kopilkaurokov.ru - сайт для учителей

Создайте Ваш сайт учителя Курсы ПК и ППК Видеоуроки Олимпиады Вебинары для учителей

Шешендік с?з. Ашы? саба?

Нажмите, чтобы узнать подробности

Шешендік-?аза? с?з ?нері салаларыны? халы?ты? к?ркемдік ойлау де?гейін танытатын байыр?ы ?лгілеріні? бірі. Біз шешендік ?нерді с?йетін де, оны ба?алай білетін де халы?пыз. Шешендік с?здер тап?ырлы? пен шешендікке ?йрететін к?ркем с?з ?лгісі ?ана емес, халы?ты? к?не тарихымен бірге жасап келе жат?ан т?рбиелік м?ні зор халы? даналы?ы. Би-шешендерді? с?здері – халы?ты? т?лім-т?рбие ??ралы. ?аза? хал?ыны? отбасылы? ортасынан бастап, ауыл-айма?пен, байта? атамекендегі а?айын-туыстармен, к?пшілікпен ?арым-?атынас жасау м?дениетіні? адамгершілік асыл ?асиеттер аясында ?алыптасуында би-шешендер с?здеріні? ы?палы зор болды. ?рпа? т?рбиесінде, ел бас?ару ж?йесінде, елді с?улелендіру жолында, ?рине, халы?ты? сан ?асырлы? т?жірибесінде ?орытылып екшелген, жина?талып ж?йеленген а?ыл-на?ыл, ?сиет-насихат?а негізделген отты да на?ышты, шебер де шешен айтылатын ауызша с?зді? та?ылымды?-танымды? ?рі т?рбиелік м?ні айры?ша. Жас ?рпа?ты сауатты, м?дениетті с?йлей білуге т?рбиелеуге тиіспіз. 

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Наладить дисциплину на своих уроках.
Получить возможность работать творчески.

Просмотр содержимого документа
«Шешендік с?з. Ашы? саба?»

Шешендік сөздердің тәрбиелік мәні

Шешендік сөздердің

тәрбиелік мәні

Шаршы топта сөз бастау қиын Тауып айтсаң, мереке қылады, Таппай айтсаң, келеке қылады. Досбол шешен

Шаршы топта сөз бастау қиын

Тауып айтсаң, мереке қылады,

Таппай айтсаң, келеке қылады.

Досбол шешен

Шешендік сөздер – тапқырлық пен шешендікке үйрететін көркем сөз үлгісі ғана емес, халықтың көне тарихымен бірге жасап келе жатқан тәрбиелік мәні зор халық даналығы. Шешендік сөздер –  қоғам өміріне, табиғат құбылыстарына байланысты терең ой, бейнелі шебер тілмен айтылған халық шығармасы, тапқырлық сөздер мен тұжырымдар; қазақ ауыз әдебиетіндегі шағын көлемдегі дидактикалық жанр.

Шешендік сөздер – тапқырлық пен шешендікке үйрететін көркем сөз үлгісі ғана емес, халықтың көне тарихымен бірге жасап келе жатқан тәрбиелік мәні зор халық даналығы.

Шешендік сөздер – қоғам өміріне, табиғат құбылыстарына байланысты терең ой, бейнелі шебер тілмен айтылған халық шығармасы, тапқырлық сөздер мен тұжырымдар; қазақ ауыз әдебиетіндегі шағын көлемдегі дидактикалық жанр.

Жанр мазмұнына қарай шешендік толғау шешендік дау  шешендік арнау қоғам, заманға байланысты тағылым-тәрбиелік мәні бар тақпақ, термелер жер, жесір, құн, мал, ар даулары Бата, тілек, әзіл-сын, көңіл айту, естірту

Жанр мазмұнына қарай

шешендік толғау

шешендік дау

шешендік арнау

қоғам, заманға байланысты тағылым-тәрбиелік мәні бар тақпақ, термелер

жер, жесір, құн, мал, ар даулары

Бата, тілек, әзіл-сын, көңіл айту, естірту

«…тыңдаушысын толғандыру, одан соң ойландыру, бұдан кейін еліктіріп әкету, ақырында дәлелді уәжге бас қойғызу – шешендік сөздің ерекше қасиеті болды. Уәж сөзге келерде, үкім-кесім қабылдағанда халықтың мораль кодексі іспетті мақал-мәтелдеріне жүгініп, өсиет, мәтел үлгілес афоризм сөздерді жиі қолданып отырған». Г.Қосымова

«…тыңдаушысын толғандыру,

одан соң ойландыру, бұдан кейін еліктіріп әкету, ақырында дәлелді уәжге бас қойғызу – шешендік сөздің ерекше қасиеті болды.

