Біріккен сөздер

Сабақтың тақырыбы:

Біріккен сөздер.

Мектеп:

Күні

Мұғалім:

Сынып:4

Қатысқан:

Қатыспағандар:

Сабақта меңгерілетін

дағдылық мақсаттар

Оқушыларға біріккен сөздердің екі түбірдің бірігуі арқылы жасалып, тұтас бір ұғымды беріп, бір сұраққа жауап беретінін мысалдар арқылы меңгерту. Біріккен сөздердің айтылуы мен жазылуындағы ерекшелікті таба білуге икемдеу.

Сабақ мақсаттары

Барлық оқушылар білуге тиісті:

Тақырып туралы біледі,сөзге математикалық тәсілмен дыбыстық мінездеме, сөзсазындық, морфологиялық талдау, сөйлемге синтаксистик талдау жасай алады.

Оқушылардың көпшілігі білуге тиіс:

Мысалдар келтіре алады

Кейбір оқушылар білуге тиіс:

Қосымша парақшалармен жұмыс істейді

Бұрыннан бар білімдері

Тапсырмаларды сатылай кешенді талдауды біледі.

Жоспар

Жоспарланған

Уақыттар

Жоспарланған уақыт (жаттығулар)

Ресурстар

Басталуы

Ұйымдастыру кезеңі

Психологиялық дайындық

Ақ көңілді жүрекпен

Ақ ниетті тілекпен

Амандасып алайық

Қонақтарға ізетпен!

-Қандай тамаша!

Бүгін бәріміз біргеміз!

Біз қайрымдымыз!

Бір-бірімізге мейірімдіміз!

Біздің көңіл күйіміз тамаша!

Бір-бірімізге қараймыз!

Бір-бірімізге сәттілік тілейміз!-

Топқа бөлу Бірлік

Татулық

Достық

Сабақ мақсатын айту

Топ басшыларын сайлау, бағалау парағын беру.

-Қане балалар әр топ өз топтарының атына математикалық тәсілмен дыбыстық мінездеме берсін.

Достық тобы

Берілгені:Достық=0= =?

Достық сөзінде алты дыбыс бар. Оның екеуі-олар:

о,ы- дауысты дыбыстар. Себеб, бұл дыбыстарды айтқанда өкпеден шыққан ауа ауыз қуысында ешбір кедергіге ұшырамай ауа еркін шығады. Төртеуі- олар:д,с, т,қ дауыссыз дыбыстар. Cебебі, бұл дыбыстарды айтқанда өкпеден шыққан ауа ауыз қуысында түрлі кедергілерге ұшырап, ауа қысылып шығады.

а) Тілдің қатысына қарай 2 дауысты дыбыстың 2 о,ы тіл арты немесе жуан дауысты дыбыстар.Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда тілдің ұшы сәл артқа қарай тартылып,үсті сәл төмендейді.

ә)Жақтың ашылу дәрежесіне қарай 2 дауысты дыбыстың біреуі - ол о жартылай ашық дауысты дыбыс. Себебі, бұл дыбысты айтқанда жақ жартылай ашылып, ауа еркін шығады. Біреуі- ол, ы қысаң дауысты дыбыс.Себебі, бұл дыбысты айтқанда жақ тар ашылып, ауа қысылып шығады.

б) Ерін мен езудің қатысына қарай 2 дауысты дыбыстың біреуі - ол о еріндік дауысты. Себебі,бұл дыбысты айтқанда ерін дөңгеленіп, алға қарай сүйірленеді.

Біреуі ол- ы езулік дауысты. Себебі, бұл дыбысты айтқанда ерін жиырылып, езу артқа қарай тартылады.

Үн мен салдырдың қатысына қарай 4 дауысты дыбыстың, 3 олар с,т,қ қатаң дауыссыздар. Себебі, бұл дыбыстар тек салдырдан тұр; біреуі- ол д ұяң дауыссыз. Себебі, бұл дыбысты айтқанда үннен гөрі салдыр басым.

ә) Айтылу, жасалу тәсіліне қарай 4 дауыссыз дыбыстың үшеуі- олар д, т, қ, шұғыл дауыссыздар. Себебі, бұл дыбыстарды айтқанда дыбыстау мүшелері бір-біріне қатты соқтығысып, ауа кілт үзіліп шұғыл шығады; біреуі- ол с ызың дауыссызы. Себебі, бұл дыбысты айтқанда дыбыстау мүшелері бір-біріне жуысып, ауа сүзіліп шығады.

б)Жасалу орны мен дыбыстау мүшелерінің қатысына қарай 4 дауыссыз дыбыстың екеуі- олар д,т тіл мен тіс дауыссыздары; біреуі- ол; қ тіл арты дауыссызы.

Өткенді қайталау

«Ия немесе жоқ» әдісі арқылы әр топқа 3 сұрақтан беріп өткенді қайталау.

