Болаша?ты? б?гінгіден н?рлы болыуна ы?пал етіп,адамзат ?о?амын ал?а апаратын к?ш тек білімде ?ана. ?ай елді? болмасын ?сіп-?ркендеуі, ?ркениетті д?ниеде ?зіндік орын алуы оны? ?лтты? білім ж?йесіні? де?гейіне, даму ба?ытына байланысты.
Егеменді еліміз т?уелсіз мемлекет м?ртебесін алып, ?аза? хал?ыны? ?асырлар бойы а?са?ан арманы іске асу барысында, осы т?ста ?з жеткіншегін жан-жа?ты жетілген,парасатты азамат етіп т?рбиелеу, тиісті маманды? беру кез-келген мемлекетті? естен шы?армайтын негізгі ма?саттарыны? бірі. ?азіргі кезде орын алып отыр?ан ?иыншылы?тарды,келе?сіздіктерді же?етін де,жа?аша жол табатын да, нары?ты? ?атынастарды? д?рыс ба?ытын аны?тыйтын да тек іскер, білгір мамандар болатынды?ына дау жо?.
Ел Президентіні? ?аза?стан хал?ына «?аза?стан-2030» жолдауында: «Бізді? жас мемлекетіміз ?сіп жетіліп кемелденеді,бізді? балаларымызбен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді.Олар ?з ?рпа?ыны? жауапты да жігерлі,білім ?ресі биік,денсаулы?ы мы?ты ?кілдері болады»-деген сенімі жай айтыл?ан с?з емес.Б?гіні к?н талабына орай білім беру мазм?ны,ма?саты ?айта ?аралып,т?бегейлі жа?артылуы тиіс.Елімізді? болаша?ы к?ркейтіліп,?ркениетті елдер ?атарына ?осылу б?гінгі ?рпа? бейнесінен к?рінеді.Осыдан барып жас ?рпа??а ?ылыми негізде білім беру,?абілеттерін ашу міндеті туындайды.Я?ни білім мазм?нын жа?арту,?здіксіз білім беру ж?йесін дамыту-?мірді? ?зі талап етіп отыр?ан б?гінгі к?нні? обьективті за?дылы?ы.
«Адам ?рпа?ымен мы? жасайды»-дегендей,?рпа? т?рбиесі- ?ай кезе?де де халы?ты? м?селе бол?ан.
Тарихтан білетініміз:дарындылар,?абілеттілер аса жо?ары ба?алан?ан.
Н.Ожеговты? с?здігінде дарындылы? «таби?аттан берілетін ерекше ?абілет »деп т?сіндіріледі. Адами ойлау,ізденімпазды?-
таби?атты? адамзат?а берген тамаша сыйы.Б?л ?абілет барлы? адам бойынан табылары с?зсіз.Дегенмен,таби?ат оны б?ріне бірдей етіп б?лмей,біреуге к?птеу,біреуге аздау,ал ?шіншілеріне м?лдем жарытпай тарататыны да аны?.
К?птеген ?алымдар дарындылы?ты генетикалы? н?рсе деп ?арастыр?ан.Оны белгілі бір даму сатысыны? со??ы н?тижесі деп т?сіндіреді.
Кезінде Плотонны? ?зі а?ынды?ты «?нер мен білімні? ар?асында емес,??дайды? аны?тауы мен кернеген сезімнен» туындайды деген болатын.
Ал,Сократ ?зіні? ерекше ?асиетін т?сіндіргенде «ма?ан ?рдайым к?мекке мейірімді пірім-гений келеді» деген екен.
Дарындылы?ты немесе ерекше ?абілеттілікті балалы? ша?тан универсалды? т?р?ыдан ?арастыр?ан ж?н.Ал,уа?ыт ?те келе, т?л?аны? есеюімен б?л ?абілет ?зіні? арнаулы ?ырларын к?рсетеді,п?ндік д?режеге,мазм?н?а ие болады.
Жа?а д?уір табалдыры?ында т?р?ан адамзат баласы ?зіні? даму сатысында интелектуалды? ?абілетке барынша иек артуда.Интелектуалды? а?ыл-ой иесі дегенде бізт талантты адамдарды айтамыз.М?ндай дарын иелері ?о?амны? ?лкен байлы?ы ж?не ал?а жылжытар к?ші.
Ерте?гі к?нні? б?гінгіден г?рі н?рлыра? болуына ы?пал етіп, адамзат ?о?амын ал?а апаратын ??діретті к?ш тек білімде ?ана. Демек, ?ай елді? болсын ?сіп-?ркендеуі, ?ркениетті д?ниеде ?зіндік орын алуы оны? ?лтты? білім ж?йесіні? де?гейіне, даму ба?ытына тікелей байланысты.