Уәж сөзге келерде, үкім-кесім қабылдағанда халықтың мораль кодексі іспетті мақал-мәтелдеріне жүгініп, өсиет, мәтел үлгілес афоризм сөздерді жиі қолданып отырған».

Г.Қосымова

Ағартушы-ғалым Ахмет Байтұрсынұлы «Әдебиет танытқыш» (1926) атты кітабында шындықты нақты әңгімелейтін туындыларды «Қара сөз» деп атайды. Қара сөз әңгімелерінің «ес» және «іс» ұғымдарымен болатын екі жақты сипатын атап көрсетеді. Қара сөздің үш салаға («Әуезе», «Әліптеме», «Байымдама», «Зейіндеме») бөлінетінін, шешендер сөздерінің «Байымдамаға» («Зейіндемеге») жататынын атаған еді. Шешен сөздердің бес түрі жүйеленген. а) мемлекет ісіне … сөйлегенде саясат шешен сөзі; б) сот билігіне әсер ету үшін айтқан билік шешен сөзі; в) біреудің … еңбегін, қызметін қошеметтеп сөйлеген … қошемет шешен сөз; г) білімділердің, ғалымдардың пән мазмұнды сөйлегені – білімір шешен сөзі; ж) дін жайынан сөйлеген ғұламалар, … молдалар сөзі – уағыз.

Ағартушы-ғалым Ахмет Байтұрсынұлы «Әдебиет танытқыш» (1926) атты кітабында шындықты нақты әңгімелейтін туындыларды «Қара сөз» деп атайды.

Қара сөз әңгімелерінің «ес» және «іс» ұғымдарымен болатын екі жақты сипатын атап көрсетеді.

Қара сөздің үш салаға («Әуезе», «Әліптеме», «Байымдама», «Зейіндеме») бөлінетінін, шешендер сөздерінің «Байымдамаға» («Зейіндемеге») жататынын атаған еді.

Шешен сөздердің бес түрі жүйеленген.

а) мемлекет ісіне … сөйлегенде саясат шешен сөзі;

б) сот билігіне әсер ету үшін айтқан билік шешен сөзі;

в) біреудің … еңбегін, қызметін қошеметтеп сөйлеген … қошемет шешен сөз;

г) білімділердің, ғалымдардың пән мазмұнды сөйлегені – білімір шешен сөзі;

ж) дін жайынан сөйлеген ғұламалар, … молдалар сөзі – уағыз.

Бөлтірік Әлменұлы (1771–1854) қазақ тарихындағы әрі би-шешен, әрі жауынгер-батыр, палуан ретінде танымал болған көрнекті қайреткер. Профессор Жанғара Дәдебаев бидің сөздерін үш топқа («Ділмәр сөз», «Билік сөз», «Нақыл сөз») бөліп қарастырған. Ғалым Ж. Дәдебаев Бөлтірік шешеннің шығармашылығы мен қоғамдық-әлеуметтік қызметінің тарихи-мәдени өнегесіне баға берген: «Жастайынан ақындық, батырлық жолын қуып, есейген шағында ел арасындағы жер, су, еңбек, құн және жесір дауларына талай рет әділ төрелік айтқан. Бөлтірік – билер дәуірі әдебиетінің ірі өкілі. Бөлтіріктің шешендік сөздері оның заманы мен сол заман адамының ең бір маңызды да мәнді, ең көкейтесті мәселелеріне арналған. … Бөлтіріктің сөздері қырғыз, өзбек халықтары арасында да кездеседі»-деген екен.

