Саба?ты? та?ырыбы "Адам генетикасы"

К?ні:04.03.2015

Сынып:10

П?н:Биология

Саба?ты? та?ырыбы: Адам генетикасы ж?не оны? ?дістері.Т??ым ?уалау аурулары.

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік:О?ушыларды адамны? т??ым ?уалаушылы?ын зерттеу ?дістерімен таныстыру.

Дамытушылы?:Адам ?мірінде ма?ызды адам генетикасын о?ытып о?ушыларды? білімдерін,сана – сезмін дамыту.
Т?рбиелік: Адам генетикасын зерттеу ар?ылы ?р о?ушы?а ?з шежіресін ??растыру?а ?йрету ж?не адамгершілікке т?рбиелеу.
Саба? типі: жа?а білімді ме?геру

Саба?ты? т?рі: ізденіс саба?

Саба?ты? ?дісі:СТО технологиясы, тоапты?,??гімелесу,баяндау

К?рнекіліктер: слайдтар,тірек- сызба, кесте

П?н арлы? байланыс: математика,?дебиет

Саба?ты? барысы:

1.?йымдастыру кезе?і.

2. ?й ж?мысын с?рау.

3. Жа?а саба? т?сіндіру

4. Жа?а саба?ты бекіту

5. О?ушыларды? білімін ба?алау

6.?й тапсырмасы

I.?йымдастыру кезе?і

II.?й тапсырмасын с?рау: ?йге берілген тапсырма

“Шы??а шы?у” ?дісі

«Шы??а шы?у» биологиялы? диктант

Мутация дегеніміз не?

Мутагендік факторларды ата?

Гендік мутация дегеніміз не?

Хромосомалы? мутация дегеніміз не?

Геномды? мутация дегенімізге аны?тама ?

А?зада?ы м?ні бойынша мутациялар ?алай б?лінеді

1. Генетика ?ылымы нені зерттейді? – т??ым ?уалаушылы? пен ?згергіштікті
2. Г. Мендельді? 1 - за?ы ?алай аталады? – біркелкілік за?ы
3. Организмдерді? сырт?ы белгілер жиынты?ы – фенотип
4. Моногибридті будандасу дегеніміз? – бір белгісімен ерекшеленетін будандасу
5. Т??ым ?уалаушылы? деген не? – ата - анадан ?рпа??а берілетін ?асиет
6. К?рінбей ?алатын белгі – б?се?, рецессивті
7. 35 - жылдан кейін Г. Мендельді? за?дарын аш?ан ?алымдар – Де Фриз, К. Корренс, Э. Чермак
8. Генетика п?ніні? негізі ?ашан ?алан?ан? – 1900 жылы
9. АА – ?андай белгі? – гомозиготалы, доминантты (басым)
10Т??ым ?уалайтын белгі жасушаны? ?ай б?лігінде орналас?ан? – ядрода

Ж?п бойынша тексеру ба?алау

Топ?а б?ліну т?рлі т?сті ?има ?а?аздарда жазыл?ан ма?ал-м?тел бойынша топтастырып мазм?нын ашу

«Жа?сыдан жаман туса да,

Жаманнан жа?сы туса да

Тартпай ?оймас негізге»

«Бір биеден ала да туады, ??ла да туады»

«Жеті атаны білмеген - жетесіз»

3 топ?а б?лінген со? «Кубизм» ?дісі бойынша та?ырыптарды б?ліп беру

Топ басшыларын сайлап ба?алау пара?ын беру

О?улы?тан талдау жасап постер ?ор?ау

III.Жа?а саба?

?здері? айтып ?ткендей хромосомалар ар?ылы ?рт?рлі аурулар тасымалданады, осы аурулар т??ым ?уалайды дедік. Біра?, хромосомалар тек ауруды ?ана емес, сол сия?ты адамзат бойында?ы дарындылы? ?асиеттерді де ?рпа?тан ?рпа??а таратып осы ?мірге дейін жетелеп келген.

«Атадан ?л туса игі,Ата жолын ?уса игі» деп ?аза? аталарымыз айт?андай, атаны? жолын ?уар ?л туса, оны? бойында?ы бар жа?сы ?асиеттерді ?айталар еді. Осы?ан орай адам генетикасын бастай отырып, адам да ?з алдына бір биологиялы? т?л?а екенін ескереміз. Адамны? т??ым?уалаушылы? ж?не ?згергіштік ?асиетін зерттейтін генетика ?ылымыны? бір саласын антропогенетикадеп атайды. («Антропон»-грек.«anthropos» - адам). Адам ?зінше биологиялы? бір т?р, о?ан барлы? биологиялы? за?дылы?тар т??ым?уалаушылы?ты?, ?згергіштік т?н, адам генетикасын зеттеу ?иын. Адам генетика саласын зерттеуде кездесетін ?иынды?тар.Себебін о?ушылардан с?рау

1.Генетикалы? талдау жасау ?шін адамдарды еркін будандастыру?а болмайтынды?ы

2.Жасанды мутация алу.