  1. Екі немесе одан да көп түбірден құралған сөзді бірыңғай мүше дейміз?жоқ
  2. Күрделі сөздер түбірлердің тіркесуі, бірігуі, қосарлануы арқылы жасалады?  ия  
  3. Күрделі сөздер екі сұраққа жауап береді?жоқ
  4. Қараторғай сөзі күрделі  сөз?ия
  5. Екі езуі құлағына жету қуану ма?Ия
  6. Тұрақты сөз тіркесі ойды көркем, әсерлі жеткізуге көмектесе ме?Ия
  7. Мағынасы қарама-қарсы сөздер екі сөз табына жата ма? жоқ
  8. Атақты сөзінің мағыналас сөзі ізетті, сыпайы ма? Жоқ
  9. Қыстырма сөздер сөйлем мүшесі бола алады?Жоқ

Қызығушылықтарын ояту

Ребус шешу

Таныстыры

лым, суреттер.

Ортасы

Проблемалық сұрақ

қою

Ойлан, жұптас талқыла стратегиясы.

Жаңа сабақ

Тақтаға оқушылар суретін ілу.Неге барлығыңның суретіңді ілмей 4 оқушыны таңдадым. Әр бала өз ойларын ашық айтып, көз жеткізуге тырысады. Аттарын талдау. Ақжол, Аружан, Ақбота, Ерасыл.

Бірігіп ережені оқып талдайды.

Дәптермен жұмыс Көркем жазу сәті

Достық тобы

Гүл гүлтешелерінде берілген түбір сөздерден біріккен сөздер құрап жазу. Бір сөзге сөзсазындық талдау жасау.

Алакөлге

1.Бұл сөз айтылу, жасалу,жазылу жолдарына қарай аралас буынды сөз. Себебі, сөздің құрамындағы дауысты дыбыстар жуан және жіңішке болып араласып келіп тұр.

2.Бұл сөз : А- ла – көл-ге болып 4 буынға бөлінеді. Себебі, сөздің құрамында төрт дауысты дыбыс бар. А-ла-ге буындары –ашық буындар. Себебі, а буыны жалғыз дауысты дыбыстан тұр.

-ла,-ге буыны дауыссыз дыбыстан басталып, дауысты дыбысқа аяқталып тұр. -көл буыны бітеу буын. Себебі, буын дауыссыз дыбыстан басталып,дауыссыз дыбысқа аяқталып тұр.

А-ла-көл-ге

А.б б.б а.б

3.Бұл сөз төрт буынмен турғанымен Ала-көл-ге болып екі жағдайда ғана тасымалданады. Себебі, жалғыз дауысты дыбысты жолдың екінші жағына қалдырып кетуге болмайды.Тасымал буын жігіне сәйкес емес.

4.Қазақ тілінде сөз екпінінің орны біршама тұрақты. Сөзге қосымша жалғанған сайын екпін сөздің соңғы буынына қарай ығысып отырады. Сондықтан, бұл сөзде екпін ге буынындағы е дауысты дыбысына түсіп тұр.

5.Сөзде түбір мен қосымшаның арасында буын үндестігі бар . Себебі, түбірдің соңғы буыны- көл жіңішке болғандықтан оған жалғанатын қосымшаның да -ге жіңішке нұсқасы келіп тұр. Содықтан, біз оның -ға жуан нұсқасын алмаймыз.

ге

Алакөл-ға

6. Сөзде дыбыс үндестігі, түбір мен қосымшаның арасында ілгерінді ықпал бар.Себебі, түбірдің соңғы дыбысы л үнді болғандықтан өзіне жалғанатын қосымшаның алғашқы дыбысының г ұяңнан басталуын талап етіп тұр. Сондықтан, біз оның к қатаңнан басталатын нұсқасын алмаймыз.

Алакөлге ке

Бірлік тобы

Гүл гүлтешелерінде берілген түбір сөздерден біріккен сөздер құрап жазу. Бір сөзге морфологиялық талдау жасау.

Нұрдәулет

1.Бұл сөз екі құрамнан тұр Нұр-дәулет

Тұлғасына қарай Нұрдәулет туынды түбір.

2.Құрылысына қарай – күрделі біріккен сөз. Себебі, лексика – грамматикалық жағынан бір бүтін болып бірігіп, тұрақтаған құрмалас сөз.

3.Сөзде бір лексикалық екі грамматикалық мағына бар .

4.Лексикалық мағынасы – табиғаттың бір бөлшегі, тіршілік иесі, адам есіміне берілген атау.

6.1. Бірінші грамматикалық мағынасы – лексикалық мағынаның жалпылануынан жасалған жалпы грамматикалық мағына – зат есім.

6.2. Екінші грамматикалық мағынасы атау септігінің нөлдік тұлғасы арқылы берілген категорияық грамматикалық мағына- атауыштық мағына.