Бөлтірік Әлменұлы (1771–1854) қазақ тарихындағы әрі би-шешен, әрі жауынгер-батыр, палуан ретінде танымал болған көрнекті қайреткер.

Профессор Жанғара Дәдебаев бидің сөздерін үш топқа («Ділмәр сөз», «Билік сөз», «Нақыл сөз») бөліп қарастырған.

Ғалым Ж. Дәдебаев Бөлтірік шешеннің шығармашылығы мен қоғамдық-әлеуметтік қызметінің тарихи-мәдени өнегесіне баға берген:

«Жастайынан ақындық, батырлық жолын қуып, есейген шағында ел арасындағы жер, су, еңбек, құн және жесір дауларына талай рет әділ төрелік айтқан. Бөлтірік – билер дәуірі әдебиетінің ірі өкілі. Бөлтіріктің шешендік сөздері оның заманы мен сол заман адамының ең бір маңызды да мәнді, ең көкейтесті мәселелеріне арналған. … Бөлтіріктің сөздері қырғыз, өзбек халықтары арасында да кездеседі»-деген екен.

Бөлтірік сөздерінің біразы адамдарды жолдастыққа, достық қарым-қатынастарға тәрбиелеу болып келеді. Әкенің баласын тәрбиелеуі – ата-бабалардың жолы.«Саңылауы жоқпен сабақтас болма» атты әңгімеде  шешеннің ұлының сотқар, бұзық балалармен бірге жүргені, әкесінің ескертулеріне құлақ аспағаны, ақыры солардың тазы ұрлаған оқиғасына байланысты жазаланып, айып тартқандардың бірі болғанына байланысты  айтқан Бөлтіріктің насихат сөзі де тағылымды: Саңылауы жоқпен  Сабақтас болма.  Байлауы жоқпен  Санаттас болма.  Тілегі жаманмен  Қапаға түспе.  Тегі жаманмен  Ортаға түспе.

Бөлтірік сөздерінің біразы адамдарды жолдастыққа, достық қарым-қатынастарға тәрбиелеу болып келеді. Әкенің баласын тәрбиелеуі – ата-бабалардың жолы.«Саңылауы жоқпен сабақтас болма» атты әңгімеде

шешеннің ұлының сотқар, бұзық балалармен бірге жүргені, әкесінің ескертулеріне құлақ аспағаны, ақыры солардың тазы ұрлаған оқиғасына байланысты жазаланып, айып тартқандардың бірі болғанына байланысты

айтқан Бөлтіріктің насихат сөзі де тағылымды:

Саңылауы жоқпен Сабақтас болма. Байлауы жоқпен Санаттас болма. Тілегі жаманмен Қапаға түспе. Тегі жаманмен Ортаға түспе.

Бөлтірік Әлменұлы сөздерінің барлығында да тәрбиелік мән бар. Адамгершілік қасиеттерді бағалау тұрғысында саналуан оқиғалар (жер дауы, жесір дауы, ұрлық, барымта, т.б.), ағайынның, дос-жолдастардың қарым-қатынастары, т.б. мәселелерге байланысты туындаған сөздері халықтың жадында жатталған. Әсіресе, оның билермен болған сөз сайыстарындағы билік шешімдері сөз өнерінің құқықтық заңдылықтары сақтау құралы болғандығын дәлелдейді. Бөлтірік Әлменұлының шешендік сөздері – мыңжылдықтар белестерінен өткен, қазіргі кезде жаңа әлемдегі Қазақ мемлекеті атымен әлемдеп ең озық елдермен иық теңестірген халқымыздың ұрпақтарын тәрбиелейтін рухани құралдарымыздың бірі. Қазақтың тәлім-тәрбиелік негізі бай, терең мағыналы осындай мұралары әлемдік педагогикалық көзқарастар жүйесін де байыта түсетіні ақиқат.
  • Бөлтірік Әлменұлы сөздерінің барлығында да тәрбиелік мән бар. Адамгершілік қасиеттерді бағалау тұрғысында саналуан оқиғалар (жер дауы, жесір дауы, ұрлық, барымта, т.б.), ағайынның, дос-жолдастардың қарым-қатынастары, т.б. мәселелерге байланысты туындаған сөздері халықтың жадында жатталған. Әсіресе, оның билермен болған сөз сайыстарындағы билік шешімдері сөз өнерінің құқықтық заңдылықтары сақтау құралы болғандығын дәлелдейді.
  • Бөлтірік Әлменұлының шешендік сөздері – мыңжылдықтар белестерінен өткен, қазіргі кезде жаңа әлемдегі Қазақ мемлекеті атымен әлемдеп ең озық елдермен иық теңестірген халқымыздың ұрпақтарын тәрбиелейтін рухани құралдарымыздың бірі. Қазақтың тәлім-тәрбиелік негізі бай, терең мағыналы осындай мұралары әлемдік педагогикалық көзқарастар жүйесін де байыта түсетіні ақиқат.
Назарларыңызға рахмет

