Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов шығыстану ғылымында аққан жұлдыздай жарқ етті де, жоқ болды. И.Н.Веселовский Сабақтың мақсаты: Білімділік:Шоқан Уәлихановтың өмірі мен шығармашылық жолына, ғылыми еңбектеріне, зерттеу жұмыстарына шолу жасау. Тұңғыш зерттеуші туралы алған білімдерін топтау, жинақтау, қорыту.
Дамытушылық: Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту, сөздік қорын байыту, ойын еркін айта білуге дағдыландыру, дүниетанымын кеңейту, ауызекі сөйлеу дағдыларын жетілдіру.
Тәрбиелік: Ғалым еңбегін бағалай білуге, құрметтеуге, мақтан етуге, өнерге, ізденімпаздыққа,өздік шығармашылыққа баулу.
Үй тапсырмасыөткен тақырыпты пысықтау мақсатында тексерілді. Дайындықтары сабақ барысында байқалады. Оқушылар алдын ала үш топқа бөлініп отырғызылған.
Миға шабуыл:
Сұрақтар: 1. Ғалым, ғылым сөздерінің аудармасы. 2. Адамзатты өркениетке не жеткізеді? 3. Ғылымды ашатын, дамытатын кімдер? 4. Ғалымдар қандай еңбектер жазады? 5. 30 жыл ғана өмір сүрген қазақтың ұлы ғалымы ...
Ой толғау:
Оқушылар Шоқан Уәлиханов жайлы жинақтаған мәліметтерін ортаға салады.
І топ Шоқанның өмір жолдары: а) арғы тегі, туып-өскен ортасы, балалық шағы; ә) Шоқан-суретші, саятшы, Шоқан және музыка; б) білім алу кезеңі.
ІІ топ Шоқанның ғылыми қызметі: а) Шоқан-әдебиет зерттеушісі; ә) Шоқан-этнограф.
ІІІ топ Шоқан-саяхатшы, тарихшы: а) Шоқанның Ыстықкөл аймағына, Қашқарияға саяхаты; ә) Шоқан өмірінің соңғы кезеңдері.
Мағынаны ашу Мәтінмен жұмыс: Шоқан (толық аты – Мұхамед-Қанапия) Көкшетау облысының Құсмұрын бекінісінде дүниеге келген. Оның әкесі Шыңғыс – Абылай ханның шөбересі, Ресей патша әскерінің полковнигі, қазақ сұлтаны. Отбасында үлгілі тәрбие алады, сауат ашып, сурет салуды үйренеді. Шоқан 1853 жылы Омбы қаласындағы кадет корпусын бітіреді. Оның достары Г.П.Потанин, Н.Ф.Аненский, П.П.Семенов-Тяньшаньский, Ф.М.Достоевский сияқты көрнекті тұлғалар болды. Ш.Уәлиханов Батыс Сібір генерал-губернаторлығында қызмет етеді, ғылым академиясы мен Орыс География қоғамы жұмыстарына белсене араласты. Ол Орта Азия, Қазақстан, Шығыс Түркістанды аралай жүріп, осы жерлерді мекендеген халықтардың тарихы мен мәдениетіне байланысты құнды мәліметтерді жазып алады. Тарихшы, публицист, географ, музыка танушы,археолог, этнограф, саяхатшы Шоқан Уәлиханов туған халқы үшін көп еңбек етті, оның салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын, дінін, тілін, тұрмыстық ерекшеліктерін зерттеді. Оның аса маңызды еңбектері: «Қырғыздар туралы жазбалар», «Қырғыздағы шамандық іздер», «Қырғыз шежіресі», «Жоңғария очерктері».
Сөздікпен жұмыс:
саяхатшы – путешественник жергілікті – местный түгел – целиком, все зерттеуші – исследователь мәліметтер – сведения
Мәтін бойынша тапсырмалар:
1. Ғалым сөзіне фонетикалық талдау жасау; 2. Мәтіннен синоним сөздерді тауып,мағынасын ашу; 3. Сөйлемдерді сөз құрамына талдау: а) Шоқан Уәлиханов туған халқы үшін көп еңбек етті. ә) Оның салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын, дінін, тілін, тұрмыстық ерекшеліктерін зерттеді.
Дұрыс па,бұрыс па?
1. Бәйге – қазақтың ұлттық ойыны. 2. Қымызды сиыр сүтінен жасайды. 3. Шоқан Уәлиханов – қазақтың ұлы ғалымы. 4. Бесбармақ – ағылшындардың ұлттық тағамы. 5. Түйелер тікенекті сүйсініп жейді. 6. Илья Муромец – қазақтың батыры.
Ойлан тап
Кестені толтыру
Қашан?
Қай оқиға болды?
1835 жылы
Шоқан Уәлиханов дүниеге келді.
1847-1853 жылдар
Омбыдағы кадет корпусында оқыды.
1853 жылы
Омбыда әскери қызметке қалдырылды.
1855 жылы
Орталық Қазақстанға, Тарбағатайға саяхаты.
1856-1857 жылдар
Қырғыз еліне, Құлжаға, Жоңғарияға саяхаты.
1858-1859 жылдар
Қашқария жеріне саяхатқа шығуы.
1859-1861 жылдар
Петербургте болады.
1864 жылы
Черняев экспедициясына қатысады.
1865 жылы
Шоқан Уәлиханов қайтыс болады.
Венн диаграммасы
Екеуі де сяхатшы, географ болған.Дос болған.
Семенов-Тяньшаньский (1827-1914)
Петербург университетін аяқтаған. 1849 жылы географиялық қоғамның басшысы. Географ, қоғам қайраткері. 1873 жылы Тянь-Шаньды зерттеген.
Шоқан Уәлиханов ( 1835-1865)
Кадет корпусында оқыған. Ғалым, саяхатшы, географ. 1857 жылы Орыстың географиялық қоғамының мүшесі. «Манас» жырын аударды.
Ассоциация құру:
Шоқан кім?
ғалым
географ
саяхатшы
публицист
Шоқан
этнограф
тарихшы
археолог
Тест:
1. Шоқанның шын аты? а) Ибраһим ә) Мұхаммед-Қанапия б) Садуақас 2. Шоқан қай жылы туған? а) 1841 ә) 1845 б) 1835 3.Шоқанның балалық шағы қай жерде өткен? а) Сарымбет ә) Құсмұрын б) Семей 4. Шоқанның анасының аты? а) Ұлжан ә) Зейнеп б) Айғаным 5. Шоқанның атасының аты? а) Құнанбай ә) Шыңғыс б) Уәли 6. Шоқан Уәлихановтың Кадет корпусына оқуға түскен жылы? а) 1847 ә) 1857 б) 1858
1. Зат есім (Шоқан) 2. Сын есім (өнерлі, зерек) 3. Етістік (зерттеді, саяхат жасады, аралады) 4. Сөйлем (Шоқан – қазақтың тұңғыш ғалымы) 5. Синоним (саяхатшы)
Сабақты бекіту: Кең байтақ Қазақстанымыздың көптеген қалалары мен облыс орталықтарында ғалымға ескерткіштер орнатылып,мұражайлар ашылып, көшелерге аты берілген.Біздің облыс орталығымыз Көкшетау қаласында ғалымға арналған ескерткіш бар және жоғарғы оқу орны ғалымның атымен аталады.Өйткені,ғалым өмірі- ұрпаққа ұлағат.
