– Ты?даушы?а ?ибрат ?сынумен бірге эстетикалы? л?ззат беру. Ертегіні? ат?аратын ?ызметі ке?: ол ?рі т?рбиелік, ?рі к?ркем-эстетик. ?деби ?азына. ертегіні? б?кіл жанрлы? ерекшелігі осы екі сипатынан к?рінеді. Сонды?тан ертегілік прозаны? басты міндеті – сюжетті барынша тартымды етіп, к?ркемдеп, ?рлеп баяндау. Демек ертегі шынды??а ба?ытталмайды, ал ертекші ??гімесін ?мірде бол?ан деп д?лелдеуге тырыспайды.Ертегіні? композициясы бас ?аhарманды д?ріптеуге ба?ындырылады, с?йтіп, ол белгілі бір с?лба бойынша ??рылады. М?ны? б?рі ертегіге идеялы?, мазм?нды? ж?не к?ркемдік т?тасты? береді. Осы т?тасты? б?л жанр?а бас?а да ?асиеттер дарытады: композиция мен эстетикалы? м?ратты? бірлігі ?рі т?ра?тылы?ы, к?ркем шарттылы?ты? міндеттілігі, ауызекі с?йлеу тіліне с?йкестігі, т?ра?ты тіркестерді? ?олданылуы, т.т.
Ертегіде ?иял ма?сатты т?рде пайдаланылады, сонды?тан ол ?сіреленіп, ?ажайып?а айналады ж?не біршама ?зінше дамып отырады. ертегідегі ?ажайып ?иял адамны? к?нделікті к?ріп ж?рген заттары мен ??былыстарын саналы т?рде бас?аша етіп к?рсетеді, ?йткені б?л жанрда ?ажайыпты? к?ркем бейнелеуіш ??рал ретінде ?олданылады. ?мірдегі шынайы н?рсені? ?зін ?дейі ?згертіп к?рсету – ертегіні? ?зіндік ?асиеті бол?анды?тан, ертекші де оны? мазм?нын барынша ?сірелеуге, ?ажайыпты етуге к?ш салады. Сонымен бірге ертегідегі о?и?алар мен іс-?рекеттерді? ?аншалы?ты ?серлі болуы ертекшіге ?ана емес, сондай-а? ты?даушы?а да, ертегіні? айтылу жа?дайына да байланысты. ертегіде ?иял мен ?ажайып ?рі идеялы? та ма?сатта ?олданылады, себебі классик. Ертегі адамны? рухани азы?ы болуымен ?атар идеол. та ?ызмет ат?ар?ан. ертегіні? к?ркем баяндалуында сюжеттен де г?рі композицияны? р?лі арты?ыра?.[1]
??рылымы
Ертегіні? поэтикасы мен композициясы к?ркем ?рі ж?йелі. Композициясы бірнеше б?лшектен т?рады: бастама – эпикалы? баяндау – ая?тау. Бастама, ?детте, ?ле? немесе ?й?ас?ан проза т?рінде бас кейіпкерді? ата-анасы, оны? д?ниеге келуі туралы айтып, ты?даушыларды бас кейіпкермен таныстырады. Эпикалы? баяндау ?аhарманны? ?суін, ?йлену тарихын, оны? бастан кешкендерін ??гімелейді. Ая?тауда кейіпкерді? с?йгенін алып немесе ойла?анын іске асырып, м?ратына жеткені хабарланады. Бастама мен ая?тау, к?бінесе т?ра?ты тіркес болып келеді. ?зіні? ?за? тарихында ертегі жанры ?р д?уірді?, ?р ?о?амны? болмысы мен т?сініктеріні?, нанымдарыны? ?р т?рлі іздерін са?тап ?алып, бізді? заманымыз?а жеткізген. ?аза? ертегілерінде ханды? заманны? шынды?ы, сол ша?та?ы ?деттер мен нанымдар, салт-д?ст?рлер, т?рмыс кейпі к?бірек к?рініс тап?ан.
