- жасампазды? белсенділік, азаматты? ж?не отан с?йгіштік таныту;
- адамгершілік т?р?ысынан та?дау?а даярлы?ын таныту ж?не ?з ойы, с?зі мен ісіне жауапты болу;
- ?о?ам?а ?ызмет ету да?дыларын іс ж?зінде дамыту.
Белгіленген жалпы ма?саттар к?нделікті практикада:
- жеке т?л?аны? ?зін-?зі аны?тауына ж?не ?зін барынша іске асыруына к?мектесетін жасампазды? ??ндылы?тарды ?йретуге ба?ыттал?ан бірт?тас білім беру процесін ??ру;
- балаларды? жас ерекшеліктерін ескере отырып, жеке т?л?аны? рухани-адамгершілік ?леуетіні? дамуына ы?пал ететін а?паратты? білім беру ке?істігін ??ру;
?мір ?ажеттілігінен ту?ан ?лкен ж?ректі азаматтарды? к?регендіктерімен, т?уелсіз республикамызды? бірінші ханымы Сара Алпыс?ызыны? бастамасымен д?ниеге келген «?зін - ?зі тану » п?ні ар?ылы о?ушы бойына мейірім мен махаббат, адамгершілікті?,ізгілікті?, ?ділдікті? д?нін себуге болады. Е? бастысы – б?л п?н о?ушы бойында ?азіргі кезде м?нін жо?алта баста?ан дербестікке, адамгершілік – рухани этика?а ?йретеді. Б?л п?нні? ерекшелігі дарынды деп ?здік о?ушы?а к?бірек уа?ыт б?летін механизмді ысырып тастау?а тура келеді.?сіресе ?тпелі кезе? жасында?ы балаларды? психологиялы?, физиологиялы? ?згерістерін жіті ба?ылай отырып, оларды? ?мірге, ?о?ам?а деген к?з?арастарын т?ра?ты ?рі ?алыпты дамыту педагогика саласында?ы ?зекті м?селелерді? бірі. Б?л кезе?дегі о?ушылар ата – анасымен т?сінісуі ?иындап, олардан о?шауланып, ?зімен- ?зі ?мір с?руге талпынады. «?зін-?зі тану » п?ніні? ерекшелігі де осында, баланы? ата – анасына айта алма?ан сырын, ренішін о?у т?сілдері бойынша пара? бетіне т?сіріп, іштей же?ілдеуіне к?мек жасайды.
«Адамды т?рбиелеу, демек оны? ерте?гі ?уаныш?а ие болатын келешек жолын т?рбиелеу» деп А.С.Макаренко айтып ?ткендей, бала тумысынан жаман болмайды, демек жаман т?рбиеші ?ана болуы м?мкін. Алдымызда білім алып отыр?ан о?ушыларды? ?леуметтік ??рылымы ?рт?рлі. Толы??анды отбасы балаларымен ?атар, жетімдік зарын тартып, жылап ж?рген, материалды? жетіспеушіліктен ?иналып ж?рген, ?з болмысына риза емес та?ы да ?рт?рлі жа?дайда?ы балаларды о?ытып отырмыз. Десек те, ?рбір т?л?аны? ішкі м?мкіндіктеріне сенімділік тудыратын с?ттерді пайдаланып, о?ушыны? ж?рек жарасына тиіп кетпейтіндей, Абайша айт?анда, а?ырын ж?ріп, аны? басу ар?ылы 45 минутта ?р о?ушыны жа?сылы? шапа?атымен н?рландыратын саба? деп білемін.
Жаратылысты? за?ын, таби?ат?а, ?о?ам?а, адамзат?а деген к?з?арасты дамыту – б?л п?нні? басты міндеті. Сонды?тан да о?ушыларды ?мірге бейімдеу, оны? за?дылы?тарын т?сіндіруді ма?сат етеміз. Б?л саба?та ?арапайым т?сіністіктегі ??ымдарды, ойындар, ?имыл, ?рекет, ?з ойларын ашы? орта?а салу ар?ылы да?дыландырады.
