. Ма?та ?сімдігіні? жемісі аппа? ?зын талшы?тар?а ??рамдас ?ораптан т?рады. Осындай талшы?тарды ма?та дейді. Ма?таны? отаны – Индия, О?т?стік Америка. Ал бізде О?т?стік ?аза?станда ?сіріледі
Адам ?шін ма?та ?сімдігі пайдалы:
• д?ні (талшы? ?шін),
• б?та?ы мен ?алды?ы (ма?та, ?а?аз, картон)
Ма?таны? ??рылымы:
Ма?таны? жеке талшы?тары ?те жі?ішке болады. Талшы?тарды? ?зынды?ы 6 - 52мм - ге жетеді. Таби?и т?сі – а?, сонымен ?атар ?о?ыр сар?ыш, жасыл т?стері де кездеседі.
Ма?таны? гигроскопиялы? ?асиеті:
?те жо?ары.(гигроскопиялы?ы – ?орша?ан ортада?ы ыл?алды ?ткізу ?асиеті) ма?та ыл?алды тез ?ткізіп, тез кебеді.
Зы?ыр – зы?ыр талшы?тарын беретін, бір жылды?, ш?п тектес ?сімдік. Зы?ырды? ?ш т?рі бар: салалы, жабайы, б?йра зы?ыр. Талшы?тарды алу ?шін салалы зы?ыр ?сіріледі.
Адам ?шін зы?ырды? б?рі пайдалы:
• Д?ні (техникалы? май),
• саба?ы (мата ?шін талшы?),
• ?алды?ы (техникалы? ма?сат?а, кендір).
Зы?ырды? ??рлымы:
Саба?ы тік, биіктігі 1м - ге дейін жетеді. Талшы? ?зынды?ы 15 - 20мм. Т?сі ашы? с?рдан жабы? с?р?а дейін болады.
Зы?ырды? гигроскопиялы? ?асиеті:
Ыл?алды жа?сы ?ткізеді, о?ай жуылады. Ма?та?а ?ара?анда ысты??а т?зімді, мы?ты?ыра? келеді.
Сергіту с?ті
Бар екен д?ниеде жал?ыз к?зді,
Сол к?збен д?ниені? б?рін кезді
?лемді он сегіз мы? киіндіріп,
Д?ниеден жап жала?аш ?зі безді. (ине)
Екі басты жалмауыз,
Керіп аузын ашады.
Алдына т?скен н?рселер,
?зінен ?зі ?ашады. (?айшы)
?имылдаса ?ос шебер
?ыруар істі бітірер (?ол)
«Жал?асын тап» ойыны.
Ма?ал - м?телді? жал?асын тауып, м?нерлеп айту.
1. ?ке к?рген о? жонар.
2. Е?бекті? наны т?тті,.
3. Шешенні? с?зі орта?
Ма?та
Ма?та талшы?ын кол?а ?ста?анда ?те ж?мса?. Жа?ып тексергенде ашы? - сары т?сті болып жанып, к?йген ?а?азды? иісі шы?ады. Мата, то?ыма б?йымдар, тігін жіптер дайындалады. Ма?та мата о?ай жуылып, тез кебеді, жа?сы тазаланады, же?іл ?тіктеледі. Ма?та мата біркелкі иірілген жіптен то?ылады, оны? беті тегіс болады. Б?л маталар негізгі жіп ар?ылы созылады, жуыл?ан кезде сол ар?ылы отырады.
Зы?ыр
Зы?ыр мата ма?та мата?а ?ара?анда мы?ты?ыра? келеді. Олар негізгі ж?не ар?ау жіп ар?ылы созылады, салма?ты ?рі ?алы?дау келеді. Ыл?алды жа?сы ?ткізеді, о?ай жуылады. Мата беті тегіс, жылтыр ж?не жіпті? жуанды?ы ?р т?рлі болады. Таза зы?ыр матасы тез сетінегіш, мыжыл?ыш келеді ж?не тез ?тіктеледі.
Ма?таны ал?аш?ы ??деу
Ма?та – ма?та талшы?ы - алдын ала тазалау – ма?таны? т??ымынан талшы?тарын айыру - ны?ыздау
Зы?ырды ал?аш?ы ??деу –
Зы?ыр – зы?ыр саба?ын суда жібіту – кептіру ж?не ж?мсарту – зы?ырды сабау – зы?ыр талшы?тарын алу
Мата ?аза? ?лкесіне б?рын ?лы Жібек жолы ар?ылы Шы?ыс, О?т?стік Азия елдерінен, кейін Ресейден тасып ?келінген.
