3. Жа?а саба?. ?ткен саба?та біз ертеде «С?зстан» деген елде бір а?са?ал ?мір с?ргенін айтты?.Оны? аты «К?рделі с?з» екенімен танысты?. Енді осы «К?рделі с?з» а?са?алды? ?ш ?лы бар екен. Оларды? аттары «Біріккен с?з», «?ос с?з», «?ыс?ар?ан с?з». Біріккен с?з ынтыма?та, бірлікте, татулы?та ?мір с?ріпті. Балалары да тату болып, бір-бірінен ажырамай, ?йымшыл бол?ан екен. К?рделі с?здер, Біріккен с?здер, ?ос с?здер, ?ыс?ар?ан с?здер. Біз б?гін «К?рделі с?з» а?са?алды? «Біріккен с?з» ?лыны? ?мір тарихымен танысамыз.
Ал енді та?тада?ы суреттерге к??іл аударайы?. Нені? суреті –Ай, -г?л. Осы екі с?зді біріктіріп айтса? Айг?л, адамны? аты шы?ады. Келесі суретке назар салайы?: жол ж?не барыс, біріктірсек жолбарыс – жануар.
Кейбір с?здер бірігіп бір с?з ??райды. Бір с?з неше т?бірден ??рал?ан ? –екі.
Олай болса, кейбір с?здер екі т?бірден ??ралады. Екі я одан да к?п т?бірден бірігіп, т?тас бір ??ымды білдіретін к?рделі с?здер біріккен с?дер деп аталады.
Біріккен с?зді ??райтын т?бірлер бірігіп жазылады: к?к??тан, итм?рын. Ша?сор?ыш, балм?зда? – суреттері. Біріккен с?здер адам аттары, жер-су аттары, а?- к?с аттары, ?сімдік аттары, ойын аттары. Мысалы: Біржан, Талдыкор?ан, А?бокен, Бір?азан, Жолжелкен, А?серек.
Балалар ?здері? бай?а?андай біріккен с?з екіге б?лінеді. Олар: біріккен с?здер ж?не кіріккен с?здер. Біріккен с?здер: т?йе??с, к?к??тан т.б.
Кіріккен с?здер: биыл, б?гін, т?регелді т.б.
Ал енді осы мысалдар?а ?арай отырып, ереже шы?арып к?рейік
«Жауабын тап!»
Ж?мба? шешіп, суретін сал.
Асты тас,
?сті тас,
Ортасында шандыр бас. (Тасба?а)
К?ннен к?зін алмайды,
Мойны біра? талмайды. (К?нба?ыс)
Б?л не деген ?п киім,
Жетпіс ?абат к?к киім.
Жа?быр одан ?тпейді,
?абат-?абат тоны бар,
Т?ймелеуге жетпейді. (?ыры??абат)
Аппа? ас, сызы бар,
Балалар ?ызы?ар. (Балм?зда?)
5. Сергіту с?ті.
?зіндік ж?мыс. Интерактивті та?тадан к?рсетіп т?рады. ?ле?ді к?шіріп жаз. Біріккен с?здерді тауып, астын сыз. Олар ?алай жасал?анын т?сіндір.
А? ма?дай Алатауды? Ас?арынан,
Т?рленген Тарба?атай тастарынан,
Д?рі ?шін даярлайды шипа ш?пті
Бурабай, Баянауыл бастарынан.
Ауызша орындау. Та?тада?ы суреттер ар?ылы біріккен с?здерді табу. Біріккен с?здерді? ма?ынасын ашу. К?кжиек – жай к?збен ?ара?анда к?з жеткен жерге дейінгі ке?істікті к?кжиек деп атайды. Б?заубас – ?о?ыз, ??ртты? аты. Жеті?ара?шы – ж?лдыз. Сарыа?аш – демалыс орны. А?са?ал – ата, ?арт адам. А?тас – тасты? т?рі. Алтыба?ан – Наурыз тойында тігілетін ?лтты? ?ткеншек. Бір?азан – ??с. Кемпірауыз – ?ыс?ашты? т?рі. К?ксерке – балы?. А?б?кен – жануар, тез ж?гіретін а?. Тасба?а – ?осмекенді ж?ндік. Ешкім – кім екені белгісіз. Ешбір – еш?андай. Бірнеше – к?птеген біршама. ?р?ашан – к?нбе – к?н. Шекара – ара, т?йіс. ?осая? – тыш?ан, ж?ндік. Темір?азы? – ж?лдыз. Ас?аба? – та?ам, к?к?ніс. ?ыры?ая? – ?о?ыз, ж?ндік.
Ереже. Адам аттарында алды??ы т?бірді? со?ы дауысты, ?я?, ?нді дыбыстарына бітіп, кейінгі т?бірді? басында?ы ?,к дыбыстары ?я? болып айтылса, ?,г ?ріптері жазылады, ?ата? болып айтылса, ?,к ?ріптері жазылады: Амангелді, Ырыскелді.
