Түркілер және олардың өмір сүру салты

Пән: Дүниетану №19 сабақ

Ортақ тақырып: Өнер

Бөлімше: Бөлімше: Қазақстанның тарихи түп-тамыры

Мектеп:№13 орта мектеп

Мұғалімнің аты-жөні:Кетебаева Г.Э.

Қатысқандар саны:24

Қатыспағандар саны:0

Сабақ тақырыбы:

Түркілер және олардың өмір сүру салты

Сабақта негізд

елген оқу мақсат

3.3.2.1 түрлі материалдарды зерделеу арқылы түркілердің өмір сүру салтын анықтау.

Сабақтың мақсаты:

Барлық оқушылар: қазақ халқының арғы бабалары түркілердің өмір сүру салты жайында біледі;

Көптеген оқушылар: Қосымша ақпарат бойынша түркилердің өмір салты мен мәдени жетістіктері туралы қорытынды жасай алады, бұл жетістіктердің адам өмірін қалай жеңілдеткенін түсіндіреді.

Кейбір оқушылар: Қазақ халқының қалыптасуында түрік тамырлардың да негіз болғандығын дәлелдейді.

критерийлері

қазақ халқының арғы бабалары түркілердің өмір сүру салты жайында білемін;

Қосымша ақпарат бойынша түркилердің өмір салты мен мәдени жетістіктері туралы қорытынды жасай аламын;

Қазақ халқының қалыптасуында түрік тамырлардың да негіз болғандығын дәлелдеймін.

Тілдік мақсаттар

Оқушылар :

-Оқулықтағы мәтінмен және иллюстрациялармен жұмыс істеу арқылы түркілердің өмір салтын суреттейді.

Пәнге қатысты лексика мен терминология:

Түркілер, малшаруашылығы, егіншаруашылығы, қолөнер.

Диалогке/жазылымға қажетті тіркестер :

Түркілер – ғұндардың ұрпағы.

Түркілер – қазақтардың арғы бабасы

Түркілер көшпелі малшаруашылығымен айналысқан.

Түркілердің бір бөлігі егіншаруашылығымен айналысқан.

Түркілерде темір ұсталық, зергерлік, құмыра жасау қолөнері жақсы дамыған.

Талқыланатын мәселелер:

YI ғасырда түркілердің аумағы қандай болды?

– Түркілердің жасаған жорықтары жеңіспен аяқталып отырды. Оның себебі не?

– Түркілердің шаруашылықтарын атап шығыңдар.

– Түркі әлемі қандай жетістіктерге жетті?

– Бұл жетістіктер адам өмірін қалай жеңілдетті?

Жазылым:

Дәптерде салыстырма кестені толтыру және қорытындыларды жазу.

Құндылықтарды дарыту

Денсаулық,достық және айналадағыларға қамқорлық көрсету.

Пәнаралық байланыс

Көркем еңбек,әдебиеттік оқу

Тақырып бойынша алдыңғы білім

Менің елімнің нышандары

Сабақтың жоспары

Жоспарланғануақыт

Сабақ барысы

Бағалау түрлері

Басы

1 минут

3 мин

Психологиялық дайындық.

-Түркі елінде сәлемдескенде не дейтінін білесіңдер ме?

-Олар бір-бірінің қолынан алып «Мерхаба» деп тілек айтады.

-Біздер де бір-бірімізге осы тілекті айтып,сабағымызға сәттілік тілейік.

-Өткен сабағымыздың тақырыбын кім есімізге түсіріп жібереді?

– Еліміздің қандай ресми рәміздерін білесіңдер?

– Еліміздің қандай ресми емес нышандарымен таныстыңдар?

– Бәйтерек жайындағы аңызда Самұрық пен айдаһар ненің символдары?

– Есік қорғанынан табылған сақ ханзадасы жайында не білесіңдер?

– «Алтын адам» монументі нені білдіреді?

ҚБ.Тест сұрақтарына жауап беру.

1.Халқымыздың ресми рәміздерін белгіле:

А)бидай ә)таулар б)әнұран

2.Қазақстанның ресми емес рәмізін белгіле:

А)ту ә)әнұран б)мәңгілік қақпасы

3. «Алтын адам» қайдан табылды?

А)Тараз маңынан ә)Есік қаласы маңынан б)Есіл өзені бойынан

4.Мәңгілік қақпасында бейнеленбеген бейнені көрсет:

А)ақсақал ә)самұрық құс б)жауынгер

5.Көкке самғаған қыран ............................ символы.

Дұрыс жауаптары:1.б 2.б 3.ә 4.ә 5.еркіндіктің

ҚБ.-Тақтадағы дұрыс жауаптарға қарап,өз-өздеріңді тексеріңдер

-Енді балалар,тақтадағы әріптердің ішінде бүгінгі тақырып жасырынған.Соны кім табады?

