Есімшенің сөйлемдегі қызметі

Алматы облысы Сарқан қаласы Ақын Сара атындағы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Жумалиева Майгуль Адилбековна

Сабақтың тақырыбы: Есімшенің сөйлемдегі қызметі

Сабақтың мақсаты: а) Білімділік : оқушылардың етістіктің есімше категориясы жайлы білімдерін кеңейту, сөйлемдегі синтаксистік қызметін меңгерту.

ә) Дамытушылық: есімшенің сөйлемдегі қызметін  анықтау барысында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту, қызығушылығын  арттыру, белсенділікке  икемдеу.

б) Тәрбиелік :  қазақ тілін оқытып, үйрету арқылы  оқушылардың ана тіліне деген  сүйіспеншіліктерін арттыру.   

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: талдау, сұрақ – жауап, тірек сызба, оқулықпен, тақтамен жұмыс.

Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, үлестірмелі парақша.  

Пәнаралық байланыс: әдебиет, математика.

Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру кезеңі.

Сәлемдесу, оқушылардың көңіл – күйін байқау.

               II. Үй тапсырмасын тексеру.  

Семантикалық карта                                                                                         

Есімшелер

Болжалды келер шақ

Бұрынғы өткен шақ

Ауыспалы өткен шақ

Мақсатты келер шақ

Бармақпын

Қуанармын

Тұрған

Баратынмын

Сызбақшы

Сұрақ – жауап әдісі арқылы үй тапсырмасын бекіту.

1.Есімше дегеніміз не?

2.Есімшенің жұрнақтарын ата

III. Жаңа сабақ.

a) Сабақтың мақсатымен таныстыру.                                                                 

ә) Тірек сызба арқылы есімшенің сөйлемдегі қызметін түсіндіру. Алдымен сөйлемнің тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелеріне тоқталу.

Р/с

Мысалдар

1

Көрмес – түйені де көрмес.

2

Ол сүйінші   сұрай келген.

3

Болатын бала бесігінде бұлқынар.

4

Еңкейгенге еңкей,

Шалқайғанға шалқай.

5

Мен оны көргенде таң қалдым. 

Жасалуы

Сөйлемдегі қызметі

1 Есімше атау септікте тұрып заттанады

Бастауыш

2 Есімше жіктеледі

 Баяндауыш

3 Есімше зат есіммен тіркесіп немесе ілік септікте тұрады

Анықтауыш

4 Атау мен іліктен басқа септіктерде тұрады

Толықтауыш

5 Есімше  барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерінде келіп немесе көмекші есіммен, септеулік шылаулармен тіркесуі арқылы

Пысықтауыш

        б) Оқулықпен жұмыс

199-жаттығу. Мәтіндегі қарамен жазылған сөйлемді сөйлем мүшесіне талдаңдар.

Сондай – ақ қыздар гауһар, теңге қадаған алқа таққан.

в)  Дыбыстық талдау

«Қыздар» сөзіне математикалық тәсілімен дыбыстық мінездеме беру.

Берілгені: қыздар ₌  ⃝       + ∆ ₌?

Шешуі :6 ⃝ ₌ 2      + 4∆

(ы,а) жуан+жіңішке

(а) ашық+ (ы) қысаң

еріндік + (ы,а) езулік

 (қ) қатаң + (з,д) ұяң + (р) үнді                               

г) Мына мақалдардағы көп нүктенің орнына есімшенің тиісті жұрнағын қойып, сөйлемдегі қызметін ата.

1 )Ақылды жігіт атқа да мін.,таққа да мін..

                    2)Үндеме. үйдей бәледен құтылады.

                    3) Сағын. елін аңсайды,

                        Сарала қаз көлін аңсайды.

 д) Төменде берілген сөйлемге синтаксистік талдау жасау. Сөйлем мүшелеріне талдау.

Адам болатын бала алысқа қарайды. (Өз ойларын айтқызу).

   е)    Терме диктант

Мәтіннен есімшелерді тауып жазып, жұрнақтарын ажырат. Шығарманың атын, авторын ата.

 Сергіту сәті

Қарлы кесек.

Сабақты бекіту.

Сәйкестендіру тесті

• Есімшенің жұрнақтары                                                   Білім берген шәкірттерін аялаған.
• Сөйлемде баяндауыш қызметін атқарып тұрған есімше                 - ған, - ген, - қан, -кен
• Келер шақ есімше                                                                                  Баратын, құралған      
• Сөйлемде анықтауыш қызметін атқарып тұрған есімше                          Көрінер, бармақ         
• Өткен шақ есімше                                                                   Бұлтқа жетпей шарт сынбан !                                                  
• - С жұрнақты есімше                                                                       Айтқанның аузы жаман.
• Есімшенің – с жұрнағының I жақта жіктеліп,
•  өзгеріске ұшырағаны                                                                                        Жазбас
•  Есімшенің тәуелденген түрі                                 Оны көрген сайын баласы есіне түседі. 
• Сөйлемде пысықтауыш қызметін атқарып тұрған есімше                          - атын, -етін
• Ауыспалы өткен шақ жасайтын есімшенің жұрнағы                           Көргенің, айтарым.

 Сабақты қорыту.

«Ыстық орындық» ойыны

Сұрақтарға жауап беру

1.Есімше дегеніміз не?

2.Есімшенің жұрнақтары

3.Есімшенің сөйлемдегі  қызметі

4.Баяндауыш қызметін атқаруы

5.Мысал келтір

Үйге тапсырма.

1.200-жаттығу

2.Есімшенің сөйлемдегі қызметі  оқу.

Бағалау.    

Кері байланыс.