Ашық сабақ "Қазақ халқының құрылуы"

Оңтүстік Қазақтан облысы

Шардара ауданы

«Жаушықұм» мектеп-лицейі

Тарих пәнінің мұғалімі

Райқұлова Ақмарал

5 сынып

Қазақ халқының құрылуы

Мақсаты:

Білімділік.  Қазақ хандығының негізінің қалануы тарихымен, Жәнібек пен Керей хандардың халқына, жеріне, еліне сіңірген қызметімен таныстыру.  Қазақ халқы қалыптасуының  тарихи кезеңдері жөнінде  оқушыларға толық мағлумат  беру, даму ерекшеліктеріне кеңінен тоқталу.

Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілеттерін жеткізу, есте сақтау қасиеттерін дамыту, тез шешім қабылдай білуге, өз білімін көрсете алу қасиеттерін ашуға үйрету

Тәрбиелік: Оқушыларға қазақ халқын құрметтеп, қорғауға, сыйлауға тәрбиелеу.

II  Көрнекілігі: кесте, карта, хаттамалар
III  Түрі: Ашық сабақ.
IV   Әдіс-тәсілі: Сұрақ-жауап,пікір -алмасу, тапсырмаларды орындату.
V   Қолданған әдебиет: Қазақстан тарихы 2-том, әдістеме, оқулық.
VI  Пәнаралық байланыс: әдебиет,құқық.
VII Сабақ мазмұны.

1. Ұйымдастыру кезеңі.
2. Үй жұмысын сұрау.
3. Жаңа сабақ мазмұны.

Жоспар.

1* Қазақ халқының қалыптасуы.

2* «Қазақ» сөзінің шығуы.

3 * Жүздер.

4 * Алаш туралы түсінік қалыптастыру.

5 * Этникалық құрамы.

  I. Қазақ халқының қалыптасуы

*  Қазақ халқының қалыптасу үрдісі б.з.б II-I  мыңжылдықтан басталады.

XIII-XIV ғасырларда Ақ орда, Моғолстан, Әбілқайыр хандығы,Ноғай ордасының құрылуы мен нығаюы қазақ тайпаларының бірігуіне әкелді.

1466 жылы Жәнібек пен Керей Қозыбасы жерінде Қазақ хандығының негізін қалады.
Шыңғыс хан - Жошы хан - Тоқай Темір - Өз Темір - Қожа – Бәдіғұл - Орыс хан
Тоқтақия
Болат Құйыршық
Керей Жәнібек
Қазақ хандығы
Ақсүйектер Қарасүйектер

     II. Жаңа сабақ

III- топқа бөліп топтастырып,әр топқа үш жүздің тапсырмаларын үлестіріп беру.

             I топ.

            Ұлы жүз- «Қазақ» атауының шығу тарихы.

    II топ.

   Орта жүз- «Алаш»  атауының пайда болуы жайында.

    III топ.

Кіші жүз- Жүздердің пайда болу тарихы.

Сұрақ-жауап кезеңі.

«Қазақ» сөзінің шығу тарихы.

Ғалымдар.

Еңбектері мен пікірлері

Көптеген ғалымдар

«Қазақ» сөзінің шығу тегін б.з.д 7-6 ғ өмір сүрген сақ тайпаларының атымен «сақ», «қаз», «қас-пи», «хаз», «қасақ» деген тайпа аттарымен байланыстырады.

Академик Н.Я Мар чех ғалымы Б.Грозный, академик Ә.Х Марғұлан, тарихшы Ш. Ақынжанов, жазушы С.Мұқанов, т.б қолдайды.

 «Қазақ» атауының төркіні «қасақ», «көсек» сөздері дейді.

А.Н. Бернштам

«Қазақ» сөзі кас-пи мен сақ тайпасының бірігуінен пайда болған деп тұжырымдайды.

 Академик В.В Радлов.

«Қазақ» сөзінің мағынасы тәуелсіз, еркті адамдар деп жазады.

А.А. Самойлович, Ш.Құдайбердіұлы

«Қазақ» сөзінің мағынасы өз алдына ел, болып, еркін жүрген халық деп жазды.

М.Х.Дулати

Жәнібек пен Керей өздерінің еркіндіктері үшін күресіп, жеке ел болуға талпынған кезде қазақ деген ат танылған деді.

Құрбанғали Халидтің ел ішінде сақталған мына бір шумақта:

Алаш,Алаш болғанда,

Алаша хан болғанда,

Қазақ, халмақ, ноғайлар,

Бәрі сонда бір болған,-

нені нұсқап тұр соған талдау жасап   көрейік.

Қызыл Арыстан

Алаш

Үйсін Батыр                             Болат батыр                    Алшын батыр

Ұлы жүз                                        Орта жүз                             Кіші жүз

3.Қазақ халқын жүзге бөліп басқарғанын біз тарихтан жақсы білеміз, ендеше жүздердің шығу тарихы туралы мағлумат беріңдер.                                        

1. Жүздердің орналасқан жерін, этникалық құрамын атап көрелік

Ұлы жүз- Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан.

Рулары-үйсін, дулат, албан, суан, жалайыр, шапырашты, қаңлы,сіргелі, ысты, ошақты.

Орта жүз-Орталық және Солтүстік-Шығыс Қазақстан.

Рулары-қыпшақ, арғын, найман, керей, қоңырат, уақ,т.б.

Кіші жүз- Батыс қазақстан.

Рулары-үш  негізгі одақтан тұрды: Жетіру, Әлімұлы, Байұлы.

Кестемен жұмыс

Жүздер

Территориясы

Ұлы жүз

Орта жүз

Кіші жүз

Ой - толғау
«Ұлы жүз» тобы Төлебидің рөлін орындау
«Орта жүз» тобы Қазыбек бидің рөлін орындау
«Кіші жүз» тобы Әйтеке бидің рөлін орындау

 Әр топ өздеріне берілген билердің бейнесін орындау арқылы олардың даналығы мен шешендігін өз бойларына таба білуге талпынады.

Қорытынды.         Сәйкестендіру тест.

Ш.Ш.Уәлиханов

Жәнібек пен Керей өздерінің еркіндіктері үшін күресіп, жеке ел болуға талпынған кезде қазақ деген ат танылған дейді.

Алаш

Үйсін, Болат, Алшын.

Қазақ

Ақарыс, Бекарыс, Жанарыс.

М.Х.Дулати

«Ол қазақтар өздері көшіп-қонып жүрген жерлерінде өз құқықтарын сақтау үшін үш жүзден одақтар құрған»,-дейді.

Сабақты қорытындылау

Сұрақтарға жауап беру.

1. Қазақ халқы қандай тайпалардан құралды?

2. Қазақ халқының қалыптасуының басында кімдер тұрды?

3. “Қазақ” атауының шығуы туралы не білесіңдер?

4. “Қазақ жүздері” сөзін қалай түсінесіңдер?

БАҒАЛАУ

ҮЙГЕ ТАПСЫРМА: Қайталау