Табу негізінен этнографиялы? ??ыммен байланысты. Мифтік ескі наным бойынша атын тура айту?а тыйым салын?ан с?зер тіл білімінде табу деп аталынады. М?ндай тыйым салын?ан с?здер д?ние ж?зіндегі халы?тарды? к?пшілігінде кездеседі. Б?л ?дет ?сіресе, т?ркі халы?тарыны?, оны? ішінде ?аза? хал?ыны? т?рмысында к?п тара?ан.
Табуды? т?рлері:
?аза?ты? ескі ?дет – ??рпы бойынша келін болып т?скен ?ыз к?йеуіні? ту?ан – туыстарын ?з атымен атамайтын бол?ан. Мысалы: шырайлым, кенже бала, мырза жігіт, ата, ене, ?айын а?а, т.б
?аза? тіліндегі табуды? ендігі бір т?рі ?атал таби?и ??былыстар?а, жырт?ыш а?дар мен ?ауіпті ж?ндіктерге, т?рлі аурулар?а байланысты ?алыптас?ан. Мысалы: жай, найза?айды – жасыл, шешек ауруын – ?аарасан, ?ас?ырды – ?лыма деген, т.б.
І?. Саба?ты бекіту.
Мына с?йлемдерден табу с?здерді теріп жазу.
- Тентекжан – ау, мені тастап бара жат?аны? ба? – деп З?йк?л де т?ра ж?нелді. (Б.Майлин)
Шешей, сонда сен де бар шы?арсы? деймін, т?нде к?йеуден а?ша алып, Шырайлымды алып барып к?рсетпекші болды? ?ой.
Кеше Д?у?ара бар, бізді? ?йдегі ?айны? бар – б?рі бас ?осып с?йлесіп отырды.
Еркежанны? с?йіп ж?рген жігіті бар еді, соны кедейсініп, Биа?алар бермеді.
Д?л осы кезде, есіктен шы?ып жат?ан ?она?тар?а ?арсы ж?ріп, сы?ылыса кірген ?алила Абай?а жа?ындап кеп:
Тел?ара, ?ал?ам, сені апа? ша?ырады, - деді.
Кітаппен ж?мыс.
101-жатты?у. (м?тінді о?ып, мазм?н желісін са?тап айту, м?тін ішінен табу с?здерді табу)
Шы?армашылы? ж?мыс
«Туысты? ?арым - ?атынас» та?ырыбында м?тін жазу. Ішінде табу с?здерді ?олдану.
Топпен ж?мыс
«А?айын тату болса ат к?п,
Абысын тату болса ас к?п»
Тату, к?п с?зіні? антонимін табу
ат, ас с?здері ?олданылуына ?арай ?андай ма?ыналар беретінін мысалмен д?лелдеу.
берілген ма?алда табу с?з бар ма? Болса ?айсы? Ма?ынасын ашып т?сіндір.
«Саты?а кім шы?ады?» ойыны бойынша ?з отбасыларында табу с?здерді ?олданып ж?ргендері болса, соны шапша? жазу.
Сауалнама (Автотест)
Ой тол?аныс
Ал, балалар, сендер осы саба? барысында алдары?а ?андай ма?сат ?ойды?дар? ?скенде осы атауларды ?йлері?де айтасы?дар ма? Осы ма?сат?а жету ?шін не істейсі?дер?
?. Саба?ты ?орытындылау
1. Табу с?здер дегеніміз не?
2. М??алім с?зі:
- Балалар, сендерді? тілдері? бай, к?ркем екенін бай?ады?. ?йткені, сендер саба?та лексика тарауыны? ?рбіреуіне толы? жауап беріп, ?з ойлары?ды жеткізе білді?іздер. Туысты? атауларды да біледі екенсі?дер. Ендеше, «Мырза жігіт пен Ерке ?ыз» ертегі болып ?алмасын деп ?ран ретінде алын?ан б?гінгі саба?ымыз сендерді? ерте?гі к?ндері?де де жал?асын тапсын деген тілекпен А.Ершуов аталары?ызды? осы саба??а жа?сы ?атыс?андары?ыз ?шін берген батасын ты?дайы?.
Просмотр содержимого документа
«Урок казахского языка в 5 классе "Табу" »
Мектепке дейінгі шағын орталықты О.Кошевой атындағы
негізгі мектеп
Қазақ тілі
Сабақтың тақырыбы:Табу
Пән мұғалімі: Ерғалиева Б.А
Сыныбы: 5
Пәні: Қазақ тілі
Алматы облысы, Ескелді ауданы
О.Кошевой атындағы негізгі мектеп қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің
мұғалімі:Ерғалиева Б.А
Сабақтың тақырыбы: Табу
Сабақтың мақсаты:
Білімділігі:әдет – ғұрыпқа байланысты сөздердің балама түрінде айтылуын мысалдар арқылы көз жеткізу және табу сөздерден алған білімдерін тереңдету.
Тәрбиелілігі: сөз құдіретін терең түсініп, орынды қолдана білуге, шапшаңдыққа, іскерлікке туысқан арасындағы қарым – қатынасының берік болуына тәрбиелеу.
