Оралды? географиялы? орны, геологиялы? ??рылымы ж?не пайдалы ?азбалары, ?зендері мен к?лдері таби?ат зоналары, ?сімдіктер мен жануарлар туралы білімдерін ке?ейту;
Жа?а технологияны ме?герту ж?не ?осымша тапсырмалар беру негізінде, логикалы? ой – ?рісті дамыту;
Т?рбиелік:
Таулар туралы т?сінік бере отырып, таби?ат к?ркемдігін т?сіне білуге ?йретіп, эстетикалы? т?рбие беру, экологиялы? сауаттылы??а баулу;
Саба?ты? типі:
Жа?а білімді ме?герту.
Саба?ты? т?рі:
Аралас саба?
Саба? ?дісі:
Т?сіндіру, баяндау, с?ра?-жауап
К?рнекілігі:
О?улы?, ?аза?станны? физикалы? картасы, атлас, сызбалар, Орал тауы презентация
Барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і
О?ушылармен амандасып, саба? ?атысымдарын тексеремін. Тау суреттеріні? ?имасын алу ар?ылы екі топ?а б?лу.
II. ?й тапсырмасын с?рау.
?р топ?а интербелсенді та?тадан географиялы? диктант м?тіні беріледі. О?ушылар жауап береді. Келесі тапсырма та?тада?ы Сарыар?а та?ырыбына кесте толтыру. Тапсырманы орындап бол?аннан кейін жа?а та?ырып?а ауысу.
III.Жа?а саба?
Географиялы? орны. ?аза?стан аума?ына Орал тауыны? о?т?стік б?лігі болып табылатын М??алжар ?ана енеді. Оны? ?зынды?ы 200 км, ені 30 км, орташа биіктігі 450-500 м. Тау солт?стікте Орск ?аласынан о?т?стікке ?арай созылып жатыр. М??алжар Орал тауыны? таби?и жал?асы болып табылады.
Жер бедеріні? сипаты. М??алжар тау массиві жер бедеріні? сипаты ж?нінен Орал тауына ??сайды. Айырмашылы?ы — шы?ыс беткейіні? к?лбеу, батыс беткейіні? тік жарлы болып келуі. М??алжар батыс ж?не шы?ыс тау жоталарына б?лінеді. Оларды Бершо?ыр ойысы б?ліп т?р.
Батыс М??алжар басты жота болып есептеледі. Ол солт?стіктен о?т?стікке ?арай к?лбеу жат?ан тау тізбегі т?рінде болады. Айры? ж?не ?лкен Бо?тыбай таулары ма?ында жота ед?уір жо?арылайды. Бо?тыбай — М??алжар тауыны? е? биік шо?ысы, абсолютті биіктігі 657 м. ?зынды?ы 7 км, ені 4 км болатын б?л шо?ыны? беткейлері тік, етегінде ?орым тастарды? ?йінділері кездеседі. О?т?стікке ?арай Батыс М??алжар біртіндеп т?мендеп, Жамантау ма?ында, Атжа?сы ?зеніні? жо?ар?ы а?ысында тік жар?аба? жасап бітеді. Шы?ыс М??алжар батысымен салыстыр?анда бірт?тас емес, бірнеше жеке аласа таулардан т?рады. О?т?стікке ?арай тіптен аласарып, шо?ылар?а айналады. Сипаты жа?ынан олар Сарыар?аны? тол?ынды т?белеріне ??сас болады.
Жер бедеріні? ?алыптасуы. М??алжар – герцин ?атпарлы?ы кезінде т?зілген палеозойлы? таулы ?лке. Негізінен палеозой ж?не мезозой эраларыны? ?рт?рлі д?уірлерінде ?алыптас?ан магмалы?, метаморфты? жыныстардан, сондай-а? ны?ыздал?ан ш?гінді жыныстардан т?рады. М??алжарды? тау ?атпарларыны? тегістелу процесі. Сарыар?аны? ?са? шо?ыларыны? ?за? геологиялы? кезе?де ?згеру барысына ?те ??сас. Атал?ан ауданны? жер бедеріні? ?алыптасуына жыныстарды? литогендік ??рамы, эрозияы? ж?не денудациялы? процестер ы?пал етті.
Пайдалы ?азбалары. М??алжар тауы никель, кобальт, хромит, мыс, ?ара ж?не сирек металдар?а бай. Кемпірсай кенішіні? аума?ында Хромтау, Никельтау шахталары ашыл?ан. Бершо?ыр ма?ында к?мір шахтасы бар. Бор д?уіріні? со?ына ?арай ?алыптас?ан мергельді ?ктас цемент ?ндірісінде пайдаланылады. О?т?стік М??алжарды? ??мдарынан шыны жасайды.
Климаты. Климаты ??р?а?, к?ршілес жазы?тарды? климатына ??сайды. Тау жоталары аласа бол?анымен, ауаны? ?оз?алысына кедергі болады, сол себепті жазда жауын-шашын к?бірек жауып, ма?ыны? температурасын 1-2°С-?а т?мендетеді. Жауын-шашынны? орташа жылды? м?лшері 300 мм. Жаз ысты?, кейде температура +38°С-?а дейін жо?арылайды. ?ыс суы?, аязды, температура кейде -40°С-?а дейін т?мендейді. М??алжар тауынан кейде со?ы боран?а ?ласатын суы? желдер со?ады.
