?аза? тілі 5-сынып

Та?ырыбы: Диалект с?здер

Балалар, т?мендегі бос орын?а жауап жазы?дар.

О? жа? ба?анда?ы тапсырмаларды ??растырушы м??алімдерді? есіне:

І кезе?. Т?мендегі "К?пір" тапсырмаларын о?ушылар ?йден орындап, б?гінгі саба??а дайындалып келеді. М??алім ал?аш?ы 5-7 минутта: а) ?йымдастыру с?тін; б) алды??ы та?ырыпты? ІІІ кезе?ін?ш де?гейлік тапсырмаларын ?йде ая?тап келу д?режесін тексергеннен кейін) "К?пір" тапсырмаларын тексереді.

"К?пір" тапсырмалары ?ткен та?ырыптар бойынша жа?а саба?ты ме?геруге негіз болатын?айталау тапсырмалары

Бос орын?а ?ажетті с?здерді ?ой.

1.Бас?а тілден енген с?здерді кірме с?здер деп атаймыз.

2.?аза? тіліне к?біне араб, парсы, мон?ол, орыс тілдерінен енген.3.Орыс тілінен енген с?з ж?шік.

4.Мектеп, тарих, емтихан с?здері парсы тілінен енген.

5.Нарын?ол, ?ордай, Алтай мон?ол тілінен енген.

ІІ кезе? (топты? ж?мыс) жа?а саба?ты топты? ж?мыс барысында о?ушыларды? ?з бетімен ме?геруіне жа?дай жасау: а) О?ушыларды? т?мендегі "Білу", "Т?сіну", "Талдау", "Жина?тау" т?сілдеріне с?йкес тапсырмаларын ?здері толтырады. (10 минут); ?) жауаптарын м??аліммен бірге талдайды (10 минут). Н?тижесі ауызша марапатталады.

Теориясы: "Білу" (та?ырып мазм?ны бойынша кім? не? ?андай? ?алай? нені? ?ашан? не істеді? сия?ты с?ра?тар?а жауап беретін толы? а?парат іріктелуі керек.

Бос орын?а ?ажетті с?здерді ?ой.

1.Диалект с?здер - белгілі бір жердегі (айма?, облыс, аудан) т?р?ындарыны? с?йлеу тілінде ?ана ?олданылады.

2.Диалект с?здер жалпы халы?ты? боолып есептелмейді.

3.Диалект с?здерді? ?деби тілде баламалары болады.

4.Т??ым с?зі диалект с?з болады.

5.?азір ?деби тілімізге диалект с?здер еніп, жалпы халы?ты? тілге айналды.

6. ?сел деген бал дегенді білдіреді.

Берілген с?здерді? ?деби баламасын табы?дар.

1. Бережа?- берешек, л?кір- пыша?, н?н-?лкен

2.??да?ай-??да?и, жейде- к?йлек, леген- кірші

3.К?пшік- жасты?, к?се- кесе, т??ым- ж?мырт?а, дарбаза- ?а?па,

кеуіл-??р?а?.

Бос орын?а ?ажетті с?здерді ?ой.

Т?ртіп с?зі Орал облысында н?с?ау, б?йры? деген ма?ынада ?олданылады.

Алматы, Шы?ыс ?аза?стан облыстарында ?олданылатын сым с?зіні? ?деби баламасы шалбар.

?деби тілдегі ж?мырт?а с?зін О?т?стік ?аза?стан облысында т??ым деп атайды.

Берілген с?здерді? диалектілерін тауып, оларды? бірінші дыбыстарын т?мендегі т?р к?здерге орналастыр

?тік – дезмал,айла – ила, та?ерте? – азан, пыша? – л?кір, ?айратты – екіл, белбеу – кемел, ?й –там

д и а л е к т

Теориясы: "Т?сіну" (неге?неліктен? себебі? не ?шін? с?ра?тары о?ушыны? жо?арыда берген жауаптарына олрды тере?дету ?шін ?ойылады)

Себебін аны?та.