Аьмлаптүркілерльалд лсьажәнеолььщ щадолардыңтшгт рапөмірсеп

Даооррсүрупи рпокгцусалтыжмю.

-Бәрекелді!қол соғып қошеметтеп қойыңдар зерек оқушымызды!

Оқулық

Слайд

тақта

Ортасы

2 мин

10мин

4мин

7мин

10мин

(Ұ, Ж) ) Бүгін сабақта не жайында айтатын боламыз, нені үйренеміз? Сабақтың соңында қандай мақсаттарға қол жеткізуіміз керек, қалай ойлайсыңдар?

Оқушылардың жауаптары.

Мен: қазақ халқының арғы бабалары түркілердің өмір сүру салты жайында білесіңдер;

Қосымша ақпарат бойынша түркілердің өмір салты мен мәдени жетістіктері туралы қорытынды жасай аласыңдар

Қазақ халқының қалыптасуында түрік тамырлардың да негіз болғандығын дәлелдейсіңдер.

Оқулықпен жұмыс жасаймыз.

-Оқулықтың 45-бетін ашыңдар.Алдарыңдағы – қазақ халқының шығу тегін баяндайтын ағаш.

Бұл ағаштың тамыры – қазақтың арғы бабалары сақтар, ғұндар, түркілер.

- Сақтар мен ғұндар жайлы не білесіңдер? Олар қайда өмір сүрді, немен айналысты? Естеріңе түсіріңдер.

Тақтадағы картамен жұмыс жасау.

Жер аумағын көрсету ,талдау.Каспи теңізі,Балқаш ,Арал көлдерін тауып ол қазір кімнің жерлері екенін талдау.Не себепті онда -Түрік қағанаты- деп жазылып тұр?

-Демек,6-ғасырларда біздің еліміздің аумағы Түрік қағандығы құрамында болған.Осы, тағы басқа деректермен ақпараттарды, біз оқулықты оқу арқылы зерттейтін боламыз.

-Ал алдымен біз,мәтінде кездесетін жаңа ұғымдардың мағынасын түсініп алайық.

Ғұндар-қазақ халқының ежелгі ата тегінде болған тайпалардың бірі.

Қаған-түріктердің басқарушысы,басшысы.

Арықтар,каналдар-егістік жерлерді суғаруға арналған жасанды өзендер.

Үзеңгі-аттың үстінде отыруды ыңғайлы ететін аяққа арналған тіреуіш .

Ағаш егер-аттың үстінде ыңғайлы отыруға,шабуға мүмкіндік туғызатын ат әбзелі.

Орақ-шөп оруға арналған темір құрал.

-Енді мәтінді тізбектеп оқып шығамыз,ал сендер зейінмен тыңдаңдар.Жұмыстың соңында сендермен осы мәтін бойынша ойын ойнаймыз.Егер мәтінді түсінбей қалсаңдар,онда жеңіліп қаласыңдар.

Мәтіннің әр бөлігін оқушылар оқып шығып,мазмұнын түсіндіріп кетеді. «Ауыр қаруланған түркі әскері» иллюстрациясын қарап, түркілердің жеңіске жету себептеріне қатысты қорытындылар шыға

рады.

Семсерлілерде қорғаныс сауыттар тек жауынгерлерде емес, олардың аттарында да болды. Сол себептен түркілердің атты әскері жауға еш бой алдырмады, олардан жеңілмеді.

ҚБ-«Дұрыс –бұрыс» ойыны арқылы.

Егер мен мәтінде баяндалған дұрыс тұжырымды айтсам-сендер қол соғасыңдар,ал егер жалған пікір айтсам,бастарыңды «жоқ-жоқ!» деп бұлғайсыңдар.

Түркілер – ғұндардың ұрпағы.

Түркілердің бірінші басшысы-Амір Темір болған.

Түркілер – қазақтардың арғы бабасы

Тіркілер кеме арқылы жүзген.

Түркілер көшпелі малшаруашылығымен айналысқан.

Түркілер жібек жасап шығарған.

Түркілердің бір бөлігі егіншаруашылығымен айналысқан.

Түркілерде темір ұсталық, зергерлік, құмыра жасау қолөнері жақсы дамыған.

Түркілер мылтықтарды жасап шығарған.

Түріктер алғашқы қалаларды құрған.

Түркілерде өзінің руна жазуы болған.

ҚБ-Бәрекелді,мәтінді түсінгендерің көрініп тұр,ал кім көп қателессе,демек тағы бір рет оқулықты оқып шығуы керек.

Жұппен жұмыс

-Ал енді,осы түсініктерің негізінде жұппен жұмыс жасаймыз.Әрбір жұп,осы білген деректер негізінде, жұмыс дәптерінің 29-бетіндегі суреттер көмегімен түріктердің өмір салты туралы бір-бір сөйлемнен құрастырып дәптерге жазыңдар.

