?стаз парызы – дарынды жеке т?л?аны ?алыптастыру
К?зенова Са?ила
?ызылорда ?аласы, Ы.Алтынсарин атында?ы
№10 мектеп-лицейді? химия п?ніні? м??алімі
«Бізді? болаша??а барар жолымыз ?аза?станды?тарды? ?леуетін ашатын жа?а м?мкіндіктер жасау?а байланысты. ХХІ ?асырда?ы дамы?ан ел дегеніміз – белсенді, білімді ж?не денсаулы?ы мы?ты азаматтар» деген Елбасымыз Н.?.Назарбаев ?аза?стан хал?ына арна?ан жолдауында.
?азіргі жа?андану заманында белсенді, ??зіретті, б?секеге ?абілетті жас ?рпа?ты т?рбиелеу – ал?а ?ой?ан басты ма?сатарымызды? бірі болып табылады. Б?л ма?сатты ж?зеге асыру ?сіресе, о?у, білім саласында ?ызмет ат?аратын жандар – ?стаздар ?шін е? ма?ызды м?селе. Жас жеткіншектерді? арасынан талантты да дарынды, ерекше ?абілетті балаларды тандап алу, олармен тікелей ж?мыс ж?ргізу – осы м?селені? бір шешімі болып табылады. Олай болса, ?р ?стаз ?з о?ушыларыны? арасынан ж?зден ж?йрік, мы?нан т?лпар болып дарын иелерін аны?тай білу керек.
Жас ?ркенні? бойында?ы таби?ат берер ерекше ?абілетті, дарындылы?ты танып, оны? ?рі ?арай дамытуына ба?ыт – ба?дар бере білу ерекше ?иын ж?мыс. Алайда, ?р баланы? жеке ?абілетін аны?тап, оны сол ба?ыт?а жетелеу – ?стаз парызы. ?стаз болу жауапты да, ?иын маманды?. Баланы заманына ?арай икемдеп, ?з заманыны? озы? ?негесін оны? санасына сі?іре білу, оларды шы?армашылы? ба?ытта жан – жа?ты дамыту – б?гінгі к?нні? басты талабы.
О?ушы дарындылы?ыны? дамуы, ?абілетіні? ашылуы, к?бінесе м??алімні? к?сіби біліктілігіне ж?не оны? т?л?алы? ?асиетіне байланысты екені аны?.
Дарындылы? м?селесін зерттеушілерді? е?бектері к?п бол?анымен, дарындылы?ты? м?н – ма?ынасы ж?нінде олар орта? бір пікірге келе ?оймады. Сонды?тан да, біз баланы? дарындылы?ы деп, оны ?з ??рдастарымен салыстыр?анда, бірдей жа?дайда білім игеру де?гейіні? жо?арылы?ымен аса ерекше бай?алатын шы?армашылы? ?абілетіні? бай?алуы деп т?сінеміз.
?азіргі кезде дарындылы? ??ымына байланысты т?рлі аны?тамалар бар. Мысалы, америкалы? педагог Дж.Рензулли дарындылы??а мынадай аны?тама береді: «Дарындылы? – ?ш сипаттаманы? ?йлесуіні? н?тижесі: орта де?гейден арттыратын интеллектуалды ?абілеттілік, шы?армашылы? т?сіл ж?не тапсырма орындау?а жо?ары себеппен ж?не табандылы? пен ?ызы?у». С.А.Рубинштейнні?, Б.М.Теплованы? е?бектерінде дарындылы?, ?абілеттілік ??ымдары бір негізде топтастырыл?ан. В.Д.Шадриков «дарындылы?ты ?абілеттерді? іс–?рекеттегі толы? к?рінісі» деп те т?жырымдайды. «Дарындылы?» деген ??ым «дарын» деген с?зден ту?ан. Педагогикалы? аны?тама?а с?йенетін болса?, «Дарындылы? – адам ?абілеті дамуыны? жо?ары д?режесі» делінген. 1992 жылы А?Ш – та?ы Білім комитеті дарындылы? жайлы мынадай аны?тама жасайды: дарынды ж?не талантты бала деп, іс–?рекетті? (интеллектуалды?, академиялы?, шы?армашылы? пен продуктивтік ойлау, ?арым–?атынас ж?не озатты?, суретшілік, психологиялы? ) ?рістеріні? бір немесе бірнеше т?рінде ерекше, к?шті ?абілет к?рсете алатын, жетістікке жете алатын бала аталады.
Дарынды балалармен ж?мыс істемес б?рын оларды топ ішінен аны?тап алуымыз ?ажет. Оларды? дарындылы? белгілері ?андай? Олар жа?а а?паратты іздестіруге, берілген тапсырмаларды? бас?а да тривиалды емес жауаптарын іздеуге ?рдайым талпынып отырады. Олар – к?шбасшы. М?ндай балалармен ж?мыс істеуде ?те абай болу ?ажет. Себебі, ?здеріне к?п к??іл б?летіндіктен олар ?здерін бас?а о?ушылардан арты? санауы м?мкін.
