Тұрақты тіркестер (Қазақ тілі, 5-сынып)

Пәні

Қазақ тілі

Сыныбы

5 «а» - сыныбы

Уақыты

18. 11. 2013 ж.

Сабақтың тақырыбы

Тұрақты тіркестер

Құзыреттілікке жеткізетін сабақтың мақсат-міндеттері:

А) Ақпараттық құзіреттілік

Ә) Коммуникативтік құзіреттілік

Б) Проблеманы шешу құзіреттілігі -

Оқушыларға ақпарат көздері арқылы жеті қазынаға байланысты тұрақты тіркестер тақырыбын меңгерту;

Тақырып бойынша алған білімдерін ауызша және жазбаша тілде пайдалануларын қалыптастыру;

Тақырып бойынша қызықты тапсырмалар, жаттығу жұмыстарын орындату арқылы оқушыны өз бетімен жұмыстануға дағдыландыру;

Сабақтың түрі

Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі

Көрнекілік әдісі, сөздік әдісі, көркемдеп оқу әдісі, практикалық әдіс, лексикалық талдау әдісі.

Көрнекілігі

Интерактивті тақта

Пәнаралық байланыс

Әдебиет

Сабақа қолданылатын педагогикалық технолгиялар

СТО, АКТ, білім беруді ізгілендіру.

Сабақтың барысы

Мұғалімнің қызметі

Оқушының қызметі

Күтілетін нәтиже

I.Ұйымдастыру

бөлімі

-Сәлеметсіздерме оқушылар.

-Бүгін кім кезекші? Сабақта кім жоқ екенін айта ғой.

-Оқу құралдарыңды дайындап, сабаққа назар аударыңдар.

Мұғаліммен амандасып, кезекші орнынан тұрып сабақта жоқ оқушыны айтады. Сабақ құралдарын дайындап, зейіндерін мұғалімге аударады.

Мұғалім мен оқушылар арасында өзіндік түсінік қалыптасады.

II.Үй тапсырмасын тексеру

III. Жаңа материалды меңгертуді ұйымдастыру

IV. Жаңа материалды

бекіту

V. Үйге тапсырма

VI. Қорытынды. Бағалау.

Үй тапсырмасы бойынша 107-жаттығу сұралады.

Қарамен жазылған сөздердің мағынасын ашу.

-Балалар, дәптерлерімізге бүгінгі күннің жады мен тақырыбын жазып қояйық.

Тұрақты тіркестер

Тұрақты тіркестер (фразеологизмдер) – екі немесе бірнеше сөздің тіркесуі арқылы бір ғана мағына білдіретін сөз тіркестері. Фразеологизмге тән мағына тұрақты тіркесті құрастырушы сөздердің жеке мағыналарына үнемі сәйкес келе бермейді, сыңарлары тұтасып барып, бір ғана мағынаны білдіреді. Мысалы: тас бауыр деген тұрақты тіркестің мағынасы мейірімсіз болса, су жүрек деген тіркестің мағынасы – қорқақ.

Тұрақты тіркестер мән-мағынасы жағынан бір-біріне қарама-қарсы (антоним) болып та келеді. Мысалы: ат ізін салмады – ат ізін құрғатпады, айы оңынан туды – жолы болмады.

Тұрақты тіркестер де – ойды көркемдеп, әсерлі жеткізудің құралы.

Лексикалық тақырыпты анықтау үшін суреттер беріледі.

Оқушылардың жауаптарынан соң лексикалық тақырып хабарланады.

Жеті қазына:

1.Ер жігіт

2. Сұлу әйел

3.Ақыл, білім

4. Жүйрік ат

5. Қыран бүркіт

6. Берен мылтық

7.Құмай тазы

1-тапсырма:

Ер жігіттің мінезін сипаттайтын тұрақты сөз тіркестерін тауып жазыңдар.

2-тапсырма:

Берілген тұрақты сөз тіркестерінің ішінен қазақ әйелін бейнелейтін тұрақты сөз тіркестерін теріп жазыңдар.

3-тапсырма:

Ілім- білімге қатысты берілген мақал –мәтелдердің жалғасын тауып , мағынасын ашыңдар.

4-тапсырма:

Мәтіннен ат әбзелдерінің атауларын тауып, олардың мағынасын ашыңыз.

Жүйрік ат, алтынды ер-тұрман, сұлу жар-азамат ердің ажары. Әсіресе мінген аты мен оның ер-тұрманына әр адам, әр ауыл-аймақ үлкен мән берген және соған қарап бағалаған. Әбзел жасайтын, ер қосатын, қамшы, шыбыртқы тоқып, өмілдірік, үзеңгі, желқом, айыл жасайтын өрімшілерді халық та құрметтеп, олардың еңбегіне көп мал берген. Мысалы: күмістелген бір ер-тоқымға бір жылқы төлеген. Ал шебердің ісі, құрал-жабдықтары - ол үлкен бір ғылыми жүйе.

5-тапсырма:

Қыран бүркітке өздерің білетін тұрақты тіркестерді қолданып сипаттама беріңдер.

6-тапсырма:

Оқулықпен жұмыс

111-жаттығу.