Т?рлері
Ертегілері жанрлы? ?рі сюжеттік ??рамы жа?ынан ?р алуан. Ол іштей бірнеше жанр?а б?лінеді:
1) жануарлар туралы ертегілер;
2) ?иял-?ажайып ертегілебатырлы? ертегілер;
3) хикаялы? ертегілер, сатиралы? ертегілер;
Сюжеттері тек ?аза?ты? ?зіне т?н ертегілермен ?атар, бас?а елдермен орта? сюжетке ??рыл?ан ертегілер де бар. Оларды? к?бі тарихи-типологиялы? жа?дайда пайда бол?ан, біразы тарихи-генетик., я?ни туыс халы?тар?а орта? болып табылады, кейбірі тарихи-м?дени байланыс н?тижесінде ?аза? ж?ртына тара?ан. Сол себепті ?аза? ертегілерінде таза ?лтты? та, халы?ар. та, к?шпелі сюжеттер де ?атар ?мір с?рген.
Негізгі кейіпкер мен мазм?ны ж?не ?ияли ?дістерді? ?аншалы?ты пайдаланылуына ?арай б?л салаларды? ?р ?айсысы та?ы бірнеше топ?а б?лінеді. Б?ларды? ішінде: хикая, ?сиет, мыс?ыл, батырлы? туралы ертегілер болады.
?алыптасу тарихы
Ертегі жанрыны? пайда болып, ?алыптасу тарихы ?те ?за?. Оны? т?п-т?ркіні – ал?аш?ы ?ауымда ту?ан к?не мифтер, а?шылы? ??гімелер, хикаялар, ?р т?рлі ырымдар мен а?ыздар. ?зіні? ?алыптасу барысында ертегі осы жанрларды? к?птеген белгілерін бойына сі?ірген. Б?л жанрларды? кейбірі ?з бітімін м?лде жо?алтып, толы? ертегіге айнал?ан. Соларды? бірі – миф жанры. Мифті? ертегіге айналу процесі бірнеше кезе?нен ?ткен.
Миф – ал?аш?ы рулы? ?ауымны? ?асиетті деп санал?ан ??пия ??гімесі мен шежіресі. Оны ол кезде ?ркімге ж?не ?р жерде айта бермеген. Мифте ?орша?ан ортаны?, д?ниені? жаратылуы мен аспан ?лемі жайында, руды? тотемдік бабасы, ілкі атасы мен жасампаз ?аhармандар туралы, оларды? іс-?рекеттері ж?нінде фантастикалы? т?рде баяндал?ан. Алайда ол заманда осыны? б?рі а?и?ат деп ?абылдан?ан, мифке ж?рт к?міл сенген. Біра? уа?ыт ?тіп, адам санасы мен м?мкіндігі жетілген сайын миф ?згеріске ?шырап, бірте-бірте «?асиетті» сипатынан айрыл?ан, ??пия болудан ?ал?ан. Осыны? н?тижесінде мифке сенушілік те ?лсіреген, онда?ы о?и?алар мен кейіпкерлер бас?а сипат ?абылда?ан, тіпті мифті айтушы бара-бара ?з жанынан да ?осатын бол?ан. Соны? салдарынан іс-?рекеттерді? де н?тижесі бая?ы мифтік сипаттан айырыл?ан. Мифті? себеп-салдарлы? белгісі жо?ал?ан. Бірте-бірте мифті? б?рын?ы масштабы тарылып, ??гіме жеке бір адамны? та?дырын баяндайтын жа?дай?а келеді. С?йтіп, миф хикая?а, содан со? ертегіге айналады. Ертегіні? та?ы бір тамыры – ал?аш?ы рулы? ?ауым адамдарыны? а?шылы? ??гімелері мен хикаялары. Ал?ашында шын бол?ан о?и?алар негізінде айтыл?ан ??гімелер бірте-бірте ел арасына тара?ан сайын ?оспалармен толы?тырылып, хикая?а, одан ертегіге айналып кеткен. Осындай а?шы мергендер жайында?ы ??гімелер ?аза? ертегілеріні? ??рамында аз емес. ?рине, олар бізді? ертегіде сол ежелгі заманда?ы к?йінде емес, к?ркем фольклор?а айнал?ан формада к?рінеді. Ал?аш?ы ?ауымда?ы мифтік ??ымдар ту?ыз?ан небір ?аламат ма??лы?тар (жезтырна?, жал?ыз к?зді д?у, албасты, жалмауыз кемпір, т.б.) б?рын?ы а?шылар ??гімесіне кірігіп, хикая ту?ызады. Хикая жанры мифті? ?зімен бірге ертегіге де айналады. Оны? ертегі ??рамында ж?ретіні де сонды?тан. Біра? мифті? ертегіге айналу жолында хикая мен ертегі ?атар ?мір с?реді, сол себепті миф, ?сіресе, хикая ?зінше жеке айтылып, елге жайылады.