Назарларыңызға рахмет


Получите в подарок сайт учителя

Предмет: Прочее

Категория: Уроки

Целевая аудитория: 10 класс

Скачать
Шешендік с?з. Ашы? саба?

Автор: Кемалова Айгуль Сагинаевна

Дата: 07.12.2015

Номер свидетельства: 262999

Похожие файлы

object(ArrayObject)#853 (1) {
  ["storage":"ArrayObject":private] => array(6) {
    ["title"] => string(64) "Ашық сабақ "Қазақ халқының құрылуы""
    ["seo_title"] => string(39) "ashyk_sabak_k_azak_khalk_ynyn_k_u_ryluy"
    ["file_id"] => string(6) "408436"
    ["category_seo"] => string(8) "istoriya"
    ["subcategory_seo"] => string(5) "uroki"
    ["date"] => string(10) "1491918800"
  }
}
object(ArrayObject)#875 (1) {
  ["storage":"ArrayObject":private] => array(6) {
    ["title"] => string(60) "Ашы? саба? "Тіл та?дыры- ел та?дыры""
    ["seo_title"] => string(30) "ashyksabaktiltagdyryieltagdyry"
    ["file_id"] => string(6) "305408"
    ["category_seo"] => string(10) "vneurochka"
    ["subcategory_seo"] => string(5) "uroki"
    ["date"] => string(10) "1457940684"
  }
}
object(ArrayObject)#853 (1) {
  ["storage":"ArrayObject":private] => array(6) {
    ["title"] => string(97) "Ашы? саба? Та?ырыбы "Шешен. Шешенге ?ойылатын талаптар""
    ["seo_title"] => string(65) "ashyk-sabak-tak-yryby-shieshien-shieshienghie-k-oiylatyn-talaptar"
    ["file_id"] => string(6) "281621"
    ["category_seo"] => string(10) "literatura"
    ["subcategory_seo"] => string(5) "uroki"
    ["date"] => string(10) "1453555993"
  }
}
object(ArrayObject)#875 (1) {
  ["storage":"ArrayObject":private] => array(6) {
    ["title"] => string(43) "?азыбек шешен ашы? саба? "
    ["seo_title"] => string(31) "k-azybiek-shieshien-ashyk-sabak"
    ["file_id"] => string(6) "207164"
    ["category_seo"] => string(10) "vneurochka"
    ["subcategory_seo"] => string(5) "uroki"
    ["date"] => string(10) "1430362131"
  }
}
object(ArrayObject)#853 (1) {
  ["storage":"ArrayObject":private] => array(6) {
    ["title"] => string(50) "урок на тему "Шешендік ?нер" "
    ["seo_title"] => string(32) "urok-na-tiemu-shieshiendik-onier"
    ["file_id"] => string(6) "183125"
    ["category_seo"] => string(12) "russkiyYazik"
    ["subcategory_seo"] => string(5) "uroki"
    ["date"] => string(10) "1425730885"
  }
}


Получите в подарок сайт учителя

Видеоуроки для учителей

Курсы для учителей

ПОЛУЧИТЕ СВИДЕТЕЛЬСТВО МГНОВЕННО

Добавить свою работу

* Свидетельство о публикации выдается БЕСПЛАТНО, СРАЗУ же после добавления Вами Вашей работы на сайт

Удобный поиск материалов для учителей

Ваш личный кабинет
Проверка свидетельства