1. Не себепті к?пшік с?зі диалект с?з болып табылады?

Ж: Себебі, к?пшік с?зін белгілі бір айма?та, ауданда, облыста отыр?анда т?сеп отыратын кішірек к?рпеше ретінде ?олданылады.

Теориясы: "Талдау"

Венн диаграммасы ар?ылы диалект с?здер мен ?деби тілді? ??састы?ы мен айырмашылы?ын салыстыр

Диалект с?здер ??састы?ы ?деби тіл

Та?ырыпты? басты идеясы:

1.??састы?ы:екеуі де бір ма?ынаны береді

2.Ерекшеліктері: Диалект с?здер белгілі бір айма?та, ауданда, облыстарды? ?зіне ?ана т?сінікті с?здер.

3. Диалект с?здерді? ?деби баламасы болады. Ол жалпы халы??а т?сінікті болады.

Теориясы: "Жина?тау" (?орытынды шы?ар аны?тама бер, мазм?нды ж?йеле, кестені, тірек сызбаны, с?зж?мба?ты толтыр немесе ?зі? ??растыр та?ыс.с бас?а т?рдегі тапсырмалар о?ушыны? жо?арыда?ы "та?ырыпты? басты идеясына жаз?ан жауабына ?ойылады.

1. Берілген диалект с?здерді оларды? орта? атауларына с?йкес т?мендегі кестеге орналастыр.

?сел, т??ым, то?аш, секер, шекілдеуік, к?се, кепсер, леген, дезмал, л?кір, ш?міш, сым, кемел,жейде

2. Берілген диалект с?здерді с?йкестендір.

?лкен сурет

С?гірет н?н

Т??ым сым

О?улы?пен ж?мыс (5 минут) т?мендегі "?олдану" ж?не о?ушыны? та?ырып мазм?нына "Баа беру" т?сілдеріне с?йкес, я?ни рефлексия жасау?а, эссе жазу?а арнал?ан, практика ж?зінде бекіту тапсырмалары орындалады. Н?тижесі ауызша марапатталады.

Практикасы

"?олдану"(?арапайым тапсырмалар)

О?улы?пен ж?мыс

Жатты?улар керуені (берілген жатты?уларды тапсырмасын о?и отырып орындау)

185-жатты?у. Жатты?уда берілген диалект с?здерді? ?деби тілге енгендігін біліп алы?дар, с?йлем ??ра?дар.

Практикасы

"Ба?а беру" (Сен ?алай ойлайсы?? не істер еді??)

Сен ?алай ойлайсы??

1.Неге халы?ты? б?рі ?деби тілде ?ана с?йлемейді?

Ж: Себебі, ?аза? жері ке?, хал?ы ?р т?рлі ?лттардан т?рады, сонды?тан ?деби тілде с?йлеу м?мкін емес.

ІІІ кезе? (кері байланыс – ба?алау кезе?і): Жеке ж?мыс. Жо?арыда ме?герген мазм?нды ?ш де?гейге іріктеп (?р де?гейді? білімділік, біліктілік, я?ни ??зіреттілік де?гейін аны?тайтын тапсырмалар) оларды біртіндеп орындату ар?ылы балл жинату барысында о?ушыны? ??зіреттілік де?гейін аны?тап, ?діл ба?алау ж?зеге асырылады. Б?л тапсырмаларды о?ушылар саба?ты? со?ына дейін ?ал?ан 15 минутты? 12 минутында орындайды +3 минут ?орытынды жасалады. ?ал?ан тапсырмаларды ?йде ая?тап келеді. ?орытынды балл саны д?ст?рлі ба?а?а айналдырылып, келесі саба?ты? басында сынып журналына ?ойылады, мониторингке тіркеледі

І де?гей

Бос орын?а ?ажетті с?здерді ?ой.

