Пәні Дүниетану
Сабақтың тақырыбы Топырық
Жалпы мақсаты: Оқушылардың топырақ туралы түсініктерін кеңейту, топырақтың негізгі қасиеттері, құрамы туралы білімін шыңдау.
Сабақ түрі: Жаңа сабақ.
Оқыту әдісі: Әңгімелесу, оқулықпен жұмыс, практикалық жұмыс.
Күтілетін нәтижелер: Оқушылардың топырақ туралы түсініктерін кеңейтеді, құрамы туралы білімін шыңдайды.
Ресурстар: Микроскоп, топырақтың әр түрі, оқулық, үлестірмелі парақшалар.
Сабақ кезеңдері:
Ұйымдастыру кезеңі
1.Сабақтың мақсатын түсіндіру
2.Психологиялық тренинг
3. Бағалау критерийлерін жасау
Сабақтың мақсатын хабарлау.
1) Амандасу 2) Топқа бөлу 1-«Топырақ»(земля,land),
2- «Қара»(черный,black ), 3-«Қоңыр»(коричневый,brown,)
4- «Сор»(соль,salt) атауларын 3 тілде айту.
ІІ. Тірек білім, білік және дағдыларын белсендіру.
Негізгібөлім
I. Ұйымдастыру кезкңі.Психологиялық дайындық.
Үй жұмысын тексеру: «Ыстық орындық» әдісі (5 мин) (в оқушы)
II. Білімді белсендіру.
«Миға шабуыл» стратегиясы. (3 мин) (с оқушы)
-Топырақ деген не? Топырық туралы не білетіндеріңді естеріңе түсір.
-Топырақтың құрамында не бар? Топырақтың негізгі қасиеттерін ата. Топырпқтың жер бетіндегі маңызы қандай?
III. Сабақтың мақсаты мен міндеті.
-Бүгінгі сабақта топырақтың құрамы туралы мәлімет аласыңдар.
IV. Жаңа материалды оқу.
1.Микраскоп жұмыс. (7 мин) (АВС оқушылары бір деңгейде)
(практикалық жұмыс) нәтижесін дәптерге жазу.
-Микроскоптың көмегімен топырақ түрлеріне анықтап қар (қарашірік, су, құм, саз)
-Топырақтың құрамында ұсақ жәндіктер тіршілік етеді. Оларды микроскоптың көмегі арқылы көруге болады.
Бұлар-микробтар. Олар топырақта өте көп. Микробтың әрекетінен қарашірік бірте-бірте тұзға айналады. Оларды өсімдік су арқылы сіңіреді де, жақсы өседі.
-Микрабты микроскоп арқылы көруге тырысайық.
-Топырақтың құрамында көзге көрінбейтін бір компонент бар. Ол не?(Ауа)
2.Топырық түрлерімен жұмыс.
(Қара топырақ, қоңыр топырық, сор).
Сергіту: ағылшын тілінде
3. Өзекті сұрақ:(2 мин)(А оқушы)
Қандай топырық құнарлы болады?
-Топырық түрлеріне анықтап қараңдар.
-Қалай ойлайсың, қай топырақ құнарлы? Неге?
4. Қосымша үлестірмелі парақшамен жұмыс. (5 мин)
Ереже құрастыр.(Үлестірмелі парақша)
Қара топырақтың түзілуі мен таралуы
Орманды-дала және дала белдемдерінде көп жылдық шөпті өсімдіктер астында, негізінен, лессті борпылдақ жыныстарда түзілетін аса құнарлы топырақ. Бұл белдемдердің табиғи ерекшелігі-климатыныңқоңыржайлылығы. Ауадан түсетін ылғал мөлшері мен жер бетінен буланатын ылғал мөлшері бір-бірімен тең. Мұндай жағдайда топырақтағы өсімдіктерге қажетті қоректік заттар солтүстіктегі белдемдердегідей ауадан түскен артық ылғалмен жуылып-шайылып кетпейді. Ал оңтүстіктегі құрғақ шөлді-шөлейтті белдемдерге тән сораң, сор топырақтар бұл жерлерде кезхдеспейді.
Қара топырақтар құрлықтың 6%-ға жуық жерін алып жатыр. Қазақстанның солтүстігінде 6 млн. га жерді, яғни республика жерінің 9,3%-ын қара топырақты белдем алып жатыр. Қара топырақтардың біршама бөлігі Қазақстанның оңтүстік-шығысында, Алтай, Тянь-Шаньтауларының орманды дала және дала белдеулерінде орын алған. Бұл жерлерде картоп, бау отырғызылады, тәлімі егін егуге пайдаланылады.