3.?рпа?тар ?шінтіршілікжа?дайынбіркелкіетум?мкінемес.

4. Жынысты?жетілуді?кешігуі

5.Хромасома саныны?к?пболуы, оны??иынажыраты

луы.

6.?ротбасында бала саныны? аз болуы

Со??ыжылдарыадамдарды?т??ым?уалаушылы?ынзерттеуке?інен?ол?аалынып,т?рлі?дістер?олданылуда.

Адам генетикасынзерттеуді? 6т?рі бар:

Зерттеу?дістері

Зерттеунегіздері

Практикалы??олданылуы

Генеологиялы?

Кез-келгенбелгіні?т??ым?уалаусипатынашежірелік ката ??ру

Туабіркенанамалияменпотологиялы?аурулар мен бала бойында?ыдарындыт.б. ?асиеттердіаны?тау.

Цитогенетикалы?

Хромосоманы???рылысы саны пішініндегіауыт?улардымикроскоппен?арау

?алыптыкариотипті?б?зылуынабайланыстытуындайтын

а) хромосомалы?

?)гендікаурулардыаны?тау

Егіздік

Егіздердебелгілерді??алыптасуындат??ым?уалаушылы?пенсырт?ы фактор ?серінаны?тау

Ауруданса?тануды туабіткен?абілеттілктідамыту

Популяциялы?

?алыптынемесет??ым?уалайтынаурулар?асебепболатынадампопуляциясынатаралужиілігі

Жа?ынтуысты?неке,жетіатадан?рі?йлену

Иммунологиялы? ?діс

?ан тобы мен резус-факторды? т??ым?уалауын зерттеу негізінде пайда болады.

Осы ба?ытты зерттеу ар?ылы отбасын жоспарлап,резус-шиеленісті? пайда болуы кезінде ?рпа?ты ?луден са?тап ?алу?а м?мкіндік болады.

Биохимиялы? ?діс

Генетикалы? ?згерістерден зат алмасуды? ауыт?уы бол?анын осы ?діспен аны?тайды

Сусамыр(инсулин?ндіруді? б?зылуы,сахарный диабетке )диагноз ?ою?а ?олданылады.

1.Генеалогиялы? ?діс

«Жа?сыдан жаман туса да,

Жаманнан жа?сы туса да,

Тартпай ?оймас негізге »

Геналогия- шежіре деген ма?ынаны білдіреді.Шежіре ?дісіні? ма?саты-туысты? ?атынастарды аны?тау, туыстар арасында?ы ауруларды? ж?неерекше белгілерді? ?рпа??а берілуерекшеліктерін к?рсету.Ол екі сатыдан: шежіре ??растыру ж?негенеалогиялы? талдаудан т?рады.Геналогиялы? ?діс дегеніміз – кез-келген белгілерді? (популяциялы? белгілер) бірнеше ?рпа? бойы т??ым?уалау сипатын оны? шы??ан тегіне шежірелік карта ??ру ар?ылы зерттеп аны?тау.Б?л ?дісті адам генетикасыны? теориялы? ж?не практикалы? м?селелерін шешу ?шін ?олданылады.Шежіре ??растыру

Генеалогиялы? ?діспен к?птеген ауруларды? т??ым ?уалайтынды?ы аны?тал?ан. Соны? бірі- гемофилия. Осы ауру бойынша а?ылшын королевасы Виктория ?улетіні? шежірелік сызбан?с?асы жасал?ан.

2.Цитогенетикалы? ?діс

«Бір биеден ала да туады, ??ла да туады»

О?ушылар осы ?дісті? ма?ынасын толы? ашып беруі тиіс.

Мысалы

ХРОМОСОМА 23 Ж?П

22 Ж?П АУТОСОМ 1 Ж?П ЖЫНЫС ХРОМОСОМАСЫ

?АЛЫПТЫ КАРИОТИП

?алыпты кариотипті? б?зылуыны? себебі неде?Сол сия?ты ??ымдарды ашып айту

Цитогенетикалы? ?діс -дені сау ж?не ауру адамны? хромосома санын, ??рылысын микроскоппен зерттеуге негізделген Цитогенетикалы? ?дісті пайдаланып, т???ыш рет 1956 жылы ДЖ.Тийо мен А.Леван ?алыпты жа?дайда адамны? дене жасушаларына 22 ж?п аутосомалар ж?не бір ж?п- жынысты? хромосомалар болатынды?ын аны?тады.Адамда 23 ж?п,22 ж?п аутосома 1 ж?п жыныс хромосомасы.М?ны ?алыпты кариотип деп атайды.Адамда?ы бай?алатын ауруларды? себебі хромосома саны мен ??рылысыны? ?згеруіне байланысты.Осы ?алыпты каротип б?зылса адамда т??ым?уалайтын аурулар пайда болады.

1) Сиам егіздері

2) ?атерлі ісік аурулары

3.Егіздік ?діс. Егіз болып туу- адам баласында жиі кездесетін ??былыс. Егіздер екі топ?а б?лінеді

1)Бір ж?мырт?алы? егіздер

2)Екі ж?мырт?алы? егіздер

Егіздерді генетикалы? зерттеулерде пайдалану ?шін алдымен оларды? типін аны?тау ?ажет.