То?ылуына, сапасына, ?рнектерді? т?рі мен ?демілігіне ?арай матаны? ?р т?рлі атауы бар. ?сем, жан?а жайлы ?асиеттеріне с?йкес хал?ымыз к?бінесе ?ыздарыны? есімдерін мата атауларымен ата?ан. Мысалы: К?лд?рі, ?штап, Ма?пал, ?ырмызы, Жібек, Д?рия т. б.
Ой – тол?аныс
1. Мата атауларын білеміз бе?
Масаты деп ?андай матаны айтамыз? (Масатыдай ??лпырар жерді? ж?зі).
Масаты – ж?мса? т?кті мата
Шидем дегеніміз не? (Шидем шекпен кигенім, т?лкі тыма?).
Шидем – т?йе ж?ніне то?ыл?ан мата
Шай дегеніміз не? (Шолпысы сылдырлап, шайы к?йлегі сусылдап)
Шайы – ?лбіреген ж??а жібек мата
Б?лде деп нені айтамыз? ?лде мен б?лдеге оранып
Матамын ?ркез т?зімді,
Ма?тадан алар б?зімді.
?лкендер де кіші де,
С?ндікке киер ?зімді
К?п жуса тез ?ыс?арам,
?ажетімді білер ?ста?ан.
Б?ктелсем де сан рет,
?тіктелсем жа?сарам. (шыт мата)
С?ндік киім тігетін,
?алы? т?кті матамын.
?лтты? киім нышаны,
?асиетті зат?а жатамын.
Сонды?тан да аналар,
?ызына ?ояр атымды,
Атауымды кім табар,
Айта ?ой ?ызым атымды (ма?пал)
Саба?ты бекіту: Ма?та мен зы?ыр талшы?тарын салыстыру
?асиеттері ма?та зы?ыр
Т?сі
Беріктігі
Ж?мса?ты?ы
Ыл?ал ?ткізгіштігі
?зынды?ы
?алы?ды?ы
И? Жо?
1. Ма?таны? т?сі а? па? И?
2. Зы?ыр мата б?йра зы?ырдан алынады ма? жо?
3. Мата талшы?тан т?рады ма? И?
4. Таби?и талшы?тар?а лавсан, капрон жата ма? жо?
5. Ма?та мы?ты, ж?мса?, же?іл ма? и?
6. Зы?ыр мата беті тегіс, жылтыр и?
7. Гигроскопиялы?ы – ?орша?ан ортадан ауа ?ткізу ?асиеті ма жо?
8. Ма?та біржылды? ?сімдік и?
9. Зы?ыр ж?мса? мата жо?
10 Ма?та талшы?ын жа??анда ?а?аз иісі шы?ады и?
Хат тасушы ойыны
1. ?аза?стан Республикасыны? астанасы?
2. ?аза?стан Республикасыны? т?уелсіздігіне ?анша жыл толды?
3. ?аза?стан Республикасыны? т???ыш президенті?
Практикалы? ж?мысыны? н?с?аулары:
А) кіріспе н?с?ау: Киімдерді к?бінесе ма?та мен зы?ыр талшы?тарынан дайындайды. Ма?та мата мен зы?ыр матасыны? айырмашылы?ын ажырату керек.
Б) а?ымда?ы н?с?ау; Ма?та мата мен зы?ыр матасын ажырату ма?сатында т?мендегіше операцияларды орындаймыз.
1. Ма?та мен зы?ыр талшы?тарын лупа ар?ылы ?лкейтіп, айырмашылы?ын тексер.
2. Оларды ?стап к?ріп, сырт к?ріністерін бір – бірімен салыстыр.
3. Ж?мыс д?птері?е т?мендегі кестені сызып ал.
4. Талшы?тарды? айырмашылы?тарын кестеге жазып толтыр.
Талшы? т?рлері
Сырт к?рінісі
?стап к?ргенде
Зы?ыр
Мата
?орытынды н?с?ау: Кестені д?рыс толтыр?анды?ын тексеру, оны? ?алай орындал?анын салыстыра отырып талдау ж?ргізу ар?ылы т?зету.
Ба?алау: О?ушыларды? саба??а ?атысымын ескеріп, тест с?ра?тарын не болмаса корточка ар?ылы ба?алау, о?ушыны? ынтасына да к??іл б?лген ж?н.
?й тапсырмасы: Матаны? т?рлері ж?нінде біліп келу. Химиялы? талшы?тардан алын?ан мата т?рлерін ата.