?аза? ертегілеріні? ?алыптасуы
?аза? хал?ы прозасында осы процесс т?гел дерлік із ?алдыр?ан. Жалпы ертегілерді? пайда болып, ?алыптасуыны? ал?аш?ы кездерінде ел оны ?иял деп ойлама?ан, онда баяндалатын о?и?а?а сенген, себебі ол ша?та ертегі ?з т?ркінінен алша? кете ?ойма?ан, сонды?тан к?ркемдік ?ызмет те ат?арма?ан. Ал к?ркем фольклорлы? жанр болып ?алыптас?ан классик. ?аза? ертегілеріні? жиналуы мен жарияланып, зерттелуі 18 ?асырды? 2-жартысында басталды. Ал?аш?ы ж?з жылда, негізінен, ?аза?стан?а Ресейден келген адамдарды? кейбірі ?аза? ж?ртыны? т?рмыс-салты, ?дет-??рпы туралы деректер жинап, соларды? ?атарында фольклор жайында жалпылама м?ліметтер жариялап ж?рді. Ертегілерді? к?бірек жиналып, жары? к?рген т?сы – 19 ?асырды? 2-жартысы. Б?л кезе?де ?аза? ертегілерін ?ылыми ма?сатта жарияла?ан жина?тар да болды. ?сіресе, В.В. Радлов, И.Н.Березин, Ы.Алтынсарин, Г.Н.Потанин, А.В.Васильев, А.Е.Алекторов, ?.Диваев жина?тарында ертегілерді? к?птеген м?тіндері жары? к?ріп, олар туралы азды-к?пті ?ылыми пікір айтылды. Атал?ан жинаушы-жариялаушыларды? ?алымды? де?гейі, ?ылыми т?сінігі ?р т?рлі бол?анды?тан ертегі м?тіндері ?р т?рлі к?з?арас т?р?ысынан ба?аланды. Со?ан ?арамастан біраз ертегі жары? к?рді, ?ылыми айналым?а енді. Соны? ар?асында ?аза? ертегілері Потанинні?, Радловты?, А.Н.Веселовскийлерді? ке? масштабты ?ыл.- зерттеулеріне ілікті. Б?л ша?та ертегілерді ?аза? о?ы?андары да, а?ындары да жинастырып, «Дала у?лаятыны?