Саба?та?ы о?ыту ?діс – т?сілдері о?ушыны? ?мірге ?о?амды? к?з?арасын рухани адамгершілік т?р?ыда ?алыптастырады. Рухани – адамгершілік т?рбие – д?рыс да?дылар мен ?рт?рлі жа?дайларда?ы ?зін- ?зі ?стау да?дыларыныны? нормалары, ?йымда?ы ?арым – ?атынас м?дениетіні? т?ра?тылы?ы.Сонымен ?атар, о?ушыны ?міріндегі орнын, жауапкершілігін т?сініп, ?зін- ?зі жетілдіріп, айнала ?орша?ан адамдармен кез- келген зат?а, жан- жануарлар?а ж?не экология?а жа?сылы? тілеп, ?айырымдылы? жасау?а т?рбиелеу. Осы ма?сатта алды??ы жылы «Рухани байлы? – иглік к?зі» та?ырыбында 10- сынып о?ушыларына ашы? саба? ?ткізілді.
О?ушылар о?у е?бегіне ?зіні? ?атынасын, мектептегі, жан?яда?ы, ?о?амды? орында?ы мінез ??лы?ты? ?андай болуын біле бермейді. Жа?сы?а жаны ??мар, ?згеге еліктеушілік, ?зіне сын к?збен ?арау, батыл бол?ысы келу, жа?ымсыз жа?ын болдырмау?а тырысу, о?ушыны? м?ндай е?бегін ?алым Р.?оянбаев былай т?сіндіреді «оларды? ?зін - ?зі ?згертуге, жа?сы болу?а, т?зелуге деген ынтасы»дейді. Ендеше ?зін - ?зі тану п?ніні? ма?саты – баланы ??рметтеу. ?рбір о?ушыны ?зін- ?зі дамытуына жол к?рсету, жан?ясыны?, ата – анасыны? ?адірін білуге баулу, ?зі ?мір с?ріп отыр?ан ?о?амын ??рметтеу, ?о?ам?а ?лес косар азамат етіп т?рбиелеу болып табылады.
?мір ?уаныш пен м??нан т?рады. Барлы? адамзат ?унышта шал?ы?анды ?алайды.?кінішке орай м?? де е?семізді басады.М?ндай кезде а?ыл – ке?ес іздеріміз с?зсіз, ал жа?ындары ?асынан табылмай жатады. Б?л с?тте аталмыш п?нні? берер к?мегі зор деп сендірер едім. Себебі ?зін - ?зі тану п?ні ар?ылы а? пен ?араны ажырату?а болады,б?л м?нда о?ушыны сыпайылы??а, адамгершілікке, ?дептілікке, Отанды с?юге, ?лкенді ??рмет т?ту?а, ата – баба ?нерін са?тау?а, рухани - байлы?ты? ?адірін т?сінуге ?йретеді. 9-сынып?а «Иманды ?л, ибалы ?ыз ?сірейік» та?ырыбында жасал?ан ашы? т?рбие са?аты, о?ушылар?а ?мыт бол?ан салт- д?ст?рді? жа?аша к?рінісін к?рсетті. 5 – сынып?а ?ткізілген «Досы жа?сыны? - ?зі де жа?сы» та?ырыбында ашы? т?рбие са?аты, о?ушы?а ?мірлік досын табуына к?мектеседі деп ойлаймын.
Алда?ы уа?ытта 7 сынып?а «Ата – а?ыл, ана - мейір» ашы? т?рбие са?аты мен «??діретті Жер - Ана» ашы? саба?ы жоспарда бар. Б?л саба?тарды? ма?саты : о?ушыны? сана – сезімін жан- жа?ты дамыту, ата – анамен бірдей к?з?араста болуына ы?пал ету, ?орша?ан орта?а деген мейірімділігін арттыру, ?з ?міріне ризашылы?пен ?арау?п ба?ыттау
Өзін- өзі тану пәнін өткізу арқылы оқушылардың өмірге қоғамдық көзқарасын қалыптастыру
Өзіңді өзің тану – рухани өркендеудің түп тамыры және
адамгершілік құндылықтардың негізі.
Сара Алпысқызы
Өзiн-өзi тану бойынша оқу процесiн ұйымдастырудың маңызды шарты балалардың жас және психологиялық-физиологиялық ерекшiлiктерiне сәйкес эмоциялық жайлылықты қамтамасыз ететiн денсаулық сақтау ортасын құру болып табылады. Сабақта әрекет түрлерiнiң алмастырылуы оқуға жағымды мотивтердi қамтамасыз етедi.
«Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білім беру мынадай жалпы мақсаттарды алдына қояды:
- әрбір оқушының өзінің жан дүниесін сезінуіне және өзінің дербестігін түсінуіне ықпал ету;
- жеке тұлғаның жан-жақты қалыптасуына өмірлік-маңызы бар мынадайтүйінді құзіреттерді мақсатты түрде дамыту арқылы ықпал ету:
- өзінің өмірлік позициясын анықтау;
- әр түрлі мәселелерді адамгершілік нормаларға сәйкес конструктивті шешу;
- өзіне, адамдарға және қоршаған әлемге ізгілікті қарым-қатынас жасау;
- адамдарға қолдан келгенше көмек беру, туыстарына және жақындарына қамқорлық көрсету;
- өзімен өзі үндестікте өмір суру; ойы, сөзі және іс-әрекеттерінде шынайы болу;
- жасампаздық белсенділік, азаматтық және отан сүйгіштік таныту;
- адамгершілік тұрғысынан таңдауға даярлығын таныту және өз ойы, сөзі мен ісіне жауапты болу;
- қоғамға қызмет ету дағдыларын іс жүзінде дамыту.
Белгіленген жалпы мақсаттар күнделікті практикада:
- жеке тұлғаның өзін-өзі анықтауына және өзін барынша іске асыруына көмектесетін жасампаздық құндылықтарды үйретуге бағытталған біртұтас білім беру процесін құру;
- балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, жеке тұлғаның рухани-адамгершілік әлеуетінің дамуына ықпал ететін ақпараттық білім беру кеңістігін құру;
- басқа оқу пәндері мазмұнының құндылықтық мәнін күшейту;
- қоғамға қызмет етуге бағытталған оқудан тыс және мектептен тыс тәрбие рөлін арттыру;
Өзiн-өзi тануды оқыту процесiнде бiрқатар әдiстемелiк тәсiлдер қолданады:
Өмір қажеттілігінен туған үлкен жүректі азаматтардың көрегендіктерімен , тәуелсіз республикамыздың бірінші ханымы Сара Алпысқызының бастамасымен дүниеге келген «Өзін - өзі тану » пәні арқылы оқушы бойына мейірім мен махаббат, адамгершіліктің,ізгіліктің, әділдіктің дәнін себуге болады. Ең бастысы – бұл пән оқушы бойында қазіргі кезде мәнін жоғалта бастаған дербестікке, адамгершілік – рухани этикаға үйретеді. Бұл пәннің ерекшелігі дарынды деп үздік оқушыға көбірек уақыт бөлетін механизмді ысырып тастауға тура келеді.Әсіресе өтпелі кезең жасындағы балалардың психологиялық, физиологиялық өзгерістерін жіті бақылай отырып, олардың өмірге, қоғамға деген көзқарастарын тұрақты әрі қалыпты дамыту педагогика саласындағы өзекті мәселелердің бірі. Бұл кезеңдегі оқушылар ата – анасымен түсінісуі қиындап, олардан оқшауланып, өзімен- өзі өмір сүруге талпынады. «Өзін-өзі тану » пәнінің ерекшелігі де осында, баланың ата – анасына айта алмаған сырын, ренішін оқу тәсілдері бойынша парақ бетіне түсіріп, іштей жеңілдеуіне көмек жасайды.
«Адамды тәрбиелеу, демек оның ертеңгі қуанышқа ие болатын келешек жолын тәрбиелеу» деп А.С.Макаренко айтып өткендей, бала тумысынан жаман болмайды, демек жаман тәрбиеші ғана болуы мүмкін. Алдымызда білім алып отырған оқушылардың әлеуметтік құрылымы әртүрлі. Толыққанды отбасы балаларымен қатар, жетімдік зарын тартып, жылап жүрген, материалдық жетіспеушіліктен қиналып жүрген, өз болмысына риза емес тағы да әртүрлі жағдайдағы балаларды оқытып отырмыз. Десек те, әрбір тұлғаның ішкі мүмкіндіктеріне сенімділік тудыратын сәттерді пайдаланып, оқушының жүрек жарасына тиіп кетпейтіндей, Абайша айтқанда, ақырын жүріп, анық басу арқылы 45 минутта әр оқушыны жақсылық шапағатымен нұрландыратын сабақ деп білемін.
Жаратылыстың заңын, табиғатқа , қоғамға, адамзатқа деген көзқарасты дамыту – бұл пәннің басты міндеті. Сондықтан да оқушыларды өмірге бейімдеу, оның заңдылықтарын түсіндіруді мақсат етеміз. Бұл сабақта қарапайым түсіністіктегі ұғымдарды, ойындар, қимыл , әрекет, өз ойларын ашық ортаға салу арқылы дағдыландырады.