Теориясы: "Білу" (та?ырып мазм?ны бойынша кім? не? ?андай? ?алай? нені? ?ашан? не істеді? сия?ты с?ра?тар?а жауап беретін толы? а?параттар іріктелініп, ІІ кезе?дегіге ?ара?анда керісінше ?ойылады)

Диалект с?здер - белгілі бір жердегі (айма?, облыс, аудан) т?р?ындарыны? с?йлеу тілінде ?ана ?олданылады.

2.Диалект с?здер жалпы халы?ты? болып есептелмейді.

3.Диалект с?здерді? ?деби тілде баламалары болады.

?олдану(?лгі бойынша)

Берілген с?здерді? диалектілеріне с?йлем ??ра.

?тік – дезмал,айла – ила, та?ерте? – азан, пыша? – л?кір, ?айратты – екіл, белбеу – кемел, ?й –там

Теориясы: «Т?сіну» неге?неліктен? себебі? Не ?шін? С?ра?тары о?ушыны? жо?арыда берген жауаптарына олрды тере?дету ?шін ?ойылады

ІІ де?гей

Не себепті б?дірен с?зі диалект с?з болып табылады?

Ж: Себебі, б?дірен с?зін белгілі бір айма?та, ауданда, облыста ?ияр деп аталады.

Теориясы: «Талдау»

1. Салыстыр

2.Айырмашылы?ы неде?

3.??састы?ы неде?

4.Та?ырыпты? басты идеясын жаз деген тапсырмалар болуы керек. Немесе 1-3 тапсырмаларды Венн диаграммасы ар?ылы ?амту?а болады.

Бос орын?а ?ажетті с?здерді ?ой. Диалект с?здерді? аны?тамасын бос орындар?а жазып шы?.

?олдану(?згертілген жа?дайда)

Берілген с?йлемдерден бізді? айма?та ?ана ?олданылатын диалект с?здерді? астын сыз.

Биыл?ы жылы б?дірен мол ?нім берді. Апам шалбарымны? бала?ын ?ыс?артып берді. Азанда жер бетін шы? басып ?алыпты. Та?ерте? ертерек бау- ба?шаны суару керек. ?тпес пыша? ?олды кесер.

Теориясы: "Жина?тау" (?орытынды шы?ару?а ба?ыттал?ан: мазм?нды ж?йеле,аны?тама бер, кесте, сызба, ребус шеш деген с?здер тапсырма шартында болуы керек).

ІІІ де?гей

С?зж?мба?ты шеш:

1. ?ияр с?зіні? диалектісі ?алай аталады?

2.Диалект с?здерді? ?андай баламасы болады?

3.Диалект с?здер ді ?айда ?олданылады?

Практикасы

"Ба?а беру" (Сен ?алай ойлайсы?? не істер еді??) сия?ты тапсырмаларды ?мірдегі жа?даяттарды шешуге ба?ытталып ?ойылады.

Сен ?алай ойлайсы??

Демалыс кезінде бас?а айма??а ?она??а барды? делік, сен т?сінбейтін, сол айма??а ?ана т?сінікті бір диалект с?зді ??рбы? айтса, сен не істер еді??

Мысалы: шекілдеуік, б?дірен, бережа? та?ы с.с.

Шы?армашылы? тапсырма

Жалпы халы? тек ?ана ?деби тілде ?ана с?йлеу ?шін. (ойтол?ау)

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«?аза? тілі 5-сынып»

Қазақ тілі, 5- сынып

Тақырыбы: Диалект сөздер

Орындаған: Алмат облысы, Райымбек ауданы, Іңкәрбек Жұмағұлов атындағы орта мектебі

қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Құрымбаева Жанар Темірханқыз тел: 87774702036, 87059837118

Балалар, төмендегі бос орынға жауап жазыңдар.

Оң жақ бағандағы тапсырмаларды құрастырушы мұғалімдердің есіне:

І кезең. Төмендегі "Көпір" тапсырмаларын оқушылар үйден орындап, бүгінгі сабаққа дайындалып келеді. Мұғалім алғашқы 5-7 минутта: а) ұйымдастыру сәтін; б) алдыңғы тақырыптың ІІІ кезеңінүш деңгейлік тапсырмаларын үйде аяқтап келу дәрежесін тексергеннен кейін) "Көпір" тапсырмаларын тексереді.