газетінде» жекелеген м?тіндерді жары??а шы?арды. ?сіресе, М?шh?р Ж?сіп К?пей?лы ертегілерді арнайы т?рде жариялап отырды. Ш.Ш.У?лиханов баста?ан зерттеу ісін Алтынсарин, Абай ??нанбаев,?.Б?кейхановтар жал?астырды. Ертегілерді ?ылыми ?рі а?артушылы? ма?сатта жинап, жария ету, зерттеу ж?мы 20 -?асырда ке? жол?а ?ойылды. Б?л ?асырды? 40–50-жылдарына дейін ертегілер, к?бінесе о?у-а?арату м?селесі т?р?ысынан жарияланып, о?улы?тарда, жекелеген ма?ала мен кітаптарда арнайы ?арастырылды. Осы т?ста А.Байт?рсыновты?, Х.Досм?хамедовті?, М.О.?уезовті?, С.Сейфуллинні? о?улы? іспетті жары? к?рген кітаптары, С.М??ановты?, Б.Кенжебаевты?, Е.С.Ысмайыловтарды? ма?алалары ?аза? фольклортануы ертегі жанрына да арнайы к??іл б?лгенін ай?а?тады. Біра? атал?ан авторлар ертегіні т?сінуде, талдауда ?ркелкі т?сінік к?рсетті. ?сіресе, ертегіні таза тапты? т?р?ыдан ба?алау етек алып, оны? к?птеген н?с?алары талдаудан тыс ?алды, тіпті м?тіндерге редакциялы? т?зетулер де енгізілді. Осы ?рдіс 20- ?асырды? 60-жылдарына дейін жал?асып, жары? к?рген м?тіндерге тапты? сипат берілді, ал зерттеу е?бектер т?рпайы социологиялы? ба?ытта болды. 1960 жылдан бастап ертегі жанрын зерттеу ?ылыми негізге т?сті. Б?л салада ?уезов пен Ысмайыловты?, В.Сидельниковты?, М.?абдуллинні? е?бектері айры?ша болды. Олар ертегілерді? ?аза?ша ?ш, орысша ?ш томын жариялап, б?л жанр туралы жа?аша ой тол?ап, к?лемді ма?алалар жазды ж?не м?тіндерге т?сініктер берді. Ертегілер 1960 ж. басылып шы??ан «?аза? ?дебиетіні? тарихына» жеке б?лім болып енді (авторы – М.?уезов). Ертегі жанрына ?абдуллинні? жо?ары о?у орнына арнал?ан о?улы?ында, Н.С.Смирнованы? кітабында, орыс тілінде жары? к?рген «История казахской литературы» атты 3 томды? е?бекті? бірінші томында арнайы тараулар берілді (авторы – Е.Костюхин). ертегіні сала-сала?а б?ліп, тере?дете, типологиялы? т?р?ыдан зерттеу ісі 1970 жылдан ?ол?а алынды. С.А.?ас?абасовты? ?иял-?ажайып ертегілерге, Е.Д.Т?рсыновты? т?рмыс-салт ертегілеріні? шы?у тегіне арнал?ан монографиялары 1972–1973 ж. баспадан шы?ты. 1979 ж. хайуанаттар туралы ертегілерді? т???ыш академиялы? басылымы жары? к?рді. Ертегі жанры б?кіл халы? прозасы ж?йесінде «?аза?ты? халы? прозасы» атты е?бекте зерттеліп, о?ан 1986 ж. ?аза?стан ?ылым академиясыны? Ш.Ш.У?лиханов атында?ы сыйлы? берілді (авторы – ?ас?абасов). ?аза? ертегітануы ?лтты? фольклор туралы ?ылымыны? ?лкен де ма?ызды бір саласына айналды.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Ертегі еліне саяхат. »
Ертегі еліне саяхат.
Ертегі – фольклордың негізгі жанрларының бірі. Ертегі жанры – халық
прозасының дамыған, көркемделген түрі, яғни фольклорлық көркем проза.
– Тыңдаушыға ғибрат ұсынумен бірге эстетикалық ләззат беру. Ертегінің атқаратын қызметі кең: ол әрі тәрбиелік, әрі көркем-эстетик. әдеби қазына. ертегінің бүкіл жанрлық ерекшелігі осы екі сипатынан көрінеді. Сондықтан ертегілік прозаның басты міндеті – сюжетті барынша тартымды етіп, көркемдеп, әрлеп баяндау. Демек ертегі шындыққа бағытталмайды, ал ертекші әңгімесін өмірде болған деп дәлелдеуге тырыспайды.Ертегінің композициясы бас қаhарманды дәріптеуге бағындырылады, сөйтіп, ол белгілі бір сұлба бойынша құрылады. Мұның бәрі ертегіге идеялық, мазмұндық және көркемдік тұтастық береді. Осы тұтастық бұл жанрға басқа да қасиеттер дарытады: композиция мен эстетикалық мұраттың бірлігі әрі тұрақтылығы, көркем шарттылықтың міндеттілігі, ауызекі сөйлеу тіліне сәйкестігі, тұрақты тіркестердің қолданылуы, т.т.