Е? бастысы – бала мектеп ?абыр?асында ж?ріп,?зіне деген ?лкен с?йіспеншілікті, ?ам?орлы?ты, ?олдауды сезініп, к?руде.
Дарынды балаларды шы?армашылы? ж?мыс?а баулуды? ?діс-т?сілдері, жолдары зерттелді.
Бала дарынын дамыту ?шін білім беруге жа?а мазм?н беріліп, озы? технологиялар енгізіле бастады.
Дарынды балалар?а ?ылыми-зерттеу ж?мыстарында ізденіс ж?мыстарында?ы ерекше шы?армашылы? ?абілеттерін іске асыруда ?ам?орлы? к?рсетіліп,жа?дай ту?ызылды.
?стаз болу жауапты да, ?рі ?иын маманды?, оны? ?стіне жас ?ркенні? бойында?ы таби?ат берген ерекше ??былысты, дарындылы?ты тани білу,д?рыс ба?ыт-ба?дар бере білу екі есе ?иын. ?стаз деген м?ртебелі ат?а ие бол?ан кез-келген адам осындай ерекше ??былыспен бетпе-бет келгенде ?ателіктер жіберуі м?мкін.
Дарындылы? – е? алдымен сана мен ж?йкені? сапалы? к?рінісі.Ол ?зіне танымдылы?, ерік-жігерлік, жеке дамулы? ерекшеліктерді білдіреді. Сонды?тан таби?атты? б?л дара ??былысын тани білу тек ж?йелілік де?гейде, ?зін ?орша?ан ортамен ты?ыз байланыста,ерекшеліктерін екшеуде жас м?лшері, ?абылдау де?гейі к?лемінде ж?зеге асырылуы керек.
Д.Ж.Рензули бойынша дарындылы? дегеніміз – ?ш байланысты? ?йлесімділігі: жо?ары интелектілік, преативтілік ж?не н?тижеге жетудегі ынталылы?. Осы ?ш ?асиетті? біреуі болмаса адам дарын ретінде ?алыптаспайды. Интеллектілікті? жетіспеуінен адам жа?сы н?тижеге жете алмайды.Н?тижеге жетем деген ынтасы болмаса н?тиже де болмайды. Ал преативті ?асиеті нашар болса, ондай адам тек орындаушылы? ?асиетпен шектеледі.Адам с?йіспеншілікпен, жанымен ?алап істеген ісін ?немі дамытып отырады.Бала ?з ?алауымен баста?ан ісін жетілдірсе, дамыта ?йымдастырса, ол – шы?армашылы?, я?ни дарынды баламен ж?мыс істеуде алдымен н?тижеге жету ынтасын ?алыптастыру,шы?армашылы?пен ж?мыс істеуге ?йрету ?те ма?ызды.Дарындылы?ты аны?тау ?шін ?р т?рлі деректерді, ба?ылау ба?алау н?тижелерін, тест, трекинг ?дістерін ?олдану?а болады.Дарынды балаларды аны?тау ?шін п?н м??алімдері балаларды саба? ?стінде, ?р т?рлі істермен айналысу барысында ба?ылау, ата-анасымен ??гімелесу,жолдастарымен ??гімелесу ар?ылы, тест, трекинг ?орытындысына ?арай аны?тайды.
?орыта айт?анда, елімізді? ?ркениетті елдер ?атарынан орын алып, дамуды? жо?ар?ы сатысына к?терілуі ?шін е? алдымен келер ?рпа??а о? т?рбие, тере? білім берілуі керек. Ал, білімні? ?айнар к?зі мектептен басталса, оны? к?усарынан сусындатуда ?стаз е?бегіні? р?лі ерекше.
Сонымен дарындылы? – туа біткен ?абілет деп айтып ?ттік. Дарынды балаларды? а?ыл-ойы жо?ары д?режеде дамиды.
Дарынды балаларды?, е? алдымен есте са?тау ?абілеттері жо?ары болады.Сол себепті олар бір о?ы?анын жаттап алып ж?не м?дірмей айтып береді.Тіл байлы?ьары да ерекше дамиды, ?те а??ар?ышты?ымен ерекшеленеді.
Дарынды балалар мектепте осындай ?асиеттерімен ерекшеленіп ал?а шы?ады. Оны м??алім бірден бай?айды. Біра? м?ндай о?ушыларды? ?зге о?ушылармен достасуы ?иындау болады. К?біне оларда ?згені? с?зін б?ліп,?з ??гімесін айтып кетуі орын алады. Ал, б?л ?згелерге ?намайды, сонды?тан олар достарынан алыстай бастайды.