"Көпір" тапсырмалары өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатынқайталау тапсырмалары

Бос орынға қажетті сөздерді қой.

1.Басқа тілден енген сөздерді кірме сөздер деп атаймыз.

2.Қазақ тіліне көбіне араб, парсы, монғол, орыс тілдерінен енген.3.Орыс тілінен енген сөз жәшік.

4.Мектеп, тарих, емтихан сөздері парсы тілінен енген.

5.Нарынқол, Қордай, Алтай монғол тілінен енген.

ІІ кезең (топтық жұмыс) жаңа сабақты топтық жұмыс барысында оқушылардың өз бетімен меңгеруіне жағдай жасау: а) Оқушылардың төмендегі "Білу", "Түсіну", "Талдау", "Жинақтау" тәсілдеріне сәйкес тапсырмаларын өздері толтырады. (10 минут); ә) жауаптарын мұғаліммен бірге талдайды (10 минут). Нәтижесі ауызша марапатталады.

Теориясы: "Білу" (тақырып мазмұны бойынша кім? не? қандай? қалай? нені? қашан? не істеді? сияқты сұрақтарға жауап беретін толық ақпарат іріктелуі керек.

Бос орынға қажетті сөздерді қой.

1.Диалект сөздер - белгілі бір жердегі (аймақ, облыс, аудан) тұрғындарының сөйлеу тілінде ғана қолданылады.

2.Диалект сөздер жалпы халықтық боолып есептелмейді.

3.Диалект сөздердің әдеби тілде баламалары болады.

4.Тұқым сөзі диалект сөз болады.

5.Қазір әдеби тілімізге диалект сөздер еніп, жалпы халықтық тілге айналды.

6. Әсел деген бал дегенді білдіреді.

Берілген сөздердің әдеби баламасын табыңдар.

1. Бережақ- берешек , лөкір- пышақ , нән-үлкен

2.Құдағай-құдағи, жейде- көйлек, леген- кірші

3.Көпшік- жастық , кәсе- кесе, тұқым- жұмыртқа, дарбаза- қақпа,

кеуіл-құрғақ.

Бос орынға қажетті сөздерді қой.

Тәртіп сөзі Орал облысында нұсқау, бұйрық деген мағынада қолданылады.

Алматы, Шығыс Қазақстан облыстарында қолданылатын сым сөзінің әдеби баламасы шалбар.

Әдеби тілдегі жұмыртқа сөзін Оңтүстік Қазақстан облысында тұқым деп атайды.

Берілген сөздердің диалектілерін тауып, олардың бірінші дыбыстарын төмендегі төр көздерге орналастыр

Үтік – дезмал,айла – ила, таңертең – азан, пышақ – лөкір, қайратты – екіл, белбеу – кемел, үй –там

Теориясы: "Түсіну" (неге?неліктен? себебі? не үшін? сұрақтары оқушының жоғарыда берген жауаптарына олрды тереңдету үшін қойылады)

Себебін анықта.

1. Не себепті көпшік сөзі диалект сөз болып табылады?

Ж: Себебі, көпшік сөзін белгілі бір аймақта, ауданда, облыста отырғанда төсеп отыратын кішірек көрпеше ретінде қолданылады.

2.Не себепті диалект сөздерді белгілі бір аймақта ғана қолданамыз?

Ж: Өйткені, Қазақстан көп ұлтты мемлекет, сондықтан кірме сөздер көп кездеседі және өздері тіліне бейімдеп алады.

3. Неліктен диалект сөздер жалпы халықтық болып есептелмейді?

Ж: Өйткені олардың әдеби тілде балаламалары болады.

4. Не үшін шалбар сөзін сым деп атамаймыз?

Ж: Себебі, сым сөзінің әдеби баламасы шалбар, ол барлық халыққа түсінікті.

Теориясы: "Талдау"

1. Салыстыр

2.Айырмашылығы неде?