Ертегіде қиял мақсатты түрде пайдаланылады, сондықтан ол әсіреленіп, ғажайыпқа айналады және біршама өзінше дамып отырады. ертегідегі ғажайып қиял адамның күнделікті көріп жүрген заттары мен құбылыстарын саналы түрде басқаша етіп көрсетеді, өйткені бұл жанрда ғажайыптың көркем бейнелеуіш құрал ретінде қолданылады. Өмірдегі шынайы нәрсенің өзін әдейі өзгертіп көрсету – ертегінің өзіндік қасиеті болғандықтан, ертекші де оның мазмұнын барынша әсірелеуге, ғажайыпты етуге күш салады. Сонымен бірге ертегідегі оқиғалар мен іс-әрекеттердің қаншалықты әсерлі болуы ертекшіге ғана емес, сондай-ақ тыңдаушыға да, ертегінің айтылу жағдайына да байланысты. ертегіде қиял мен ғажайып әрі идеялық та мақсатта қолданылады, себебі классик. Ертегі адамның рухани азығы болуымен қатар идеол. та қызмет атқарған. ертегінің көркем баяндалуында сюжеттен де гөрі композицияның рөлі артығырақ.[1]
Құрылымы
Ертегінің поэтикасы мен композициясы көркем әрі жүйелі. Композициясы бірнеше бөлшектен тұрады: бастама – эпикалық баяндау – аяқтау. Бастама, әдетте, өлең немесе ұйқасқан проза түрінде бас кейіпкердің ата-анасы, оның дүниеге келуі туралы айтып, тыңдаушыларды бас кейіпкермен таныстырады. Эпикалық баяндау қаhарманның өсуін, үйлену тарихын, оның бастан кешкендерін әңгімелейді. Аяқтауда кейіпкердің сүйгенін алып немесе ойлағанын іске асырып, мұратына жеткені хабарланады. Бастама мен аяқтау, көбінесе тұрақты тіркес болып келеді. Өзінің ұзақ тарихында ертегі жанры әр дәуірдің, әр қоғамның болмысы мен түсініктерінің, нанымдарының әр түрлі іздерін сақтап қалып, біздің заманымызға жеткізген. Қазақ ертегілерінде хандық заманның шындығы, сол шақтағы әдеттер мен нанымдар, салт-дәстүрлер, тұрмыс кейпі көбірек көрініс тапқан.
Түрлері
Ертегілері жанрлық әрі сюжеттік құрамы жағынан әр алуан. Ол іштей бірнеше жанрға бөлінеді:
1) жануарлар туралы ертегілер;
2) қиял-ғажайып ертегілебатырлық ертегілер;
3) хикаялық ертегілер, сатиралық ертегілер;
Сюжеттері тек қазақтың өзіне тән ертегілермен қатар, басқа елдермен ортақ сюжетке құрылған ертегілер де бар. Олардың көбі тарихи-типологиялық жағдайда пайда болған, біразы тарихи-генетик., яғни туыс халықтарға ортақ болып табылады, кейбірі тарихи-мәдени байланыс нәтижесінде қазақ жұртына тараған. Сол себепті қазақ ертегілерінде таза ұлттық та, халықар. та, көшпелі сюжеттер де қатар өмір сүрген.
Негізгі кейіпкер мен мазмұны және қияли әдістердің қаншалықты пайдаланылуына қарай бұл салалардың әр қайсысы тағы бірнеше топқа бөлінеді. Бұлардың ішінде: хикая, өсиет, мысқыл, батырлық туралы ертегілер болады.
Қалыптасу тарихы
Ертегі жанрының пайда болып, қалыптасу тарихы өте ұзақ. Оның түп-төркіні – алғашқы қауымда туған көне мифтер, аңшылық әңгімелер, хикаялар, әр түрлі ырымдар мен аңыздар. Өзінің қалыптасу барысында ертегі осы жанрлардың көптеген белгілерін бойына сіңірген. Бұл жанрлардың кейбірі өз бітімін мүлде жоғалтып, толық ертегіге айналған. Солардың бірі – миф жанры. Мифтің ертегіге айналу процесі бірнеше кезеңнен өткен.