Құжат: Араб тарихшысы былай деп жазды: «Түркі елінде 25 қала бар. Олар: Құлан, Меркі, Талғар және т.б.».Арықтар мен ежелгі каналдардың орындары сақталған. Археологтар орақ, пышақ, балта,

үзеңгі, қылыш, найза және түрлі әшекей тапты.

Оқушылардың жұптық жұмысы тексеріледі.

ҚБ Әрбір жұптың жұмысы «Қошемет» әдісі арқылы бағаланады.

Оқушылар: (дұрыс қорытындыны слайдтан жазып алады)

-Топпен жұмыс.

Мұғалім:-53-беттегі және басқа көрнекіліктерді зерттеу нәтижесінде Қазақ халқының түп тамырында түркі халықтарының жатқандығын дәлелдеп беріңдер.

Әр топқа сұрақтар жазылған парақша тарқатылады:

-Түріктер нелерді ойлап тапты?Оның қандай пайдасы болды?

-Түріктер ата-тегімізде жатқанын қайдан біліп отырсыңдар?

Әр топтан 1 оқушы шығып 1сөйлемнен қорытынды ой келтіреді және ол тұжырым қайталанбауы керек.

Оқушылар: Түркі дәуірінде қазақ даласында Тараз, Отырар, Сайрам және басқа да қалалар пайда болды. Түркілердің арасынан көптеген ұлы ғалымдар шықты. Мысалы, әл-Фараби және т.б.

Көшпелілер дөңгелектегі киіз үйдің орнына жиналмалы киіз үйді ойлап тапты. Ол киіз үйді санаулы сағаттардың ішінде бөлшектеп және жаңа жерге қайта құруға болатын.

Оқушылар суреттерді салыстырып, түркілер ағаштан ер-тоқым мен үзеңгіні ойлап тапты деген қорытындыға келеді. Үзеңгінің көмегімен салт атты жылқыға мінеді және аттың үстінде отырғанда тепе-теңдікті сақтайды. Қатты ер-тоқымның үстінде отырып және үзеңгіге аяғын тіреп, салт атты садақпен оқ атқанда және найзамен шайқасқанда өзін сенімді сезінген. Бұл шайқасты жүргізудің тактикасын өзгертуге мүмкіндік берді.

Түркілердің 38 әріптен тұратын өз жазуы – руна жазуы болды. Білге қаған мен Күлтегін қағандардың құрметіне жазылған жазулар руна жазуымен берілген.

ҚБ Әр топтың тұжырымына басқалар «Бас бармақ» тәсілімен өз бағаларын береді.

Топтардың тұжырымдарын қорытындылап,толықтырып кетемін.

Белсенді оқушыларды мадақтап,басқаларына бір тілек айтамын.

Слайдтағы мақсаттардың жазуы

Түрік ағандығы картасы,оқулық

Жұмыс дәптері

Слайд

Рефлексия

3мин

Үйге тапсырма: Тақырып бойынша «Неліктен? деген сөзден басталатын сұрақтарды ойластыр. Келесі сабақта ол сұрақтарды сыныптастарыңа қой.

Бағалау критерийлері бойынша сабақтың мақсаттарын қайталап өту.

Мақсаттарымызға ерістік пе?

қазақ халқының арғы бабалары түркілердің өмір сүру салты жайында білемін;

Қосымша ақпарат бойынша түркілердің өмір салты мен мәдени жетістіктері туралы қорытынды жасай аламын;

Қазақ халқының қалыптасуында түрік тамырлардың да негіз болғандығын дәлелдеймін.

ҚБ «Қошемет» стратегиясы.

слайд

Саралау – Сіз қосымша

көмек көрсетуді қалай

жоспарлайсыз? Сіз

қабілеті жоғары

оқушыларға тапсырманы

күрделендіруді қалай

жоспарлайсыз?

Мен саралауды балаларға жеке тапсырма беру кезеңінде,диалог және қолдау көрсету арқылы,қорытындылау кезінде қолданамын.

Бағалау - Оқушылардың

үйренгенін тексеруді

қалай жоспарлайсыз, ,

Пəнаралық байланыс

Қауіпсіздік жəне еңбекті

қорғау ережелері

Белсенді : «»,

«Сұрақ қою және талқылау»,

АКТ-мен байланыс

Құндылықтардағы

байланыс Денсаулық,достық және айналадағыларға қамқорлық көрсету

Рефлексия

Сабақ / оқу

мақсаттары

шынайы ма?

Бүгін оқушылар

не білді?

Сыныптағы ахуал

қандай болды?

Мен жоспарлаған

саралау шаралары

тиімді болды ма?

Мен берілген

уақыт ішінде

үлгердім бе? Мен

өз жоспарыма

қандай түзетулер

енгіздім жəне

неліктен?

.

Қорытынды бағамдау

Қандай екі нəрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нəрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды

жетілдіруге көмектесетін не білдім?