Бірж?мырт?алыегіздер

Екіж?мырт?алыегіздер

1)?алайдамиды?

?ры?тан?анбірж?мырт?абластонерінен

?ры?тан?анекіж?мырт?адан

2)жынысы

Біржынысты

Бір не ?рт?рліжынысты

3)Ерекшеліктері

Барлы?белгілерібойынша??сасконкордантты

??самайды

Дискордантты

4)?антобы

бірдей

Екіт?рлі

5)?лпалардыараластыру?а

Болады,трансплантациялау

Иммунды??асиетібір-бірінес?йкескелмейді

6)генотипі

бірдей

?рт?рлі

4. Иммунологиялы? ?діс-?ан тобы мен резус-факторды? т??ым?уалауын зерттеу негізінде пайда болады.?азіргі кезде б?л ?дістер а?за иммунды реакцияларды? т??ым?уалау типтерін зерттеуде ?олданылады.Осы ба?ытты зерттеу ар?ылы отбасын жоспарлап,резус-шиеленісті? пайда болуы кезінде ?рпа?ты ?луден са?тап ?алу?а м?мкіндік болады.М?шелер мен ?лпаларды ауыстырып салу?а (трансплантация)донарларды генетикалы? талдау кезінде ?олданылады.

5.Биохимиялы? ?діс-генетикалы? ?згерістерден зат алмасуды? ауыт?уы бол?анын осы ?діспен аны?тайды.Б?л ?діс ферменттер ?ызметі б?зылатын аурулар?а ?ана ?олданылады.Сусамыр(инсулин ?ндіруді? б?зылуы,?ант диабеті )диагноз ?ою?а ?олданылады.

6.«Жеті атаны білмеген - жетесіз»

Популяциялы? ?діс -?алыпты немесе т??ым?уалайтын аурулар?а себеп болатынгендерді? популяцияларда таралу жиілігін зерттейді.Зерттеулер н?тижесі популяцияларда патологиялы? гендерді? таралу жиілігі де ?р т?рлі болатынын к?рсетті.?йткені популяцияларбір-бірімен бір?атар биологиялы? белгілермен географиялы? тіршілік жа?дайларымен генетика?а ?азіргі кезде жа?а зерттеу ?дістері ?осылды.Т??ым ?уалайтынаурулар депгенетикалы? материалдарды??згеруінебайланысты ата- аналарынан ?рпа?тарына берілетін ауруларды айтады.

Барлы? т??ым?уалайтын аурулар екіге б?лінеді.

1.хромосомалы?

2.гендік

Хромосомалы? аурулар хромосомалар саныны? немесе ??рлысыны? ?згеруінен пайда болады.?атарынан бірнеше м?шелер ж?йесіні? ??рлысы мен ?ызметіні? б?затын м?ндай аурулар медицинада синдромдар деп аталады.Хромосомалы? ауруларды? болу себебі:

1-ден,мейозды? б?лінуі кезінде хромосрмаларды? гаметалар?а те?дей ажырамауы,соны? н?тижесінде жыныс хромосомаларды? ауыт?улар болады.Мысалы:Шершевский Тернер синдромы кариотипі /45/ХО/

Клайнфельтр синдромы К-47/ХХУ/, Трисомия ХК=47/ХХХ/

2 денмейозды?б?лінуді?д?рысболуымен?атармейозды?б?лінуді?д?рысж?рмеуісалдарынанаутосомаларсанында,??рылысында?згерістерболады.

а)даунсиндромы не трисомия 21 оны?аутосомаларыны? 21ж?быдабір хромосома арты? болады.хр.Саны-47.

?)трисомия-15/25 ж?парты? /ХХХ-47.

б)трисомия- 18/18 ж?парты? /ХХХ-47

2. «Бейнені танып біл» стратегиясы.Берілген суреттер бойынша с?йлеу

3.»Еркін та?дау жасаймын» стратегиясы бойынша

Генетикалы? есептер шы?ару

Генетикалы? есептер шы?ару №1
?кесі сау, шешесі гемофилия гені бойынша гетерозиготалы болса, отбасыны? ?рпа?тары ?андай болма??
Р Х ? х ХХ
Г Х ? Х Х
? Х ХХХХ ? Х ?
Сау. ?ызтас. ?ызсау?лсау?л
Генетикалы?есептершы?ару №2
Шешесісау, гомозиготалы. ?кесігемофилияменауыратынотбасыны??рпа?тары?андайболма??
Р Х ХхХ ?
Г Х ХХ ?
? Х ХХ У Х ХХ ?
Тас. ?ызсау?лтас. ?ызсау?л
Генетикалы?есептершы?ару №3
?кесі дальтоник отбасында?лыны? дальтоник болуым?мкінбе?
Р Х ? х ХХ
Г Х ? Х Х
? Х ХХХХ ? Х ?
Тас. ?ызтас. ?ызсау?лсау?л