Ауызша. Тұрақты тіркестердің мағыналарын балама сөздермен ашу.

113-жаттығу.

Мәтінді оқып, ат қойыңдар. Мәтіндегі тұрақты тіркестерді олардың синонимдерімен ауыстырып жаз.

Сабаққа белсенді қатыса білген оқушыларды бағалау. Сау болыңыздар!

Үй тапсырмасын тексертеді.

1) ақ саусақ – қолынан дым келмейді, еріншек;

ит терімді басыма қаптады – ұрысты, ренжіді;

2) жылампаз – жылауық;

3) бейілі кедей – сараң;

4) қызыл өңеш – ұрысқақ;

5) пысқырма – көңіл бөлме;

6)қағынды – жынды;

7) ана дүниеге кетіп бара жатады – дүниеден озды

Оқушылар дәптерлеріне тақырып пен күннің жадын жазады.

Тұрақты тіркестер

Тұрақты тіркестер (фразеологизмдер)

тас бауыр – мейірімсіз, су жүрек– қорқақ.

Тұрақты тіркестерге тән белгілер:

1) Тас бауыр – мейірімсіз

Тас, бауыр

2) Тайға таңба басқандай – жылқыға таңба басқандай

3) Олар көзді ашып жұмғанша ауылға жетті.

Оқушылар берілген суреттердің еті қазынаны білдіретіндіктерін табады.

1-тапсырма:

Ер жігіттің мінезін сипаттайтын тұрақты сөз тіркестері:

1) жүрегінің түгі бар

2) сегіз қырлы, бір сырлы

3) жау жүрек

4) жауырыны тоқпақтай

5) жүрек жұтқан

6) ер жүрек

2-тапсырма:

Бетінен оты шықты, жүзіктің көзінен өткендей, жүрегі су етті, бетіне нұр жүгірді, қой аузынан шөп алмас, жүрек жұтқан, қолаң шаш, ақ маңдай, алма мойын, ат төбеліндей, ай десе аузы бар, күн десе көзі бар, мұрнынан шаншу, он саусағынан өнер тамған, тас жүрек, көз шырымын алу, көздің жауын алардай, ақ құба.

3-тапсырма:

1. Ақыл – тозбайтын тон,
Білім – таусылмайтын кен.
2. Білім іздеген өсер,
Бүлік іздеген өшер.
3. Жердің сәні – егін,
Ердің сәні – білім.
4. Даналық халық сөзінде,
Жылылық күннің көзінде.
5. Ауыртпалық ақыл қосар.
6. Оқу – білім азығы ,
Білім – өмір қазығы.
7. Бидайдың кеудесін көтергені дақылы жоқтығы,
Жігіттің кеудесін көтергені ақылы жоқтығы.

4-тапсырма:

Ер-тұрман-салт мінетін ат тұрманының жалпы атауы. Оған ер, тоқым, жүген, ноқта, айыл, өмілдірік, құйысқан, қамшы, шідер, т.б. жатады.

Ер-әбзелдің негізгі ағаш бөлігі.

Қамшы-ат айдайтын, сәнмен безендіріліп, теріден өріліп жасалатын қадірлі ат әбзелі.

Шыбыртқы – 3-4 өрімді қамшы.

Өмілдірік-ер кейін кетпес үшін аттың омырауына шеттік арқылы тағылатын әсемделген өте сәнді әбзел.

Үзеңгі-атқа міну үшін аяқ салып мінетін жезден, темірден жасалған тұман.

Желқом-жауыр аттың жарасына тимеу үшін ер астына салынатын киіз.

Айыл-ер-тоқымды ат арқасына бекітетін қайыс әбзел.

5-тапсырма:

6-тапсырма:

Оқушылар үйге берілген тапсырманы күнделіктеріне жазып алады.

Оқушылар алған бағаларын күнделіктеріне қойғызады. Сау болыңыз!

Үй тапсырмасын тексеру арқылы оқушылардың өткен тақырыпты қаншалықты меңгергендіктері анықталады.

Оқушыларға тұрақты

тіркестер

туралы

ақпараттар

беріліп,

теориялық білімдері кеңейтіледі.

Сурет арқылы лексикалық тақырып анықталады.

Ер жігіттің мінезін сипаттайтын тұрақты тіркестерді табады.

Берілген тұрақты тіркестердің ішінен қазақ әйелін бейнелейтін тұрақты сөз тіркестерін анықтайды.

Мақал-мәтелдердің жалғасын тауып, мағынасын ашу арқылы оқушылардың сөздік қоры байи түседі.

Мәтін арқылы ат-әбзелдерімен толығырақ танысып, ақпарат алады.

Бұл тапсырма арқылы оқушылар қыран бүркітке сипаттама бере отырып, тұрақты тіркестерді қаншалықты көп білетіндіктерін көрсетеді.

Оқулықпен жұмыстана отырып бүгінгі сабақтан алған білімдерін бекітеді.

Үй тапсырмасы арқылы өткен тақырыптан алған білімдерін көрсетеді.

Бағалану арқылы оқушылар ынталана түседі.