Миф – алғашқы рулық қауымның қасиетті деп саналған құпия әңгімесі мен шежіресі. Оны ол кезде әркімге және әр жерде айта бермеген. Мифте қоршаған ортаның, дүниенің жаратылуы мен аспан әлемі жайында, рудың тотемдік бабасы, ілкі атасы мен жасампаз қаhармандар туралы, олардың іс-әрекеттері жөнінде фантастикалық түрде баяндалған. Алайда ол заманда осының бәрі ақиқат деп қабылданған, мифке жұрт кәміл сенген. Бірақ уақыт өтіп, адам санасы мен мүмкіндігі жетілген сайын миф өзгеріске ұшырап, бірте-бірте «қасиетті» сипатынан айрылған, құпия болудан қалған. Осының нәтижесінде мифке сенушілік те әлсіреген, ондағы оқиғалар мен кейіпкерлер басқа сипат қабылдаған, тіпті мифті айтушы бара-бара өз жанынан да қосатын болған. Соның салдарынан іс-әрекеттердің де нәтижесі баяғы мифтік сипаттан айырылған. Мифтің себеп-салдарлық белгісі жоғалған. Бірте-бірте мифтің бұрынғы масштабы тарылып, әңгіме жеке бір адамның тағдырын баяндайтын жағдайға келеді. Сөйтіп, миф хикаяға, содан соң ертегіге айналады. Ертегінің тағы бір тамыры – алғашқы рулық қауым адамдарының аңшылық әңгімелері мен хикаялары. Алғашында шын болған оқиғалар негізінде айтылған әңгімелер бірте-бірте ел арасына тараған сайын қоспалармен толықтырылып, хикаяға, одан ертегіге айналып кеткен. Осындай аңшы мергендер жайындағы әңгімелер қазақ ертегілерінің құрамында аз емес. Әрине, олар біздің ертегіде сол ежелгі замандағы күйінде емес, көркем фольклорға айналған формада көрінеді. Алғашқы қауымдағы мифтік ұғымдар туғызған небір ғаламат мақұлықтар (жезтырнақ, жалғыз көзді дәу, албасты, жалмауыз кемпір, т.б.) бұрынғы аңшылар әңгімесіне кірігіп, хикая туғызады. Хикая жанры мифтің өзімен бірге ертегіге де айналады. Оның ертегі құрамында жүретіні де сондықтан. Бірақ мифтің ертегіге айналу жолында хикая мен ертегі қатар өмір сүреді, сол себепті миф, әсіресе, хикая өзінше жеке айтылып, елге жайылады.
Қазақ ертегілерінің қалыптасуы
Қазақ халқы прозасында осы процесс түгел дерлік із қалдырған. Жалпы ертегілердің пайда болып, қалыптасуының алғашқы кездерінде ел оны қиял деп ойламаған, онда баяндалатын оқиғаға сенген, себебі ол шақта ертегі өз төркінінен алшақ кете қоймаған, сондықтан көркемдік қызмет те атқармаған. Ал көркем фольклорлық жанр болып қалыптасқан классик. Қазақ ертегілерінің жиналуы мен жарияланып, зерттелуі 18 ғасырдың 2-жартысында басталды. Алғашқы жүз жылда, негізінен, Қазақстанға Ресейден келген адамдардың кейбірі қазақ жұртының тұрмыс-салты, әдет-ғұрпы туралы деректер жинап, солардың қатарында фольклор жайында жалпылама мәліметтер жариялап жүрді. Ертегілердің көбірек жиналып, жарық көрген тұсы – 19 ғасырдың 2-жартысы. Бұл кезеңде қазақ ертегілерін ғылыми мақсатта жариялаған жинақтар да болды. Әсіресе, В.В. Радлов, И.Н.Березин, Ы.Алтынсарин, Г.Н.Потанин, А.В.Васильев, А.Е.Алекторов, Ә.