Дамытушылығы: өз беттерінше салыстыру, қорытынды жасауға үйрету, салт – дәстүр, әдет – ғұрнып ұғымдарын дамыту, таным белсенділігін арттыру.
Сабақтың түрі: Танымдық әрі жарыс сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ – жауап, жарыс, әр түрлі ойын түрлері, суретпен жұмыс,
мәтін құрастыру
Сабақтың көрнекілігі: Табу сөздерге арналған сызбалар, тақырыпты ашуға арнап
жазылған көркем әдебиеттен үзінділер, интерактивті тақта,
Қараңғы, алып, аласа, ақ жүрек, жылы қабақ, ыстық бу, көзге ілмеу, аты жер жару, аузы – аузына жұқпау, күн құрғатпай келу.
Жауабы: жарық, ұсақ биік, қара жүрек, суық қабақ, суық бу, көзінен таса қылмау, ауызға ілінбеу, жұмған аузын ашпау, ат ізін салмау.
«ВЕНН» диаграммасын толтыр:
СИНОНИМ
ОМОНИМ
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру
ТАБУ
Табу негізінен этнографиялық ұғыммен байланысты. Мифтік ескі наным бойынша атын тура айтуға тыйым салынған сөзер тіл білімінде табу деп аталынады. Мұндай тыйым салынған сөздер дүние жүзіндегі халықтардың көпшілігінде кездеседі. Бұл әдет әсіресе, түркі халықтарының, оның ішінде қазақ халқының тұрмысында көп тараған.
Табудың түрлері:
Қазақтың ескі әдет – ғұрпы бойынша келін болып түскен қыз күйеуінің туған – туыстарын өз атымен атамайтын болған. Мысалы: шырайлым, кенже бала, мырза жігіт, ата, ене, қайын аға, т.б
Қазақ тіліндегі табудың ендігі бір түрі қатал табиғи құбылыстарға, жыртқыш аңдар мен қауіпті жәндіктерге, түрлі ауруларға байланысты қалыптасқан. Мысалы: жай, найзағайды – жасыл, шешек ауруын – қаарасан, қасқырды – ұлыма деген, т.б.
ІҮ. Сабақты бекіту.
Мына сөйлемдерден табу сөздерді теріп жазу.
- Тентекжан – ау, мені тастап бара жатқаның ба? – деп Зәйкүл де тұра жөнелді. (Б.Майлин)
Шешей, сонда сен де бар шығарсың деймін, түнде күйеуден ақша алып, Шырайлымды алып барып көрсетпекші болдың қой.
Кеше Дәуқара бар, біздің үйдегі қайның бар – бәрі бас қосып сөйлесіп отырды.
Еркежанның сүйіп жүрген жігіті бар еді, соны кедейсініп, Биағалар бермеді.
Дәл осы кезде, есіктен шығып жатқан қонақтарға қарсы жүріп, сығылыса кірген Қалила Абайға жақындап кеп:
Телғара, қалқам, сені апаң шақырады, - деді.
Кітаппен жұмыс.
101-жаттығу. (мәтінді оқып, мазмұн желісін сақтап айту, мәтін ішінен табу сөздерді табу)
Шығармашылық жұмыс
«Туыстық қарым - қатынас» тақырыбында мәтін жазу. Ішінде табу сөздерді қолдану.
Топпен жұмыс
«Ағайын тату болса ат көп,
Абысын тату болса ас көп»
Тату, көп сөзінің антонимін табу
ат, ас сөздері қолданылуына қарай қандай мағыналар беретінін мысалмен дәлелдеу.
берілген мақалда табу сөз бар ма? Болса қайсы? Мағынасын ашып түсіндір.
«Сатыға кім шығады?» ойыны бойынша өз отбасыларында табу сөздерді қолданып жүргендері болса, соны шапшаң жазу.
Сауалнама (Автотест)
Ой толғаныс
Ал, балалар, сендер осы сабақ барысында алдарыңа қандай мақсат қойдыңдар? Өскенде осы атауларды үйлеріңде айтасыңдар ма? Осы мақсатқа жету үшін не істейсіңдер?
Ү. Сабақты қорытындылау
1. Табу сөздер дегеніміз не?
2. Мұғалім сөзі:
- Балалар, сендердің тілдерің бай, көркем екенін байқадық. Өйткені, сендер сабақта лексика тарауының әрбіреуіне толық жауап беріп, өз ойларыңды жеткізе білдіңіздер. Туыстық атауларды да біледі екенсіңдер. Ендеше, «Мырза жігіт пен Ерке қыз» ертегі болып қалмасын деп ұран ретінде алынған бүгінгі сабағымыз сендердің ертеңгі күндеріңде де жалғасын тапсын деген тілекпен А.Ершуов аталарыңыздың осы сабаққа жақсы қатысқандарыңыз үшін берген батасын тыңдайық.
3. Бата тыңдау (интербелсенді тақтадан)
Балаларым, құдай сендерге талмайтын талап берсін, самғайтын қанат берсін, баянды бақ берсін, ұзақ ғұмыр, тұрлаулы уақыт берсін! Өркенді болыңдар! Өмірлі болыңдар! Өмір бақи осындай сауатты болыңдар! Өсіп, өркендеп, тәуелсіз еліміздің көк туын желбіретіп, әлемге таныта беріңдер!
