«Глазунов орта мектебі» ММ
Сынып са?аты
Сыныбы: 2 б сынып
М??алімі: Кдралиева Д.С.
2015-2016 жж
«Атадан ?ал?ан асыл с?з»
Ма?саты: Хал?ымызды? санда?ан ?асырлар бойы жина?та?ан ба?а жетпес ?азынасы, бабалардан ?ал?ан ?ла?атты, ?ибрат аларлы? с?здерді балалар?а ??ындыру, сол с?здерден ?неге алу?а баулу, тілдерін дамыту.
Саба?ты? т?рі: сахналау.
К?рнекіліктер: ?ш биді? суреті, ?ла?атты с?здер жазыл?ан плакаттар.
1. К?п жаса?ан ?ария
А?ылы те?із дария.
К?п ?неге с?зі бар,
С?зі - сопа?, ?зі н?р.
2. Ата салты - арда?ты,
?рбір с?зі - салма?ты.
Сол с?здерді ??паса?
Тістерсі? бір к?н барма?ты.
Барысы
Бізді? ата - бабаларымыздан бізге жеткен к?птеген ?ла?атты ?ибрат аларлы?тай тамаша т?лім - т?рбие берерліктей ?сиет с?здер к?п.
Біз с?йлеу м?дениеті, ана тілі саба?ында халы? ауыз ?дебиетіні? т?рлерімен танысты?. Кешегі ?ткен ?ариялардан, ??лама ойшылдар мен шешен билерден, а?ын – жыраулар мен сал - серілерден м?ра - мирас болып ?ал?ан шы?армаларды о?ыды?.
- Халы? шы?армаларыны? т?рлерін кім айтады?
- ертегілер, а?ыздар, шешендік с?здер, ма?ал - м?телдер, батырлар жыры.
- жырларды? ?андай т?рлерін білесі?дер?
- Т?рт т?лік туралы, батырлар жыры т. б.
- Жырау деп кімді айтамыз?
- Жыршы деген кім?
- Жырды шы?аратын адамды жырау деп атайды.
- Жыршы деп сол жырды халы??а таратушы адамды айтады.
- Шешендік с?здерді? ?андай т?рлері болады?
- шешендік арнау, шешендік тол?ау, шешендік дау.
- Балалар сендер ?андай шешендік с?здерді білесі?дер?
/бірнеше о?ушы жат?а шешендік с?здер айтады/
- шешендік с?здерді? ма?ал – м?телге ??састы?ы бар ма?
Айырмашылы?ы ше?
- Балалар, шешендік с?здерді? ерекшелігі бір о?и?а?а байланысты болады. Белгілі бір адамдарды? атынан айтылады. ??састы?ы ?ыс?а, ?рі н?с?а болады./
- ?андай белгілі шешендерді білесі?дер? Олар кімдер?
- ?азбек би, Т?ле би, ?йтеке би, Жиренше шешен, Сырым батыр, Аяз би т. б.
- Ал, ?азір, орта?а шешендік ?нерді ба?алап, о?ы?ан білгендерін к?кейге то?ып ж?рген о?ушыларды орта?а ша?ырайы?.
/орта?а ?азбек би, Т?ле би, ?йтеке би болып киінген о?ушылар шы?ады/
?азбек биге ?ойылатын с?ра?тар: Д?ниеде не ?ымбат? Д?ниеде не жа?ын? Д?ниде не ?иын?
- Кім жа?ын? - деген с?ра??а ?азбек би былай жауап береді.
- Тату болса – а?айын жа?ын,
- А?ылшы болса - апайы? жа?ын.
- Бауырмал болса - іні? жа?ын,
- Инабатты болса – келіні? жа?ын.
- Алды?а тарт?ан адал асы?,
- ?имас жа?ын ?арындасы?.
- Не ?ымбат? – деген с?ра??а ?азбек би былай жауап береді.
- Алтын ?я? - Отан ?ымбат,
- ??т береке? ата? ?ымбат.
- Аймалайтын - ана? ?ымбат,
- Мейрімді – апа? ?ымбат.
- Ас?ар тауы? - ?ке? ?ымбат,
- Б?рінен де ар мен ?ят ?ымбат.
- Не ?иын?- деген с?ра??а ?азбек би былай жауап береді.
- Арадан шы??ан - жау ?иын,
- Таусылмайтын - дау ?иын.
- Шаныш?ыла?ан - с?з ?иын,
- Жазылмаса - дерт ?иын.
