Топпен жұмыс

17.09.2015.

Сабақтың тақырыбы: Қазақтың кесте өнері

Сабақтың мақсаты: халқымыздың қол өнері, көркем тігістері туралы ұғымды қалыптастыру.

Көрнекіліктер: слайд, буклет, жіп түрлері,қайшы, үлгі қағаз, кергіш, суреттер.

Қолмен тоқу, тігу өнері - қазақ халқының ежелден қолданылып келе жатқан ең алғаш киімімен үй жабдығының негізі болған. Бұл тамаша өнер қазіргі талап - тілектерімізге байланысты тұрмысымызда жасалып, жылылыққа сұлулық-қа, әсемдікке жетелеуде.

Қазіргі кезде ата - бабамыз айналысқан қандай да бір кәсіп өз маңызы мен қасиетін жоймаған, қайта түрленіп қазіргі заман талабына сай ерекшеленіп отыр. Қолөнер десек оның көптеген түрлері ойымызға оралады. Олар:

құрақ құрау;

кесте тігу;

кілем тоқу;

түскиіз жасау;

сырмақ сыру сияқты қазақ халқынын қолөнерінің өмірге келуі халықтың көшпелі өмірімен байланысты болған.

Адамдар тұрмыс халдерінің үнемі өрлеуіне сай олардың мәдени - тұрмыстық тілектері де өсе түсуде. Сондықтан да әр адам киген киімін қазіргі сән үлгісімен сәйкестендіре отырып, адам өзінің талғампаздығын, қайталанбас әсемдік ерекшелігін, даралығын таныта білуге тырысады. Міне осындай өнердің бірі "кесте тігу" өнерін қолға алып , оқушылармен жұмыс жасаймыз.

Тоқумен, тігумен айналысқанда адам жеке басына аса қажет нәрсені жасау үшін ғана жасамайды, тоқу, тігіс әдісінің өзі оған қуаныш әкеледі, өзінің сондай жұмысты аяқтаудың өзі бір жеңіске жеткендей керемет сезімде болады. Себебі, түрлі - түсті бояулар әлемнің үйлесімділігі, алуан модалар мен фасондар, түрлі тоқу әдістері оның тоқу, тігу шеберлігін, ой-өрісін жетілдіріп, көркемдікті сезіну қабілетін дамытады. Қолөнерімен айналысқан кезінде адамның көңіл күйі сабасына түсіп, бір сәт өзімен - өзі болып шаршағаны басылып, миы тынығады. Әрі еңбек, әрі ермек.

Ата – бабаларымыз қызы мен ұлына өнердің түрлерін үйретіп бір сырлы, сегіз қырлы болуын қадағалаған. Әсіресе қыз балаға ине сабақтап, түйме қадау, кесте тігуді, ас пісіруді үйретсе, ұл балаларға таспа бау жасау, өрім өру, мал сою және мүшелеуді үйреткен. Бүгінгі күннің талабына сай қол өнер түрлері де сан алуан. Енді біз бүгінгі сабағымызда соның ішінде кесте тігу өнеріне тоқталамыз.

Кестені көңіл сызады, қол тігеді, көз сынайды дегендей. Кесте тігудің алуан әдісі бар "Біз кесте", "Гобелен", "Моншақпен кестелеу", (бисерлеу) дейміз.

Оқушыларға кестенің бұрынғы одақ көлемінде де , басқа халықтарда да көне өнер екендігін және қазақ халқындағы кесте түрлеріне байланысты қолданылу мақсаттары айтылады.

Қолөнер туралы түсінік.

Бүгінгі сабағымызда халқымыздың қолөнері туралы мәлімет аламыз, халқымыздың көркем тігіс түрлерін тігу барысында толық меңгереміз, жұмыс барысында қауіпсіздік ережесін сақтаймыз.

Әр халықтың кесте өнерінен қысқаша мәлімет беріліп, қажет жабдықтар туралы айтылады. Тігіс кезінде инемен қалай жұмыс істеу, оймақты қалай пайдалану керектігін ескертіп қауіпсіздік ережелерін қайталанады.

Мұғалім сабақты кесте тігу дегеніміз- мата, тері, киіз т.б. материалдар бетіне әр түрлі жіптермен, зергермен әр алуан суреттер мен өрнектер салып тігілетін қолөнердің бірі екендігінен бастайды.

Кесте инемен, бізбен, кесте машинасымен тігілетіні, кейде кестеге моншақ, інжу, маржан, т.б. асыл тастар тағылатыны, кестені бұйым бетіне түгел бастыра не топтап әр жеріне тігілетіні айтылады.