3.Ұқсастығы неде?

4.Тақырыптың басты идеясын жаз деген тапсырмалар болуы керек. Немесе 1-3 тапсырмаларды Венн диаграммасы арқылы қамтуға болады.

Венн диаграммасы арқылы диалект сөздер мен әдеби тілдің ұқсастығы мен айырмашылығын салыстыр

Диалект сөздер ұқсастығы Әдеби тіл

Тақырыптың басты идеясы:

1.Ұқсастығы:екеуі де бір мағынаны береді

2.Ерекшеліктері: Диалект сөздер белгілі бір аймақта, ауданда, облыстардың өзіне ғана түсінікті сөздер.

3. Диалект сөздердің әдеби баламасы болады. Ол жалпы халыққа түсінікті болады.

Теориясы: "Жинақтау" (Қорытынды шығар анықтама бер, мазмұнды жүйеле, кестені, тірек сызбаны, сөзжұмбақты толтыр немесе өзің құрастыр тағыс.с басқа түрдегі тапсырмалар оқушының жоғарыдағы "тақырыптың басты идеясына жазған жауабына қойылады.

1. Берілген диалект сөздерді олардың ортақ атауларына сәйкес төмендегі кестеге орналастыр.

Әсел, тұқым, тоқаш, секер, шекілдеуік, кәсе, кепсер, леген, дезмал, лөкір, шөміш, сым, кемел,жейде.

тағам

Ыдыс - аяқ

киім - кешек

Әсел, тұқым, тоқаш, секер, шекілдеуік

Кәсе, кепсер, леген, дезмал, лөкір, шөміш,

Сым, телпек, жейде

2. Берілген диалект сөздерді сәйкестендір.

Үлкен сурет

Сүгірет нән

Тұқым сым

Көпшік жейде

Бәдірен құрттай

Шекер әйбәт

Шалбар жұмыртқа

Жақсы секер

Кішкентай қияр

Көйлек жастық

Оқулықпен жұмыс (5 минут) төмендегі "Қолдану" және оқушының тақырып мазмұнына "Баа беру" тәсілдеріне сәйкес, яғни рефлексия жасауға, эссе жазуға арналған, практика жүзінде бекіту тапсырмалары орындалады. Нәтижесі ауызша марапатталады.

Практикасы

"Қолдану"(қарапайым тапсырмалар)

Оқулықпен жұмыс

Жаттығулар керуені (берілген жаттығуларды тапсырмасын оқи отырып орындау)

185-жаттығу. Жаттығуда берілген диалект сөздердің әдеби тілге енгендігін біліп алыңдар, сөйлем құраңдар.

186- жаттығу. Сөйлемдердегі диалект сөздерді табу.

189- жаттығу. Өздерің тұратын аймақта ғана қолданылатын қандай сөздерді білесіңдер? Олардың әдеби тілдегі баламасын табу.

Практикасы

"Баға беру" (Сен қалай ойлайсың? не істер едің?)

Сен қалай ойлайсың?

1.Неге халықтың бәрі әдеби тілде ғана сөйлемейді?

Ж: Себебі, қазақ жері кең, халқы әр түрлі ұлттардан тұрады, сондықтан әдеби тілде сөйлеу мүмкін емес.

2.Мына өлеңге жетіспей тұрған сөзді тауып жаз.

Өсірген ой білімді,

Сүйем туған тілімді.

Мақсат етем әр сөздің

Мәнін терең білуді.

ІІІ кезең (кері байланыс – бағалау кезеңі): Жеке жұмыс. Жоғарыда меңгерген мазмұнды үш деңгейге іріктеп (әр деңгейдің білімділік, біліктілік, яғни құзіреттілік деңгейін анықтайтын тапсырмалар) оларды біртіндеп орындату арқылы балл жинату барысында оқушының құзіреттілік деңгейін анықтап, әділ бағалау жүзеге асырылады. Бұл тапсырмаларды оқушылар сабақтың соңына дейін қалған 15 минуттың 12 минутында орындайды +3 минут қорытынды жасалады. Қалған тапсырмаларды үйде аяқтап келеді. Қорытынды балл саны дәстүрлі бағаға айналдырылып, келесі сабақтың басында сынып журналына қойылады, мониторингке тіркеледі

І деңгей

Бос орынға қажетті сөздерді қой.

