Оқуға психологиялық даярлық түсінігінің ғылыми негізі.

ОҚУҒА ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ДАЯРЛЫҚ ТҮСІНІГІНІҢ ҒЫЛЫМИ НЕГІЗІ.

Алимгазинова Айгерим Казбеккызы

Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті, Семей қ.
МПиП-701 тобы, 2 курс, 6М010300 «Педагогика және психология» мамандығы

Аңдатпа.

Мақалада оқуға психологиялық даярлық түсінігінің ғылыми негізі көрсетілген. Студенттерді оқуға психологиялық даярлау мәселелерінің көкейкестілігі көрсетіліп, психологиялық даярлықтың ерекшеліктері мен маңыздылығы қарастырылған.

Аннотация.

В статье представлена научная основа концепции психологической подготовки в обучении. Выявлена психологическая подготовка студентов, рассмотрены особенности и важность психологической подготовки.

Abstract.

In the article scientific basis of the concept of psychological preparation in teaching is presented. Psychological preparation of students is revealed, features and importance of psychological preparation are considered.

Кілт сөздер: психологиялық даярлық, студент.

Ключевые слова: психологическая подготовка, студент.

Key words: psychological preparation, student.

Студенттердің психологиялық даярлықты дамытуына және іс-әрекетті, қарым-қатынасты психологиялық жолмен жетілдіруіне бағытталған өзіндік әрекеттерін өзекті ету қажет. Осыған орай психологиялық дайындау бағыт-бағдарын студенттердің іс-әрекетті, қарым-қатынасты жетілдіруге, дамытуға ұмтылысы мен белсенділігін көкейкесті ету мақсатында қарастыруымыз қажет.

Оқуға келген студенттердің бірінші курста психологиялық өзгерістері байқалады. Бейімделу кезеңінде жаңа қоғам олардың жүйке-жүйесіне, мінез-құлқына әсерін тигізеді. Сондықтан да мұндай жағдайда студент бірінші курсқа келгенде жаңа ортада жаңа ақпараттарды қабылдауы мен қоғаммен қарым-қатынасқа түсуі төмен көрсеткішті көрсетуі мүмкін. Осыған орай, оқуға психологиялық даярлық студенттің жаңа ортада даму жағдайларын, білімді меңгеруі мен білім алуға деген қызығушылығын және сонымен қатар қажетті тұлғалық сапалардың қалыптасуын ескереді. Студенттерді өз бетінше ғылыми тұжырым жасауға бейімдеу, әртүрлі жағдайларда дұрыс шешім қабылдай білуге дағдыландыру, өз іс-әрекетінің субьектісі болуына мүмкіндік туғызу психологиялық даярлықты жетілдіруде көкейкесті мәселе болып отыр.

Оқуға психологиялық дайындық – оқыту үрдісі барысында құрбылармен, мұғаліммен қарым-қатынас жасап, оқу бағдарламасын меңгеру үшін психологиялық қажетті деңгей.

Студенттерді оқуға психологиялық даярлық мәселесі біраз зерттеу еңбектерінің пәні болып табылады. Олай болса, алдымен, «психологиялық даярлық» ұғымы және оның мәнін айқындап алу қажеттілігі туындайды.

ЖОО-да оқуға психологиялық даярлық дегеніміз не? Психологиялық даярлық теорияларын кімдер зерттеген?

Психологиялық дайындау тұжырымдамаларын Л.Н.Захарова, Л.А.Кандыбович, Е.А.Климов, Л.С.Колмогорова, К.К.Платонов, Х.Т.Шерьязданова және т.б. ғалымдар өз еңбектерінде зерттеген [1,8 б.]

К.К. Платонов «Психологиялық дайындау - жеке тұлғаны қалыптастырудың жеке түрі, оның мақсаты жеке психологиялық сипаттамаларды анықтау және белгілі бір қызметтің мүмкіндіктерін дамыту, оны ынталандыру. Психологиялық дайындау - жеке адамның және команданың қызметін басқарудың ажырамас бөлігі болып табылады, әсіресе оны төтенше жағдайлар кезінде орындағанда» [2, 111 б.],-деп анықтама берген.

К.К. Платонов психологиялық дайындаудың мәнісін нақты бір қызметке, оқуға қатысты білім, білік, дағдыларды меңгеру үдерісі ретінде анықтаған. Осының негізінде, оқуға психологиялық дайындауды студенттердің оқыту-тәрбиелеу үдерісінің негізгі құраушысы деген болжам жасауға болады.

Психологиялық дайындау - белгілі бір білім беру немесе өнімді жұмысқа қабілеттілігін арттыру. Ол алдағы қызметке қажетті белгілі бір қасиеттерді өзара байланыстыруды күшейтуді көздейді. Бұл психологиялық дайындық процесінде білім беру немесе өндірістік міндеттерді практикалық шешу үшін қажетті себептер мен байланыстарды қалыптастыру арқылы қол жеткізіледі [3, 252 б.]. 