Топыра?ы. М??алжар тауыны? батыс б?лігінде ашы? к?ре? топыра?тар тарал?ан, суайры?тар мен ойыстарда ??мды топыра?тар басым. Солт?стігінде ?иыршы? тасты ал?аптар кездеседі. М??алжарды? ?са? шо?ылы ??р?а? далаларында ашы? к?ре? топыра?тар тара?ан. Сор аралас?ан топыра?тар, сорта?дар ед?уір ал?аптарды алып жатыр.
?зендеріменк?лдері. М??алжар тауы аума?ыны? ?уа?ды?ына беткі суларды? мардымсызды?ы да ?сер етеді. М??алжардан Жем, Ыр?ыз, Ор, Тобыл, Талды ?зендері бастау алады. Оларды? к?пшілігі ?ар суымен ?оректенетіндіктен, жазда кеуіп ?алады. М??алжарда жер ?ыртысыны? жары?тарында т?щы суды? мол ?оры жина?тал?ан (7000 млрд м3), ол ауыз су ретінде де, шаруашылы? ма?сатта да ке?інен пайдаланылады.
Таби?атзоналары. ?сімдік ж?не жануарлар д?ниесі. М??алжар тауыны? батыс б?лігінде ашы? каштан топыра?тарда бетеге мен селеу ?седі. Суайры?тар мен ойыстарда ??мды топыра?тар басым. М?нда селеу мен жусан ?седі. К?шті тілімделген ойыстарда а? ж?не ?ара жусан тарал?ан. Жыраларды? жо?ары беткейлерінде ?ара?ан, тобыл?ы, жабайы шие, ал ?зен жа?аларында терек, ?айы?, емен, тал ?седі. М??алжарды? ?са? шо?ылы ??р?а? далаларында ашы? каштан топыра?тар тара?ан. М?нда дала мен ш?лге т?н ?сімдік жамыл?ысы ?алыптас?ан. Сор аралас?ан каштан топыра?тарда бетегені? бірнеше т?рі, к?кпек ?седі. М??алжарды? батыс б?лігі егістікке, ал шы?ысы жайылым ретінде пайдаланылады.
М??алжарды? жануарлар д?ниесі дала, ш?лейт ж?не ш?лге т?н т?рлерден т?рады. Дала мен тау а??арларында киік, б?лан, ?абан, ?оян, ?арса?, ?ас?ыр, т?лкі, сарш?на? ж?не к?дімгі аламандар мекендейді. К?лдерде а??у, ?аз, ?йрек, ал ?ыраттарда безгелдек кездеседі.
Просмотр содержимого документа
«Ашы? саба? жоспары »
Орал тауы 8 сынып
Сабақтың мақсаттары:
Білімділік:
Дамытушылық:
Оралдың географиялық орны, геологиялық құрылымы және пайдалы қазбалары, өзендері мен көлдері табиғат зоналары, өсімдіктер мен жануарлар туралы білімдерін кеңейту;
Жаңа технологияны меңгерту және қосымша тапсырмалар беру негізінде, логикалық ой – өрісті дамыту;
Тәрбиелік:
Таулар туралы түсінік бере отырып, табиғат көркемдігін түсіне білуге үйретіп, эстетикалық тәрбие беру, экологиялық сауаттылыққа баулу;
Сабақтың типі:
Жаңа білімді меңгерту.
Сабақтың түрі:
Аралас сабақ
Сабақ әдісі:
Түсіндіру, баяндау, сұрақ-жауап
Көрнекілігі:
Оқулық, Қазақстанның физикалық картасы, атлас, сызбалар, Орал тауы презентация
Барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушылармен амандасып, сабақ қатысымдарын тексеремін. Тау суреттерінің қимасын алу арқылы екі топқа бөлу.
II. Үй тапсырмасын сұрау.
Әр топқа интербелсенді тақтадан географиялық диктант мәтіні беріледі. Оқушылар жауап береді. Келесі тапсырма тақтадағы Сарыарқа тақырыбына кесте толтыру. Тапсырманы орындап болғаннан кейін жаңа тақырыпқа ауысу.
III.Жаңа сабақ
Географиялық орны.Қазақстан аумағына Орал тауының оңтүстік бөлігі болып табылатын Мұғалжар ғана енеді. Оның ұзындығы 200 км, ені 30 км, орташа биіктігі 450-500 м. Тау солтүстікте Орск қаласынан оңтүстікке қарай созылып жатыр. Мұғалжар Орал тауының табиғи жалғасы болып табылады.
Жер бедерінің сипаты.Мұғалжар тау массиві жер бедерінің сипаты жөнінен Орал тауына ұқсайды. Айырмашылығы — шығыс беткейінің көлбеу, батыс беткейінің тік жарлы болып келуі. Мұғалжар батыс және шығыс тау жоталарына бөлінеді. Оларды Бершоғыр ойысы бөліп тұр.