Теориясы: "Білу" (тақырып мазмұны бойынша кім? не? қандай? қалай? нені? қашан? не істеді? сияқты сұрақтарға жауап беретін толық ақпараттар іріктелініп, ІІ кезеңдегіге қарағанда керісінше қойылады)

Диалект сөздер - белгілі бір жердегі (аймақ, облыс, аудан) тұрғындарының сөйлеу тілінде ғана қолданылады.

2.Диалект сөздер жалпы халықтық болып есептелмейді.

3.Диалект сөздердің әдеби тілде баламалары болады.

4.Тұқым сөзі диалект сөз болады.

5.Қазір әдеби тілімізге диалект сөздер еніп, жалпы халықтық тілге айналды.

6. Әсел деген бал дегенді білдіреді.

Қолдану(үлгі бойынша)

Берілген сөздердің диалектілеріне сөйлем құра.

Үтік – дезмал,айла – ила, таңертең – азан, пышақ – лөкір, қайратты – екіл, белбеу – кемел, үй –там

Ж: Атам азанмен саятшылыққа тау жаққа кетті.

Ауылдағы тамның төбесі қирап барады,- деді Қайрат аға. Біз әртүрлі иламен аң аулауға кірістік.

Теориясы: «Түсіну» неге?неліктен? себебі? Не үшін? Сұрақтары оқушының жоғарыда берген жауаптарына олрды тереңдету үшін қойылады

ІІ деңгей

Не себепті бәдірен сөзі диалект сөз болып табылады?

Ж: Себебі, бәдірен сөзін белгілі бір аймақта, ауданда, облыста қияр деп аталады.

2.Неге диалект сөздер жалпы халыққа түсініксіз болады?

Ж: Өйткені, әр аймақта заттардың атаулары әртүрлі айтылады, мағынасы бірдей болып келеді.

3. Зембіл сөзі диалект бола ала ма?

Ж: Иа, себебі басқа аймақтарда зембіл сөзін зәмбіл деп атайды.

4.Не үшін пешенесіне деген сөз диалект болады?

Ж: Себебі, әдеби баламасы маңдайына, тағдырына деген сөздер жалпы халыққа түсінікті.

Теориясы: «Талдау»

1. Салыстыр

2.Айырмашылығы неде?

3.Ұқсастығы неде?

4.Тақырыптың басты идеясын жаз деген тапсырмалар болуы керек. Немесе 1-3 тапсырмаларды Венн диаграммасы арқылы қамтуға болады.

Бос орынға қажетті сөздерді қой. Диалект сөздердің анықтамасын бос орындарға жазып шық.

Қолдану(Өзгертілген жағдайда)

Берілген сөйлемдерден біздің аймақта ғана қолданылатын диалект сөздердің астын сыз.

Биылғы жылы бәдірен мол өнім берді. Апам шалбарымның балағын қысқартып берді. Азанда жер бетін шық басып қалыпты. Таңертең ертерек бау- бақшаны суару керек. Өтпес пышақ қолды кесер.

Теориясы: "Жинақтау" (Қорытынды шығаруға бағытталған: мазмұнды жүйеле,анықтама бер, кесте, сызба, ребус шеш деген сөздер тапсырма шартында болуы керек).

ІІІ деңгей

Сөзжұмбақты шеш:

1. Қияр сөзінің диалектісі қалай аталады?

2.Диалект сөздердің қандай баламасы болады?

3.Диалект сөздер ді қайда қолданылады?

4.Пышақ сөзінің диалектісі қалай аталады?

5.Пешенесіне деген сөздің әдеби баламасы?

6.Шай ішетін ыдыс?

7. шекілдеуік сөзінің тағы да бір диалектісі?