Қазақстандық ғалым А.Р.Ерментаева өз зерттеуінде психологиялық дайындау мәселелері жан-жақты зертелген ғылыми еңбектерге талдау жасай келе, дәстүрлі түрде пихология пәні бойынша білім, дағды және біліктіліктің белгілі бір ауқымымен байланысты қарастырылатынын анықтады.

А.Р.Ерментаева «Студенттерді психологиялық дайындау – жоғары оқу орнында олардың тұлға, білікті маман ретінде дамуына, жетілуіне жол бастау; даму, жетілу жолдарында үзеңгілес, қатарлас, серіктес болу; кейде, қажет болса – осы даму мен жетілуге жол сілтеу. Оқытушы өзінің жас серіктесінің қажеттіліктеріне, ниеттілектеріне аса назар аударып, ескеріп отырады; жетістіктер мен пайда болатын қиыншылықтарды шегендейді; ақыл-кеңес пен өз тәжірибесі арқылы іс-әрекет, қарым-қатынас әлемінде бағдар жасауына қолдау танытады» [4, 178 б.] деген. Яғни жоғары оқу орны оқытушысының студентті психологиялық дайындауға қолдау көрсетіп, оқу процесінде дамуына, жетілуіне жол сілтеу.

Психологиялық дайындық оқу орындарындағы білім беру және тәрбие жұмысының бүкіл жүйесі және сонымен қатар, студенттердің келесі курстарға қызығушылығын арттыру, қиындықтарды жеңу және жоғары нәтижеге жету, табысқа деген сенімділік және басқа да жағымды ынталандыру шаралары үшін мастердің арнайы іс-шаралары. Мұндай белсенділікті ынталандыру және күшті қасиеттердің көрінісі:

• алдағы нақты жұмыстың сәтті жүзеге асырылуының маңыздылығын, қиындықтарын және мүмкіндіктерін түсіндіру;

• жеке тұлғалық сипаттамаларын ескере отырып, студенттерге білім беру немесе өндірістік тапсырмаларды жақсы жоспарлау және сілтеме жұмысында - сілтеме мүшелерінің психологиялық үйлесімдігі;

• өндірістік тапсырмаларды орындау кезінде топтар, байланыстар мен жекелеген студенттер арасындағы бәсекелестікті ұйымдастыру;

• студенттер тапсырмаларды сәтті аяқтауға деген сенімділікті тудыратын кіріспе брифинг;

• табысты, сенімді және сенімді емес студенттердің табыстылығын қамтамасыз ету, сондай-ақ олардың күш-жігерлерін және ең аз жетістіктерін мақұлдау [3, 252-253 б.]. 

Психологиялық дайындау ұғымы ғылыми әдебиеттерде кейде бір-бірін толықтыратын, кейде бір-бірін жоққа шығаратын тұрғылар негізінде анықталады. Дегенмен, олардың әрқайсысы нақтылы бір мақсатқа бағытталып, әрқайсысының өзіндік шешетін міндеттері болады.

Психологиялық дайындау арқасында студенттердің тұлға, маман ретінде дамуы ерекше текті – өзіндік дамуға, өзіндік жетілуге айналу мүмкін болады. [5, 37 б.]. 

Қорытындылай келе, оқуға психологиялық даярлық студенттерден де, оқытушылардан да белсенділікті, күш-қуатты қажет ететін аса күрделі үдеріс болып табылады. Психологиялық даярлық студенттің жеке тұлғасының қалыптасуы және жаңа ортаға бейімделіп, таным үрдістерінің дамуы болып табылады. Демек, студенттерді оқуға психологиялық даярлау мәселесі өз өзектілігін жоғалтпайтын әлі де зерттеуді қажет ететін міндетті мәселелердің бірі болып қала бермек.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Ерментаева А.Р. Студенттерді субьект-бағдарлы психологиялық дайындау: психол. ғылымд. д-ры ғылыми дәрежесін алу үшін дайынд. дис. автореф. / «С. Аманжолов атын. Шығыс Қазақстан мем. ун-ті»,- Алматы, 2008.- 45 б. 

2. Платонов К.К. Краткий словарь системы психологических понятий: 2-е изд., перераб. и доп. М.: Высш.шк., 1984.- 174 с.

3. Платонов К.К., Голубев Г.Г. Психология М., «Высш.школа», 1973.-256 с.

4. Ерментаева А.Р. Болашақ педагогтерді субьект-бағдарлы психологиялық дайындау технологиясының құрылымы. «Біліктілікті арттыру жүйесін жаңғырту жағдайындағы мектеп жасына дейінгі және бастауыш сынып оқушысы субъектісінің дамуы»: Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдар жинағы: Ғылыми электрондық басылым – Өскемен ШҚО бойынша ПҚ БАИ, 2014.- Б.175-181

5. Ерментаева А.Р. Студенттердің субьектілігі мен психологиялық даярлығын арттырудағы мағыналық бағдар // Педагогика және психология,- 2015.-№4.- Б.36-41