Мұғалім кестенің ертеден дамыған халық өнері екендіне мысалдар келтіреді. (Мысалы: молдаван, эстон, белорусс, украиндықтардың кестелі сүлгілері мен алжапқыштары, татар, өзбектердің кестелі тақиялары, үй тұрмысындағы перде, жүктің артына тұтатын бұйымдары, кестеленген өрнектері т.б.с.

Кесте тігу өнері қазақ халқына да өте ертеден таныс екендігіне дәлел ретінде тарихтан байырғы сақ, үйсін, ғұн жерінде кестені зерлеп, маржандап, түктеп тігу тәсілдері кездесетіні айтылады.

Қазақ салтында үй жиһаздары, киім-кешктер аяқ-киімдер, қол орамалдарды безендіру үшін әшекейлі кесте көп пайдаланылады.

Кестені қолмен тігу әр кезде ерекше орын алғандығына байланысты, кесте тігуге инелер жиынтығы,түсті жіптер, оймақ, мата, қайшы қажеттігі ескеріледі.

Мұнда мұғалім ертеде ине шыққанға дейін адамдардың балық қылтығын немесе жануар сүйегін тесіп, ал қайшы шыққанға дейін екі пышақ сабының басын айқастырып, біріктіріп пайдаланғаны айтылады.

Тігіс кезінде ине мен жіптің жуандығы сәйкес болу қажеттілігі айтылады және қаупсіздік ережесі жиі еске түсіріліп отырады.

Өткен сабақты тест жүргізу арқылы еске түсіру.

Тест

1)Алжапқыш киімі қай топқа жатады?

А)Өндірістік

Ә)Санитарлық

В)Ұлттық

2)Құрақ түрлері қандай?

А)Геометриялық фигуралар

Ә)Сыңар мүйіз

В)Мүйіз оюлар

3)Мата шығарудың негізгі сатысы?

А)Негізгі

Ә)Талшықтардан жіп алу

В)Арқау жіп.

4)Алжапқыш тігу үшін алынатын өлшемдер?

А)Киімнің ұзындығы,бел шеңбері

Ә)Жанбас шеңбері, артқы бойдың шеңбері

В)Кеуде шеңбері, жең ұзындығы

IV. Жаңа сабақ.

1) Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: Кесте тігістері

1)Суреттер, дайын үлгілерді көрсету

1. Кім айтады кесте тігу үшін қандай жабдықтар керек?

Жауап: Кергіш, ине жіп, оймақ, нұсқау карта.

2. Кестелеуге қандай жіптер керек?

Жауап: Түрлі түсті.

3. Кесте тігу үшін кергіш не үшін керек?

Жауап: Салып жатқан өрнегіміз әдемі, өз орнына түсуі үшін

Кесте инемен, бізбен және кесте тігу машинасымен тігіледі. Иненің жуан, жінішкелігі (материалдың қалыңдығы немесе жіптің жіңішкелігіне байланысты болады)

2)Технологиялық картамен жұмыс:

Кестемізді тышқан із тігісі әдісімен тігеміз. Тігісіміз біркелкі ілмектер, шынжыр секілді бір-біріне тіркесе тігіледі. Жіпті бекітіп,оны матаның оң жағына шығарып алған соң, ілмек тәрізді етіп созып, оны сол қолымыздың басбармағымен басып тұрамыз да, инені алғашқы шаншыған жерден дәлдеп, төмен қарай, яғни матаның астыңғы бетіне қарай шыншимыз.Тігістің теріс жағынан ине ілмектің ортасынан шығады.

Біз жұмысымызды бастамас бұрын қол жұмыстарындағы қолданылатын

қауіпсіздік ережелерін еске түсіреміз.

-Жұмыс орны қандай болуы керек?

-Ине, қайшыны жолдасыңа қалай бересіз?

-Жұмыста қалай отыру керек?

-Көзбен жұмыстың арақашықтығы қандай болуы керек?

V. Сарамандық жұмыс.

1.Технологиялық карта бойынша жұмыс.

2.Түс үйлесімін таба білу.

3.Тышқан із тігісінің көлемі біркелкі болуы керек.

4.Жұмысты таза,ұқыпты орындау кере

VI. Қорытынды бөлім:

Венн диаграммасы.

Оқушыларды бағалау,мадақтау.

VII. Үйге тапсырма беру.

Кесте түрлері