6. «Зейін ?ой!» ойыны. ?иындылардан геометриялы? фигураларды жасап, аттарын тап. Мысалы: шаршы, тік т?ртб?рыш, ?шб?рыш, к?пб?рыш, кесінді. Біріккен с?здерді табу.
8. «Тауып к?р!» ?орытынды. 1. Адамны?, жер-су аттары, а?дарды?, ??старды?, ж?ндіктерді?, балы?тарды? кейбірі екі т?бірден жасалады. Екі т?бірден жасал?ан с?здер біріккен с?здер деп аталады. Оны? екі т?рі болады: біріккен с?здер ж?не кіріккен с?здер.
2. «Жал?асын тап!» Ма?ал-м?телдердегі жасырын с?зді тап, ол ?ай с?зге жатады.
Батыр-елді? с?улеті,
(Бал??ра?)- к?лді? с?улеті.
(Нарт?уекел)-ер ісі.
Тау мен тасты су б?зар,
(Адамзатты) с?з б?зар.
9. Ба?алау. О?ушыларды ба?алау.
10. ?йге тапсырма. 81-жатты?у. Ереже жаттау. Біріккен с?здерді жиі пайдаланып, ?зі? т?р?ан мекенді суреттеп м?тін ??ра?дар.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«С?зжасам. Біріккен с?здер»
Қазақ тілі, 6-сынып.
Өткен мерзімі:
Сабақтың тақырыбы: Біріккен сөздер.
Сабақтың мақсаты: 1.Біріккен сөз туралы түсінік бере отырып, кейбір сөздердің бірнеше түбірлерден құралып, бірігіп жазылатынын мысалдар арқылы түсіндіру. 2. Ауызша,жазбаша тілдерін дамыту, сөздік қорын, байланыстырып сөйлеуін, шығармашылық қабілетін арттыру. Топпен шығармашылық жұмыс істеуге үйрету. 3.Оқушыарды ұқыптылыққа, ізденімпаздыққа, жинақылыққа, сауаттылыққа әрі көркем жазуға тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Жаңа білім беру.
Сабақтың әдісі: түсіндіру; сұрақ-жауап; шығармашылық т.б Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, түрлі суреттер.
Пәнаралық байланыс: математика, әдебиет, музыка (сергіту сәті), сурет.
Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру. Оқушылар назарын сабаққа аудару. -Бүгін қандай күн. Жақсы бәрімізге сәтті күн болсын! Олай болса, бір-бірімізге сәттілік тілейміз!
2. Үй тапсырмасын тексеру: 77–жаттығу. (берілген сөздерді қатыстырып сөйлем құрап жазу). Ережені сұрау (Дара сөздер мен күрделі сөздер).
оқушыны бағалау.
3. Жаңа сабақ. Өткен сабақта біз ертеде «Сөзстан» деген елде бір ақсақал өмір сүргенін айттық.Оның аты «Күрделі сөз» екенімен таныстық. Енді осы «Күрделі сөз» ақсақалдың үш ұлы бар екен. Олардың аттары «Біріккен сөз», «Қос сөз», «Қысқарған сөз». Біріккен сөз ынтымақта, бірлікте, татулықта өмір сүріпті. Балалары да тату болып, бір-бірінен ажырамай, ұйымшыл болған екен. Күрделі сөздер, Біріккен сөздер, Қос сөздер, Қысқарған сөздер. Біз бүгін «Күрделі сөз» ақсақалдың «Біріккен сөз» ұлының өмір тарихымен танысамыз.
Ал енді тақтадағы суреттерге көңіл аударайық. Ненің суреті –Ай , -гүл. Осы екі сөзді біріктіріп айтсақ Айгүл, адамның аты шығады. Келесі суретке назар салайық: жол және барыс, біріктірсек жолбарыс – жануар.
Кейбір сөздер бірігіп бір сөз құрайды. Бір сөз неше түбірден құралған ? –екі.
Олай болса, кейбір сөздер екі түбірден құралады. Екі я одан да көп түбірден бірігіп, тұтас бір ұғымды білдіретін күрделі сөздер біріккен сөдер деп аталады.
Біріккен сөзді құрайтын түбірлер бірігіп жазылады: көкқұтан, итмұрын. Шаңсорғыш, балмұздақ – суреттері. Біріккен сөздер адам аттары, жер-су аттары, аң- кұс аттары, өсімдік аттары, ойын аттары. Мысалы: Біржан, Талдыкорған, Ақбокен, Бірқазан, Жолжелкен, Ақсерек.
4. Оқулықпен жұмыс. 78-жаттау. Берілгенін бір оқушыға оқыту. Мысалдарды бір-бірден оқушыларға оқытып, сөз құрамына қарай талдату. Әр сөз неше түбірден құралған? Қаптесер, Темірқазық, күркетауық т.б.