Қара топырақты жерлерді жақсарту үшін оның жыртылған қабатын тереңдетіп, көң, т.б. тыңайтқыштаршашады.
Сор топырақ орманды дала, дала, шөлейт және шөлді аймақтардағы құрғақ климат жағдайында топырақтың тұздануы нәтижесінде қалыптасады. Құрамында суға тез еритін тұздар көлемі 1%-дан артық болады. Сор топырақ 2 типке бөлінеді: автоморфтық сор топырақ жер бетіне ежелгі тұзданған жыныстардың шығуынан қалыптасады, құрамында тез еритін тұздардың көлемі 0,5 – 1%-ды құрайды (сульфаттар, хлоридтер). Сор топырақта тұздардың деңгейі жоғары болса, өсімдіктер өнімі соғұрлым төмен болады. Сондықтан суармалы егіншілік жағдайында топырақтың сорлануымен күресу – басты мәселелердің бірі. Жалпы сор топырақ өзінше белдем түзбейтін, белдемаралық топырақтарға жатады. Сор топырақтарды қолдан жақсартпайынша, оларды ауыл шаруашылына пайдалану тиімсіз. Орталық Африкада, Австралияда, Солтүстік Америкада, Каспий жағалауларындағы ойпаттарда, Солтүстік Қырымда, Орталық Азияда, Қазақстанда таралған. Сор топырақтарға қопсытқаннан кейін дәнді дақылдар мен көкөніс, мақта, қой және түйе жайылымына арналған шөп өсіреді.
Қоңыр топырақ– жартылай құрғақ, құрғақтау аймақтарға бейімделген ормандар мен бұталар астында түзілетін топырақ типі.
Қоңыр топырақ қабатының қалыңдығы 25 – 45 сантиметр, қарашірік 3 – 4-тен 7 – 9%-ға дейін, қоректік элементтер мөлшері аз, мыс, азот. Топырақтыңүстіңгіқыртысыныңтүсі 13 – 25 сантиметр тереңдіккедейінқоңыр, ұсақтүйіршікті не тозаңдытүйіршікті; топырақтакальций (70 – 80%), магний (15 – 30%) болады. Гипс 80 – 12 сантиметр тереңдіктекездеседі. Қарашіріктіңорналасуынақарайқоңыртопыраққарақоңыр, қоңыр, ақшылқоңырдепүштопқа, ал механикалыққұрамынабайланыстысазды, құмды, құмайттытопырақболыпбөлінеді. Қоңыртопырақдәндіжәнетехникалықдақылдар, бау-бақшаегугепайдаланылады. Қазақстанныңсолтүстікаймақтарындатарағанқарақоңыртопыраққаагротехникалықшараларжүйеліжүргізілсе, бидайдан мол тұрақтыөнімалуғаболады. Ал оңтүстікөңірдегіақшылқоңыртопырақсортаңдауболғандықтаншабындық пен жайылымға, Жетісу (Жоңғар), ІлеАлатауыалқабындағыжерлерсуармалыегіншіліккепайдаланылады.
5.Оқулықпен жұмыс.(5 мин)
-Оқулықта берілген мәтінді оқу. Тақырып туралы қандай жаңа мәліметтер бар?
«АДАТ» әдісі(5 мин) (АВС оқушылардан сұрау)
1 т «А» мәтіннен атауларын жаз.
2 т «Д» мәтінге жоспар құр.
3 т «А» мәтіннен маңыздалығын тап.
4 т «Т» мәтінге сұрақтар құрастыр.
Бекіту, қорыту Сызба құрастыру:(5мин) «Топырақ құрамы». Ойлан.
-Топырақ құрамын көрсету үшін қандай сызба құрастыруға болады? Сызба құрастырып, қорғау.
Бағалау - өзара бағалау (3 мин)
- спикер бағалау қағазын толтыруды аяқтайды;
- мұғалімнің бағалауы.
Өткен сабақ бойынша барлық оқушылар рефлексия қағазын толтырады
Өздерің білетін/үйренген 3 айғақтары;
Көкейлеріңе келген 2 сұрақты;
1 әрекетті атаңдар.
Үйге тапсырма Тақырыпты оқу, өз сөзімен әңгімелеу, сұрақтарға жауап бер
«Көктұма қазақ орта мектебі мектеп жасына дейінгі шағын орталығы бар» коммуналдық мемлекеттік мекемесі
Акжолова Жулдыз Узаковна