Сабақтағы оқыту әдіс – тәсілдері оқушының өмірге қоғамдық көзқарасын рухани адамгершілік тұрғыда қалыптастырады. Рухани – адамгершілік тәрбие – дұрыс дағдылар мен әртүрлі жағдайлардағы өзін- өзі ұстау дағдыларынының нормалары, ұйымдағы қарым – қатынас мәдениетінің тұрақтылығы.Сонымен қатар, оқушыны өміріндегі орнын, жауапкершілігін түсініп, өзін- өзі жетілдіріп, айнала қоршаған адамдармен кез- келген затқа, жан- жануарларға және экологияға жақсылық тілеп, қайырымдылық жасауға тәрбиелеу. Осы мақсатта алдыңғы жылы «Рухани байлық – иглік көзі» тақырыбында 10- сынып оқушыларына ашық сабақ өткізілді.
Оқушылар оқу еңбегіне өзінің қатынасын, мектептегі, жанұядағы, қоғамдық орындағы мінез құлықтың қандай болуын біле бермейді. Жақсыға жаны құмар, өзгеге еліктеушілік, өзіне сын көзбен қарау, батыл болғысы келу, жағымсыз жағын болдырмауға тырысу, оқушының мұндай еңбегін ғалым Р.Қоянбаев былай түсіндіреді «олардың өзін - өзі өзгертуге, жақсы болуға, түзелуге деген ынтасы»дейді. Ендеше өзін - өзі тану пәнінің мақсаты – баланы құрметтеу. Әрбір оқушыны өзін- өзі дамытуына жол көрсету, жанұясының , ата – анасының қадірін білуге баулу, өзі өмір сүріп отырған қоғамын құрметтеу, қоғамға үлес косар азамат етіп тәрбиелеу болып табылады.
Өмір қуаныш пен мұңнан тұрады. Барлық адамзат қунышта шалқығанды қалайды.Өкінішке орай мұң де еңсемізді басады.Мұндай кезде ақыл – кеңес іздеріміз сөзсіз, ал жақындары қасынан табылмай жатады. Бұл сәтте аталмыш пәннің берер көмегі зор деп сендірер едім. Себебі Өзін - өзі тану пәні арқылы ақ пен қараны ажыратуға болады,бұл мұнда оқушыны сыпайылыққа, адамгершілікке, әдептілікке, Отанды сүюге, үлкенді құрмет тұтуға, ата – баба өнерін сақтауға, рухани - байлықтың қадірін түсінуге үйретеді. 9-сыныпқа «Иманды ұл, ибалы қыз өсірейік» тақырыбында жасалған ашық тәрбие сағаты, оқушыларға ұмыт болған салт- дәстүрдің жаңаша көрінісін көрсетті. 5 – сыныпқа өткізілген «Досы жақсының - өзі де жақсы» тақырыбында ашық тәрбие сағаты, оқушыға өмірлік досын табуына көмектеседі деп ойлаймын.
Алдағы уақытта 7 сыныпқа «Ата – ақыл, ана - мейір» ашық тәрбие сағаты мен «Құдіретті Жер - Ана» ашық сабағы жоспарда бар. Бұл сабақтардың мақсаты : оқушының сана – сезімін жан- жақты дамыту, ата – анамен бірдей көзқараста болуына ықпал ету, қоршаған ортаға деген мейірімділігін арттыру, өз өміріне ризашылықпен қарауғп бағыттау
«Өзін-өзі тану» пәні сабағында көзделген мақсат- әр баланың өз бойындағы шығармашылық мүмкіндігін тануға және аша білуге, мінез құлқы мен тәртібін басқара және бағалай білуге үйренуіне көп мүмкіндік туғызады. Сабақтың барысындағы сәлемдесу рәсімі балаларға бір- біріне деген жылы сезімдерін туғызып, көңілдерін көтереді.
Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білім берудің түйінді компетенциялары:
өзінің өмірлік позициясын анықтау;
әр түрлі мәселелерді адамгершілік нормаларға сәйкес конструктивті шешу;
өзіне, адамдарға және қоршаған әлемге ізгілікті қарым-қатынас жасау;
адамдарға қолдан келгенше көмек беру, туыстарына және жақындарына қамқорлық көрсету;
өзімен өзі үндестікте өмір суру; ойы, сөзі және іс-әрекеттерінде шынайы болу;
жасампаздық белсенділік, азаматтық және отан сүйгіштік таныту;
адамгершілік тұрғысынан таңдауға даярлығын таныту және өз ойы, сөзі мен ісіне жауапты болу;