Батыс Мұғалжарбасты жота болып есептеледі. Ол солтүстіктен оңтүстікке қарай көлбеу жатқан тау тізбегі түрінде болады. Айрық және Үлкен Боқтыбай таулары маңында жота едәуір жоғарылайды. Боқтыбай — Мұғалжар тауының ең биік шоқысы, абсолютті биіктігі 657 м. Ұзындығы 7 км, ені 4 км болатын бұл шоқының беткейлері тік, етегінде қорым тастардың үйінділері кездеседі. Оңтүстікке қарай Батыс Мұғалжар біртіндеп төмендеп, Жамантау маңында, Атжақсы өзенінің жоғарғы ағысында тік жарқабақ жасап бітеді. Шығыс Мұғалжар батысымен салыстырғанда біртұтас емес, бірнеше жеке аласа таулардан тұрады. Оңтүстікке қарай тіптен аласарып, шоқыларға айналады. Сипаты жағынан олар Сарыарқаның толқынды төбелеріне ұқсас болады.
Жер бедерінің қалыптасуы. Мұғалжар – герцин қатпарлығы кезінде түзілген палеозойлық таулы өлке. Негізінен палеозой және мезозой эраларының әртүрлі дәуірлерінде қалыптасқан магмалық, метаморфтық жыныстардан, сондай-ақ нығыздалған шөгінді жыныстардан тұрады. Мұғалжардың тау қатпарларының тегістелу процесі. Сарыарқаның ұсақ шоқыларының ұзақ геологиялық кезеңде өзгеру барысына өте ұқсас. Аталған ауданның жер бедерінің қалыптасуына жыныстардың литогендік құрамы, эрозияық және денудациялық процестер ықпал етті.
Пайдалы қазбалары. Мұғалжар тауы никель, кобальт, хромит, мыс, қара және сирек металдарға бай. Кемпірсай кенішінің аумағында Хромтау, Никельтау шахталары ашылған. Бершоғыр маңында көмір шахтасы бар. Бор дәуірінің соңына қарай қалыптасқан мергельді әктас цемент өндірісінде пайдаланылады. Оңтүстік Мұғалжардың құмдарынан шыны жасайды.
Климаты. Климаты құрғақ, көршілес жазықтардың климатына ұқсайды. Тау жоталары аласа болғанымен, ауаның қозғалысына кедергі болады, сол себепті жазда жауын-шашын көбірек жауып, маңының температурасын 1-2°С-қа төмендетеді. Жауын-шашынның орташа жылдық мөлшері 300 мм. Жаз ыстық, кейде температура +38°С-қа дейін жоғарылайды. Қыс суық, аязды, температура кейде -40°С-қа дейін төмендейді. Мұғалжар тауынан кейде соңы боранға ұласатын суық желдер соғады.
Топырағы. Мұғалжар тауының батыс бөлігінде ашық күрең топырақтар таралған, суайрықтар мен ойыстарда құмды топырақтар басым. Солтүстігінде қиыршық тасты алқаптар кездеседі. Мұғалжардың ұсақ шоқылы құрғақ далаларында ашық күрең топырақтар тараған. Сор араласқан топырақтар, сортаңдар едәуір алқаптарды алып жатыр.
Өзендеріменкөлдері. Мұғалжар тауы аумағының қуаңдығына беткі сулардың мардымсыздығы да әсер етеді. Мұғалжардан Жем, Ырғыз, Ор, Тобыл, Талды өзендері бастау алады. Олардың көпшілігі қар суымен қоректенетіндіктен, жазда кеуіп қалады. Мұғалжарда жер қыртысының жарықтарында тұщы судың мол қоры жинақталған (7000 млрд м3), ол ауыз су ретінде де, шаруашылық мақсатта да кеңінен пайдаланылады.
Табиғатзоналары. Өсімдік және жануарлар дүниесі. Мұғалжар тауының батыс бөлігінде ашық каштан топырақтарда бетеге мен селеу өседі. Суайрықтар мен ойыстарда құмды топырақтар басым. Мұнда селеу мен жусан өседі. Күшті тілімделген ойыстарда ақ және қара жусан таралған. Жыралардың жоғары беткейлерінде қараған, тобылғы, жабайы шие, ал өзен жағаларында терек, қайың, емен, тал өседі. Мұғалжардың ұсақ шоқылы құрғақ далаларында ашық каштан топырақтар тараған. Мұнда дала мен шөлге тән өсімдік жамылғысы қалыптасқан. Сор араласқан каштан топырақтарда бетегенің бірнеше түрі, көкпек өседі. Мұғалжардың батыс бөлігі егістікке, ал шығысы жайылым ретінде пайдаланылады.
Мұғалжардың жануарлар дүниесі дала, шөлейт және шөлге тән түрлерден тұрады. Дала мен тау аңғарларында киік, бұлан, қабан, қоян, қарсақ, қасқыр, түлкі, саршұнақ және кәдімгі аламандар мекендейді. Көлдерде аққу, қаз, үйрек, ал қыраттарда безгелдек кездеседі.
Жаңа материалды бекіту: Атласты және оқулық мәтінін пайдаланып төмендегі кестені толтыру.