Дарынды балалар берілген тапсырманы орындау?а бар к?ш-жігерін салады, оны б?рінен арты? орындау?а тырысады ж?не е?бегіні? жо?ары ба?алан?анын ?алайды. Сонды?тан ?стаздар оларды? е?бектерін ба?алап, мада?тап отыру керек.Оны? одан ?рі ?суіне жа?дай жасап, жол ашу керек.
Дарынды балаларды? милары ерекше дамы?ан, ?абілетті, энергиясы мол болады. Сонды?тан дарынды балаларды дамыту ?шін ?стаз?а к?п е?бектенуге тура келеді. Олар?а нені? ?сері к?п болса, сол жа?ын ?натуы м?мкін. Б?л жа?ынан ?ара?анда дарынды балалар?а ?стаздарды? ?сері де мол болма?.
Дарынды балалар математика, ?аза? тілі мен ана тіліне ?абілетті, музыка мен сурет салу?а, спорт?а ерекше бейімділік к?рсете алады. Дарынды балалармен ж?мыс сітейтін ?стаздар мынадай талаптарды есте ?ста?аны д?рыс:
Саба?тарын ?рт?рлі ?діс-т?сілдермен ?ткізе білу.
П?нін жа?сы білу, баланы жалы?тырмау.
Шы?армашылы?пен ж?мыс істеу.
?зіндік к?з?арасын ?немі айту.
?зілді т?сіне ж?не ?олдана білу.
Адам бойында ?зі туралы ой к?біне ?згелерді? к?з?арасы ар?ылы ?алыптасады. Сол себепті ?ркім ?зі туралы жа?сы ойда болуы, ?зіні? ?жымда керек адам екенін сезіне білуі ?ажет. К?пшілік алдында?ы жауапкершілігін жа?сы сезінуі тиіс, ?сіресе б?л ?стаздар?а тиіс.
М??алімні? басты ма?саты – о?ушыны? дарындылы?ын тани білу, оны? дарынын к?рсетуіне, ?абілетін дамытуына к?мектесу, олардан к?шбасшысын т?рбиелеу.
?аза?та: «?ке - бала?а сыншы» деген ма?ал бар. Мысалы, Шо?анны? ерекше ?абілетін, Абайды? бас?а балалардан ?згеше екендігін а??ар?ан оларды? ?келері болатын. Сонымен ?атар, болайын деп т?р?ан бала екен, к?зіні? оты бар бала екен деп ?аза?ты? билері,а?са?алдары дарынды балалар?а батасын беріп, оларды ерте таны?ан.
Тауды? аласармауын, б?ла?ты? сар?ылмауын м?рат т?т?ан ?р би ?зінен кейінгі ?рпа?ты? да ел ?йыт?ысы боларлы?тай азаматтар болуын еш?ашан ?аперінен шы?арма?ан. К?кірегінде с?улесі, к?зінде оты бар жастарды алыстан танып, т?рбиелеп, баулып, ба??ан. «?сер елді? баласы – он бесінде баспын дейді, ?спес елді? баласы – он бесінде жаспын дейді», - деген сия?ты баланы он бес жастан ел билігіне, дау-шарды? шешімін айту?а баули баста?ан. М?селен, ?аракесек Келдібек би ?з баласы ?азыбекті жастайынан шешендікке,тап?ырлы??а баулиды. ?азыбек сыннан толы? ?ткен со? оны шаршы топ?ы салады.Осындай талапты жастарды ширата т?су ?шін ата?ты танымал билерге бата алу?а, т?рбие ?йренуге жіберетін бол?ан.
?азір ел егемендігін алып, е?сесі биіктеп т?р?ан кезде дарынды азаматтарды? ел экономикасын к?теруде, м?дени-рухани ?суіміз ?шін ролі зор болма?. Осы ретте Елбасы Н.?.Назарбаев дарынды жастарды ?олдау?а ерекше к??іл б?ліп отыр. Б?л к?нде жас таланттарды ?олдауды? мемлекеттік ба?дарламалары жасалды.
Жалпы білім беретін мектептерде о?ушыны? ой-?рісін,рухани ?суін,?мірге бейімділігін,дарынымен адамгершілігін т?рбиелей отырып хал?ын, салтын, д?ст?рін,жерін,?ылым мен ?нерді с?йетін ?рпа? т?рбиелесек, ел ерте?і, ?лт болаша?ы, ?лтты? б?секелестікке ?абілетті ?рпа? дегеніміз осы.
?айсы ?о?ам,
?ай елде,
?ай кезде де
?згермейтін саф алтын – дарын ?ана,- деген екен озы? ойлы а?ынымыз ?адір Мырза ?ли. ?згермейтін сая алтынымыз ?абілетті,дарынды балаларымызды тани біліп, т?рбиелеп,білім, адамгершілік шы?ына жеткізу- барша ?жымымызды? ?асиетті міндеті. Алла сол биіктен к?рінуге жазсын.
