Күні: 16.01.2019 Пәні:қазақ әдебиеті Класс: 10
Сабақтың тақырыбы
Абай Құнанбаев «Ескендір» дастаны.
А. Құнанбаевтың “Ескендір”поэмасының тақырыбы мен идеясын түсіндіру; іздену қабілетін, мәнерлеп айту дағдысын, сөйлеу мәдениетін, шығармашылық қабілетін дамыту; адамгершілікке, рухани имандылыққа тәрбиелеу, поэманың тереңіне бойлату, өздігімен жаңа мәліметті жан-жақты қарастырады,зерттейді.
Оқыту нәтижесі
- топпен жұмыс жасауға,тұжырымдауға,ойлануға,пікірлесуге үйренеді.
– Өзін-өзі бағалауға немесе өзара бағалауға үйренеді.
– сауатты жазу дағдылары қалыптасады.
Сабақта қолданылатын
әдіс-тәсілдер
Ой қозғау, іздену, талдау, сұрақ-жауап, түсіндіру, поэманың мәтіні арқылы идеясын ашу, кейіпкерлеріне мінездеме жасау, кешенді талдай білу дағдыларын қалыптастыру.
Керекті жабдықтар
Оқулық, жұмыс дәптері, АКТ , сұрақ – жауап, ассоциация.
Сабақ барысы:
Сабақ кезеңдері
Мұғалім әрекеті
Оқушы әрекеті
Ұйымдастыру бөлімі
1.Абай өлеңдерінің жалғасын табу арқылы жұбын табу.
Мұғаліммен амандасып, топтарға бөлінеді.
«Қызығушылық
ты ояту»
Ой шақыру (Таразы суреті)
Бұл не? Ол туралы сөз, сөз тіркесі, сөйлем айту
– таразы, таразыла, ой таразысы, ақыл таразысы
Ендеше, Абай атамыз:
1. Ойға түстім толғандым
Өз мінімді қолға алдым…
2. Бойдағы мінді санасам,
Тау тасынан аз емес,- деген.
Ендеше, өз бойымыздағы қасиеттерімізді де таразылай отырайық.
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру
«6 НЕЛІКТЕН?» стратегиясы
1. Неліктен Абай бала тәрбиесіне қатты көңіл бөлген?
2. Неліктен Абай ғылым, білімді уағыздаған өлеңдер жазды?
3. Неліктен Абайдың «Сегіз аяқ» өлеңі ең бір күрделі де көркем шығарма болып есептеледі?
4. Неліктен Абайдың өлең жолдары мақал – мәтел сияқты нақылға айналып кеткен?
5. Неліктен Абай «не істесең де, бәрін ақылмен істе» деген ұлағатты ой айтады?
6. Неліктен Абайды «қазақ жазба әдеби тілінің негізін салушы» деп бағалайды?
Оқушылар ойы тыңдалады
Мағынаны тану
«Осы жұрт Ескендірді біле ме екен?» – деп Абай айтқандай, Ескендір туралы оқушылардың не біліп, не білмейтінін анықтау (Ескендір туралы аңызды айтып беру, «Қос мүйізді Ескендір» күйін тыңдату,американдық кинорежиссер Оливер Стоунның 2004 ж. кино түсіргенін, Ескендір рөлінде Джаред Летоның ойнағанын айту).
“Ескендір” поэмасының сюжетін алғаш рет неміс романтикалық әдебиетінің көрнекті ғалымы болған француз Альберт фон Шамиссо Талмудтан алады. Шамиссодан В. А. Жуковский 1844 жылы аударады. Мұнда А. Македонскийдің қырып – жоюы туралы жырлайды. Бұл сюжет Абайды да қызықтырады. Абай сюжетінде өзгеріс бар. Поэмада Ескендірдің аты – жөнін, әкесін, тұрған жері мен патшалығын, Ескендірдің ұстазы – Аристотельді қосады. Абай шығармасы тұпнұсқаға ұқсас. “Ескендір” поэмасы тармақты 42 шумақтан тұрады.
Шығарманың композициялық құрылысы:
1. Сюжеттің басталуы. Филипп патша қайтыс болған соң Ескендірдің таққа отыруы. Әскер жиып көрші елдерді жаулауы.
2. Сюжеттік байланыс. Елсіз шөлге тап болуы. Өлдім - талдым дегенде мөлдір бұлаққа кездесуі.
3. Шиеленісуі. Алтын қорған. «Бұл – Құдайға бастайтын қақпа» деп ашпай қоюы. Қақпаның ар жағынан алған сый.
4. Шарықтау шегі. Алғаш сыйдың қу сүйек екенін біліп ашуға булығу. Аристотельдің ақылы. Таразыға түскен қу сүйек.