Дарынды балалармен ж?мыс ж?ргізуді? ма?саты:
- баланы шы?армашылы??а баулу ж?не ?з бетінше шы?армашылы? ізденіске бейімдеу;
- білімді ??зыретті де?гейге жеткізу;
- жалпы білім–білік да?дыларын дамыта о?ыту;
- о?ушыны? белсенділігін арттыру ма?сатында даму денгейіне танымды? белсенділігін арттыра о?ыту;
- теориялы? білімді практикада ?олдана білуге ?йрету;
Дарынды балалармен ж?мыс ж?ргізу ?шін:
Біріншіден, талантты балалар?а ?рдайым жа?а, к?рделі тапсырмаларды беріп отыру ?ажет, ?йткені оларды? п?нге деген ?ызы?ушылы?ы т?мендейді. Сонды?тан, оларды о?ыту ж?йесі д?ст?рлі о?ыту ж?йесінен ерекшеленіп отыруы тиіс. Олар ?ылыми энциклопедиялы? ?дебиеттермен, к?рделі с?зж?мба?тармен ж?мыс істейді, ?ызы?ты тапсырмаларды шешеді, химиялы? т?жірибелерді орындайды, арнайы ?осымша саба?тар?а ?атысады. Дарынды балалармен ж?мыс ж?йелі т?рде ж?ргізілген ж?н. Берілген тапсырмаларды? шешімін баланы? ?зі тапса к?тілетін н?тиже мол болма?.
Екіншіден, дарынды баланы? ?з ?абілеттіктерін к?пшілік жерде ?ысылмай к?рсетуі ?шін оны? бойында к?шбасшылы? ?асиеттерді дамыту ?ажет. Осы ма?сатты іске асыру ?шін саба? барысында рольдік ойындар, брейн–рингтер, викториналы? с?ра?тар, интеллектуалды ойындар ж?ргізіліп отыр?аны д?рыс.
Дарынды балаларды? шы?армашылы? ?абілеттерін к?пшілік жерде ?ысылмай ой к?рсетуі ?шін оны? бойында жо?ары д?режеде дамыту ?шін химия п?ні бойынша арнайы ба?дарламалар, элективті курстар жоспары жасалуы керек. Дарынды бала д?ст?рлі т?рде ж?ргізілетін саба?тармен ?атар, ?осымша материалдармен ?амтылуы тиіс. Ондай материалдар баланы? білімін жо?арылататын к?рделі мазм?нды болу керек.
Ел президенті Н.?.Назарбаев ?аза?стан хал?ына арна?ан «?аза?стан жолы-2050: Бір ма?сат, бір м?дде, бір болаша?» жолдауында «Орта білім ж?йесінде жалпы білім беретін мектептерді Назарбаев зияткерлік мектептеріндегі о?ыту де?гейіне жеткізу керек. Мектеп т?лектері ?аза?, орыс ж?не а?ылшын тілдерін білуге тиіс. Оларды о?ыту н?тижесі о?ушыларды? сындарлы ойлау, ?зіндік ізденіс пен а?паратты тере? талдау машы?ын игеру болу?а тиіс» деп атап к?рсетті. Демек, о?ушыларды? ?ылыми зерттеу ж?мыстарына ?ызы?уын ?алыптастыру, шы?армашылы? ?абілеттерін дамыту, ?азіргі техниканы тиімді пайдалану м?дениетіне т?рбиелеу - мектепті? басты ба?ыттарыны? бірі. Баланы? шы?армашылы? ?абілетін ашу, оны ал?а ?арай дамыту ?шін е? бастысы жа?дайлар жасау ?ажет.
О?ушыны? дарындылы?ыны? дамуы, ?абілетіні? ашылуы к?бінесе м??алімні? к?сіби біліктілігіне ж?не оны? т?л?алы? ?асиетіне байланысты екені айдан аны?.
Химия саба?ында дарынды балаларды? шы?армашылы? ?абілеттерін арттыру ?шін к?птеген есептер шы?артып, интеллектуалды-шы?армашылы? ойындар, таным-жоры?тар ?ткізуге де болады.