7. Нұрдәулет-кім? Деген сұраққа жауап береді . Ендеше бұл – зат есім. Зат есім дегеніміз кім? не? кімдер? нелер? т.б. сұрақтарға жауап беріп, заттың, нәрсенің , құбылыстың, деректі,дерексіз ұғымдардың атауын білдіретін сөз табы.

8. Мағынасына қарай

а) Жалқы есім. Себебі, біркелкі адам есімінің жекелеп, даралап аталуы .

ә) Жанды . Себебі,тіршілік иесі.

б) Деректі. Себебі, көзбен көріп, қолмен ұстап тануға боларлық тіршілік иесі.

в) Нақты. Себебі, деректі болған нәрсе нақты болады.

Татулық тобы

Гүл гүлтешелерінде берілген түбір сөздерден біріккен сөздер құрап жазу. Бір сөзге сөйлем құрап. Синтаксистик талдау жасау.

Талдыбұлақ- табиғаты көркем ауыл.

1.Сөйлемде екі тыныс белгі бар. Олар: нүкте және сызықша. Нүктенің қойылу себебі ойды аяқтап, сөйлемді тиянақтап тұр,

Сызықшаның қойылу себебі – бастауыш атау тұлғаны зат есімнен, баяндауыш зат есімнен болғандықтан бастауыштан кейін қойылып тұр.

1.4. Жай сөйлемнің түрлеріне қарай – жайылма сөйлем. Себебі, сөйлем де тұрлаулы мүшелермен қатар, тұрлаусыз мүшелер де бар .

Ә) Толымды, себебі, ойға қатысты сөйлем мүшелері толық.

Б) Жақты, себебі, сөйлемнің бастауышы бар және ол айқын.

3. 1.5. Жай сөйлемнің түрлерін анықтау үшін сөйлемдегі сөздерді сөйлем мүшелеріне қарай талдаймыз . Ол үшін ең алдымен сөйлемнің баяндауышын табамыз. Талдыбұлақ табиғаты көркем не? Ауыл- дара зат есімді атау тұлғалы баяндауыш. Баяндауыш дегеніміз-сөйлемде жіктеліп келіп бастауыштың қимылын, іс-әрекетінің, кім екенін білдіріп, онымен жақ- жағынан кейде жекеше, көпше түрде қиыса байланысып қолданылатын тұрлаулы мүше. Сұрақтары: не істеді? кім? не? неше? не қылған? неде? т.б

4. Табиғат көркем ауыл не?

Талдыбұлақ – екі түбірдің бірігуінен жасалған күрделі бастауыш . Бастауыш дегеніміз – сөйлемде атау септігінде тұрып ойдың кім? не? жайында екенін білдіріп баяндауышпен қиса байланысатын тұрлаулы мүше . Бастауышқа : кім? не? кімдер? нелер? кімім? нем? т.б. сұрақтарға жауап береді.

5. Бастауыш пен баяндауышты қатыстыра отырып, сөйлемнің тұрлаусыз мүшелерін табамыз.

Талдыбұлақ қандай ауыл? – табиғаты көркем - күрделі анықтауыш.

Анықтауыш дегеніміз- сөйлемде ат есімнен болған не заттық мағынада қолданылған мүшені сыни-сапаның сан мөлшерін меншіктік қатынастық жағынан анықтап тұратын тұрлаусыз мүше. Анықтауыш: қандай? қай ? кімнің? ненің? қайдағы? қашанғы? қаншасыншы? неше? нешінші? қайткен? деген сұрақтарға жауап береді.

Оқулық, дәптер, үлестірмелі парақшалар, флипчарт.

Сергіту сәті

Ойын

«Жоғалған

сөздерді тап»

Мүйіз, бақан, суық, қазан, қөл, барыс, жол, қу, алтын, торғай, ақ, қарақшы, жеті, тұмсық, бір, сүйек, ақ, бақа.

Берілген сөздерден біріккен сөздер құрап жаз.

Табылған сөздер; Мүйізтұмсық, суықторғай, көлбақа, жетіқарақшы, бірқазан, аққу, ақсүйек.

Сергіту жаттығуы жазылған парақша

Аяқталуы

12-жаттығу

Тиісті біріккен сөздерді жазу

Аң құстар, жәндік аттары

Кісі аттары

Жер, су атаулары

Топтарға берілген тапсырманы орындап талдайды.

Бағалау парақшасы бойынша топ басшылар бағалайды.

Уйге тапсырма 13-жаттығу 97- бет

Берілген тапсырманы орындайды.

Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау

Рефлексия

Сабақтың мақсаты

мен оқу міндеттері

анық па?

Бүгін оқушылар не

үйренді?

Сабақ қалай өтті,

қандай деңгейде

өтті?

Бүгінгі сабақ кызықты болды ма?