- Іске аспа?ан - серт ?иын,
- А?ылы?нан - адасып.
- ?зі? т?скен - ?рт ?иын
- Не істері?ді біле алмай,
- Ашиды сонда бас миы?.
- Т?ле биге ?ойылатын с?ра?тар:
- Т?ле биді? т?релігі
- Т?ле биді? билігі.
- Т?ле биді? шешендік с?здеріні? бірін жат?а айтуы керек.
?йтеке биге ?ойылатын с?ра?тарды? т?рлері.
- Жігітті? жа?сысы ?андай болады?
- Бала ?йтекені? билігін айты?ыз.
- ?йтеке биді? ке? тара?ан ке? тара?ан шешендік с?здерін айтып бері?із.
«билер» кезек - кезек о?ушыларды? с?ра?ына жауап берген со?
к?рініс ?ойылады.
« ?ш арсыз, ?ш ?айып, ?ш жетім»
Айтыс деген не, кім айтады?
- Айтыс ?ле? т?рінде болады. Оны айтыс?а т?сетін а?ындар ?олма - ?ол ойдан шы?арып айтады.
- Айтысты? ма?саты - ?зімен айтысушыны? ?апысын тауып, ?исынды с?збен ?ту, же?іп шы?у.
- Ал біздер айтыс білеміз бе?
?л бала мен ?ыз бала «Біржан мен ?ыз» айтысын орындап береді.
Келесі ж?п «О?ушылар айтысын» айтып береді.
- Ал, а?ыздар деген не екен?
- А?ыздардан бізге кімдерді? есімі белгілі?
- ?ожанасыр, Алдар к?се, Тазша бала.
О?ушыларды? орындауында « ?ожанасыры? май сатып алуы»
- Ал, балалар, ертегілерді? ?андай т?рлерін білесі?дер?
- ?иял - ?ажайып ертегілер, хайуанаттар туралы ертегілер, шыншыл ертегілер.
« Алтын балта» ертегісінен к?рініс.
К?нделікті ?мірде ата - ?желері?, ата - аналары? айтып отыратын тыйым с?здер жарысын ?ткіземіз, к?не кім к?п біледі?
- Жа?ы?ды таянба, ??ды??а т?кірме, боса?а?а т?рма, а?ты т?кпе т. б. /балалар жарысып айта береді/
?ш би т?уелсіздік т?марына айнал?ан ?сиет с?здерін айтады.
Т?ле би: « Ата?а б?лінгендер адыра ?алады,
К?пті ?орла?ан к?мусіз ?алады.
Хан азса, хал?ын сатады,
Халы? азса ханды??а таласады.»
?азбек би: « ?аза? деген халы? мал ба??ан елміз,
Жерімізді жау баспасын деп,
Елімізден ??т ?ашпасын деп,
Найзамыз?а ?кі та??ан елміз»
?йтеке би: « Ж?рген жерлері?ні? б?рі жазы? болсын
Ар мен абырой ?мірлері?е азы? болсын.
Бірі? ту ?ста?ан ?олбасшы,
Бірі? с?з ?ста?ан би басшы болы?дар,
?анаттарым!
Бердім батамды!
Аллауакбар!»
Міне, балалар, сендер т?лім - т?рбие аларлы?тай «Атадан ?ал?ан асыл с?здер» ?те к?п екен. Сонды?тан да ?лкендерді? ?р с?зін зер сала ты?дап, ??ып, ?р с?зді? астарына ??ілу керек.
- Ал, балалар, осы саба?тан сендер ?здері?е не алды?дар?
- Т?рбие са?аты ?нады ма?
- ?ай жері ?на?ан жо??
- ?сіресе, о?ушыларды? рольдері ?алай шы?ты?
- Осы т?рбие са?атыны? та?ырыбын та?ы бас?аша ?алай атау?а болады? Неліктен?
- ?ш арсызды талдайы?.
- Неге ?й?ыны, к?лкіні, тама?ты арсыз дейміз? ?алай ойлайсы?дар?
- Балалар саба? сендерге ?наса алда?ы уа?ытта не істеулері? керек?
- Шешендік с?здерді о?ып, жаттап, ?лкендерді ты?даймыз, к?п о?ып, билер сия?ты шешен болу?а тырысамыз, ырым - тыйымдарды еске са?тап, салт - д?ст?рді ?адірлейтін боламыз.