79-жаттығу. Тақтаға орындау. Түбірлері өзгермей біріккен сөздерді бір бөлек,түбірлері дыбыстық өзгеріске ұшыраған сөздерді бөлек жазыңдар.
Түбірлері өзгеріссіз қалған Түбірлері өзгеріске ұшыраған
Көкшетау Жаздыгүні
Балалар өздерің байқағандай біріккен сөз екіге бөлінеді. Олар: біріккен сөздер және кіріккен сөздер. Біріккен сөздер: түйеқұс, көкқұтан т.б.
Кіріккен сөздер: биыл, бүгін, түрегелді т.б.
Ал енді осы мысалдарға қарай отырып, ереже шығарып көрейік
«Жауабын тап!»
Жұмбақ шешіп, суретін сал.
Асты тас,
Үсті тас,
Ортасында шандыр бас. (Тасбақа)
Күннен көзін алмайды,
Мойны бірақ талмайды. (Күнбағыс)
Бұл не деген өп киім,
Жетпіс қабат көк киім.
Жаңбыр одан өтпейді,
Қабат-қабат тоны бар,
Түймелеуге жетпейді. (Қырыққабат)
Аппақ ас, сызы бар,
Балалар қызығар. (Балмұздақ)
5. Сергіту сәті.
Өзіндік жұмыс. Интерактивті тақтадан көрсетіп тұрады. Өлеңді көшіріп жаз. Біріккен сөздерді тауып, астын сыз. Олар қалай жасалғанын түсіндір.
Ақ маңдай Алатаудың Асқарынан,
Түрленген Тарбағатай тастарынан,
Дәрі үшін даярлайды шипа шөпті
Бурабай, Баянауыл бастарынан.
Ауызша орындау. Тақтадағы суреттер арқылы біріккен сөздерді табу. Біріккен сөздердің мағынасын ашу. Көкжиек – жай көзбен қарағанда көз жеткен жерге дейінгі кеңістікті көкжиек деп атайды. Бұзаубас – қоңыз, құрттың аты. Жетіқарақшы – жұлдыз. Сарыағаш – демалыс орны. Ақсақал – ата, қарт адам. Ақтас – тастың түрі. Алтыбақан – Наурыз тойында тігілетін ұлттық әткеншек. Бірқазан – құс. Кемпірауыз – қысқаштың түрі. Көксерке – балық. Ақбөкен – жануар, тез жүгіретін аң. Тасбақа – қосмекенді жәндік. Ешкім – кім екені белгісіз. Ешбір – ешқандай. Бірнеше – көптеген біршама. Әрқашан – күнбе – күн. Шекара – ара, түйіс. Қосаяқ – тышқан, жәндік. Темірқазық – жұлдыз. Асқабақ – тағам, көкөніс. Қырықаяқ – қоңыз, жәндік.
Ереже.Адам аттарында алдыңғы түбірдің соңы дауысты, ұяң, үнді дыбыстарына бітіп, кейінгі түбірдің басындағы қ,к дыбыстары ұяң болып айтылса, ғ,г әріптері жазылады, қатаң болып айтылса, қ,к әріптері жазылады: Амангелді, Ырыскелді.
6. «Зейін қой!» ойыны . Қиындылардан геометриялық фигураларды жасап, аттарын тап. Мысалы: шаршы, тік төртбұрыш, үшбұрыш, көпбұрыш, кесінді. Біріккен сөздерді табу.
7. Шығармашылық жұмыс. Бес тақырыпша бойынша біріккен сөздерді тауп жазу. 1. Аңдардың аттары: (ақбөкен, тауешкі, жолбарыс) 2. Құстардың аттары: (аққу, көкқұтан, жарғанат, күркетауық, қараторғай) 3. Жәндіктердің аттары: (сарышұнақ, тасбақа, қарақұрт, көртышқан, қосаяқ) 4. Балықтарджың аттары: (көксерке, есектұмсық, алабұға, қызылқанат) . 5. Өсімдіктер атауы: (итмұрын, балқарағай, орамжапырақ, асқабақ)
8. «Тауып көр!» Қорытынды. 1. Адамның, жер-су аттары, аңдардың, құстардың, жәндіктердің, балықтардың кейбірі екі түбірден жасалады. Екі түбірден жасалған сөздер біріккен сөздер деп аталады. Оның екі түрі болады: біріккен сөздер және кіріккен сөздер.
2. «Жалғасын тап!» Мақал-мәтелдердегі жасырын сөзді тап, ол қай сөзге жатады.
Батыр-елдің сәулеті,
(Балқұрақ)- көлдің сәулеті.
(Нартәуекел)-ер ісі.
Тау мен тасты су бұзар,
(Адамзатты) сөз бұзар.
9. Бағалау. Оқушыларды бағалау.
10. Үйге тапсырма. 81-жаттығу. Ереже жаттау. Біріккен сөздерді жиі пайдаланып, өзің тұрған мекенді суреттеп мәтін құраңдар.