Диваев жинақтарында ертегілердің көптеген мәтіндері жарық көріп, олар туралы азды-көпті ғылыми пікір айтылды. Аталған жинаушы-жариялаушылардың ғалымдық деңгейі, ғылыми түсінігі әр түрлі болғандықтан ертегі мәтіндері әр түрлі көзқарас тұрғысынан бағаланды. Соған қарамастан біраз ертегі жарық көрді, ғылыми айналымға енді. Соның арқасында қазақ ертегілері Потаниннің, Радловтың, А.Н.Веселовскийлердің кең масштабты ғыл.- зерттеулеріне ілікті. Бұл шақта ертегілерді қазақ оқығандары да, ақындары да жинастырып, «Дала уәлаятының
газетінде» жекелеген мәтіндерді жарыққа шығарды. Әсіресе, Мәшhүр Жүсіп Көпейұлы ертегілерді арнайы түрде жариялап отырды. Ш.Ш.Уәлиханов бастаған зерттеу ісін Алтынсарин, Абай Құнанбаев,Ә.Бөкейхановтар жалғастырды. Ертегілерді ғылыми әрі ағартушылық мақсатта жинап, жария ету, зерттеу жұмы 20 -ғасырда кең жолға қойылды. Бұл ғасырдың 40–50-жылдарына дейін ертегілер, көбінесе оқу-ағарату мәселесі тұрғысынан жарияланып, оқулықтарда, жекелеген мақала мен кітаптарда арнайы қарастырылды. Осы тұста А.Байтұрсыновтың, Х.Досмұхамедовтің, М.О.Әуезовтің, С.Сейфуллиннің оқулық іспетті жарық көрген кітаптары, С.Мұқановтың, Б.Кенжебаевтың, Е.С.Ысмайыловтардың мақалалары қазақ фольклортануы ертегі жанрына да арнайы көңіл бөлгенін айғақтады. Бірақ аталған авторлар ертегіні түсінуде, талдауда әркелкі түсінік көрсетті. Әсіресе, ертегіні таза таптық тұрғыдан бағалау етек алып, оның көптеген нұсқалары талдаудан тыс қалды, тіпті мәтіндерге редакциялық түзетулер де енгізілді. Осы үрдіс 20- ғасырдың 60-жылдарына дейін жалғасып, жарық көрген мәтіндерге таптық сипат берілді, ал зерттеу еңбектер тұрпайы социологиялық бағытта болды. 1960 жылдан бастап ертегі жанрын зерттеу ғылыми негізге түсті. Бұл салада Әуезов пен Ысмайыловтың, В.Сидельниковтың, М.Ғабдуллиннің еңбектері айрықша болды. Олар ертегілердің қазақша үш, орысша үш томын жариялап, бұл жанр туралы жаңаша ой толғап, көлемді мақалалар жазды және мәтіндерге түсініктер берді. Ертегілер 1960 ж. басылып шыққан «Қазақ әдебиетінің тарихына» жеке бөлім болып енді (авторы – М.Әуезов). Ертегі жанрына Ғабдуллиннің жоғары оқу орнына арналған оқулығында, Н.С.Смирнованың кітабында, орыс тілінде жарық көрген «История казахской литературы» атты 3 томдық еңбектің бірінші томында арнайы тараулар берілді (авторы – Е.Костюхин). ертегіні сала-салаға бөліп, тереңдете, типологиялық тұрғыдан зерттеу ісі 1970 жылдан қолға алынды. С.А.Қасқабасовтың қиял-ғажайып ертегілерге, Е.Д.Тұрсыновтың тұрмыс-салт ертегілерінің шығу тегіне арналған монографиялары 1972–1973 ж. баспадан шықты. 1979 ж. хайуанаттар туралы ертегілердің тұңғыш академиялық басылымы жарық көрді. Ертегі жанры бүкіл халық прозасы жүйесінде «Қазақтың халық прозасы» атты еңбекте зерттеліп, оған 1986 ж. Қазақстан ғылым академиясының Ш.Ш.Уәлиханов атындағы сыйлық берілді (авторы – Қасқабасов). Қазақ ертегітануы ұлттық фольклор туралы ғылымының үлкен де маңызды бір саласына айналды.