5. Шешімі. Хакім Аристотельдің жауабы: Жеміт көз жер жүзіне тоймаса да,
Өлсе тояр көзіне құм құйылғанда.
6. Шығарма кейіпкерлері
Абай дастанында әділдік, данышпандық, жауыздықтар сөз болады. Бірақ мұндағы әділ де, данышпан да, философ та Ескендір емес, Аристотель. Дастанда екі образ бар. Бірі - Ескендір, екіншісі - Аристотель. Көлемінің шағындығына қарамастан, дастанның идеясына сәйкес, екеуі де көркем жасалған образдар.
Абай Аристотель есімін құрметпен айтады, «ақылы мол», «жеке - дара», «хакім адам» деп бағалайды.
Ал Ескендір болса, дәріптелмей, сыналады. «Мақтан сүйгіш, қызғаншақ, қанішер, тойымсыз, қаһарлы, өзімшіл, тоқтау көрмей өскен жан, даңғой, долы, кекшіл, есер» деп суреттеледі.
7. Әдеби теориялық ұғымдар
Теңеу – дарияның суындай қандар ақты;
таспадай бейне арықтан шыққан құлап.
Эпитет – сар дала, мөлдір бұлақ, алтын қорған, қу өмір, жеміт көз, кәпір көз.
8. Шығарманың негізгі түйіні, тәрбиелік мәні
Соңғы 4 шумақты оқу. Жауыздыққа жетелейтін нәрсе күншілдік, тойымсыздық, мансапқорлық. Осындай жаман әдеттерден сақ болу. Иманды болуға, қанағатшыл болуға үндеу.
1-тапсырма «Сен білесің бе.
Бұл бөлім бойынша қазақ әдебиеті, қазақ тілі,тарих, математика, география, биология пәндерінен сұрақтар жасырылады.
Бұл сөзді тасыр ұқпас, талапты ұғар. Адам баласы ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрсемен озады.“Ескендір”
Сұрақтар: 1-топ
1. Қазақ әдебиеті: «Ескендір» дастанының түсіндірмесін айтып бер.
2. Тарих: Ескендір Зұлқарнайын тарихта қандай атпен белгілі және қай жылдары өмір сүрген?
3. Қазақ тілі: Поэма қай стильде жазылған?
2-топ
4. Математика: Филипп ІІ патша Александр (б. З. Б. 356 – 323) 13 жаста болғанда Аристотельді (б. З. Б. 384 – 322 ж) ұстаздыққа шақыртқан екен. Аристотель сол кезде неше жаста болған?
5. Биология: Поэмада адамның қай мүшесі туралы сөз болады? Құрылысын айтып бер.
6. География: «Ескендір» поэмасында сөз болатын Македония шаһары қай елде орналасқан?
2-тапсырма
Қайнайды қаның,
Ашиды жаның,
Мінездерін көргенде. «Сегіз аяқ» өлеңі
1-топ«Салыстырмалы мінездеме»
Аристотель хәкімге патша келді:
- Мына сүйек қазынасының бәрін жеңді
Бұл сүйекті басарлық, нәрсе бар ма?
Ақылыңмен ойланып тапшы?- деді
Хәкім жерден топырақ алып барды,
Бір уыстап сүйекке шаша салды,- деген жолдардағы «Бір уыс топырақ ненің символы?» тақырыбының төңірегінде ой өрбіту және Аристотель мен Ескендірге салыстырмалы мінездеме беру.
Топ болып берілген тапсырмаларды орындап, өзара түсіндіру жұмыстарын жүргізеді
Ой-толғаныс
Естілген нәрсені ұмытпастыққа төрт түрлі себеп бар: әуелі көкірегі байлаулы берік болмақ керек;
Отыз бірінші сөз
Сұрақ:
1. Абайдың ойынша халықты қандай адамдар басқару керек?
2. Поэмадан қандай қорытынды шығаруға болады?
3. Бүгінгі күннің өзекті мәселесімен байланыстыруға бола ма?
Сабақ соңын поэманың соңында айтылған Абайдың өз сөзімен аяқтау.
Ақылсыз өзін мақтап былжырайды,
Бойыңа өлшеп сөйлесең, нең құрайды?
Жақсы болсаң, жарықты кім көрмейді,
Өз бағаңды өзіңнен кім сұрайды?!
Поэмадан қандай тәрбие алғандығы туралы ойларын қорытады.
Үйге тапсырма
«Ескендір» дастанындағы Аристотель сөзін жаттау.
Оқушылар күнделіктеріне үй тапсырмасын жазады.
Бағалау
Бүгін не білдім?
Не білгім келеді?
Стикерлерге жазып тақтаға іліп кетеді.
V ЮБИЛЕЙНЫЙ МЕЖДУНАРОДНЫЙ КОН