Саба?тан тыс ж?ргізілетін ж?мыстар ретінде дарынды балалар ?шін т?рлі факультатив саба?тар, ?йірмелер, мектептегі ?ылыми ?о?амдар, интеллектуалды марафондар, сайыстар, ?алалы?, облысты? олимпиадалар, зерттеулер ж?мыстарын ?ткізіп отыруы ?ажет. ?сіресе, зерттеу ж?мыстары о?ушыларды? дарындылы? ?абілеттерін дамытуда ма?ызды роль ат?арады. М?ндай зерттеу ж?мыстары о?ушыларды? ?осымша ж?не ?ылыми материалдармен ж?мыс істеуге, ?здерін ?ызы?тыратын та?ырыптар бойынша рефераттар, баяндамалар жасау?а ж?не сол е?бектерін ?ылыми-практикалы? конференцияларда ?ор?ау?а, дарынды балаларды? ?з ?абілеттерін ж?зеге асыру?а м?мкіндік береді.
Дарынды о?ушылармен бірге саба?ымда а?паратты технология ??ралдарын пайдаланып, электронды о?улы?тармен, интернет желісімен ж?мыс жасаймыз. Дарынды о?ушымен ?немі бірлесе ж?мыс жасап, баланы шы?армашылы? ізденіске жетелеймін. Баланы? жетістігін ма?тай отырып, ?з ісіні? н?тижелі болуына ж?не оны талдап, анализ жасауына ы?пал жасаймын. Жасал?ан ж?мыстар?а ?арай о?ушыларды? бейімділік де?гейін аны?тап, олимпиадалар?а, сайыстар?а, интеллектуалды? ойындар, ?ылыми-практикалы? конференция (ізденімпазды? ж?мыс, зерттеу ж?мысы, рефераттар ?ор?ау, жоба ?ор?ау), дебат (пікір-сайыс) клубына, о?ушыларды ?алалы?, облысты?, республикалы? жобалар бай?ауына ?атысу?а іріктеп аламын.
Осындай дарынды о?ушылармен н?тижеге ба?ыттал?ан ж?мыс ж?ргізу барысында т?пкілікті н?тижелерге жеттім.
Со??ы т?рт жылда?ы дарынды о?ушыларды? н?тижелі к?рсеткіштері:
2011 жылы Республикалы? олимпиаданы? I- ?алалы? кезе?інде 10 сынып о?ушысы Б?йкен Н?рлан химия п?ні бойынша ІІІ орын;
- «Жас ?алым- 2011» ?ылыми жоба сайысында 9 сынып о?ушысы Елм?рат А?ираш облыста І орын, республикалы? сайыста ІІІ орынды же?іп алды;
2011-2012 о?у жылында Республикалы? олимпиаданы? ?алалы? II кезе?інде химия п?ні бойынша 8 сынып о?ушысы ?адыр Айжар?ын ІІІ орын алса;
- ?ор?ыт ата атында?ы ?ызылорда мемлекеттік университетіні? 75 жылды?ы аясында химия п?нінен ?ткізілген сырттай олимпиадада 9 сынып о?ушысы Н?радин ?сел ІІ орын?а ие болды.
2012-2013 о?у жылында:
- «Жас химиктерді? I облысты? конкурсында» химиялы? ертегі жазу ж?мысы бойынша 8 сынып о?ушысы Балмаш Диас ІІ орын, М?барак Ерс?лтан ІІІ орын, ?арекеев Азат ІІ орын, Алпысбай М?лдір ІІІ орын?а ие болды.
- ?ылыми жобалар сайысында:
10 сынып о?ушысы Дайрабай Дина ж?лделі І орын?а ие болды.
- жылы бойынша:
- Республикалы? олимпиаданы? ?алалы? II кезе?інде химия п?ні бойынша 8 сынып о?ушысы Тас?ынбай?ызы ?арак?з ІІ орын, 9 сынып о?ушысы М?барак Ерс?лтан ж?лделі І орын,
- Облысты? олимпиада да 9 сынып о?ушысы М?барак Ерс?лтан ІІІ орын?а ие болып, республикалы? п?ндік олимпиада?а жолдама алды.
О?у жылдары
Олимпиадалар
Жобалар
?ала
лы?
Облысты?
Республи
калы?
?ала
лы?
Облыс
ты?
Республи
калы?
2010-2011
1
2
1
1
2011-2012
1
1
2012-2013
5
2013-2014
2
1
1
Барлы?ы:
16
Т?рт жыл бойы облыс, республика т??ірегінде олимпиадалар мен жобалар?а ?атыс?ан дарынды о?ушылар саны
Жа?а ?асыр?а ?адам бас?ан жас жеткіншектерді? ?азіргі ?мірге бейімділігі болу керек. Ол ?мірді? ?р тетігіне ??іліп, даяр болуы ?ажет. Дарынды да, ?абілетті о?ушыларды ?ылым?а баулу, ?ылым ар?ылы жас ?рпа?ты дарындылы??а баулу ?р ?стазды? міндеті. Ендеше баланы заман?а ?арай икемдеп, ?з заманыны? озы? ?негесін, оны? санасына сі?іре білу, оларды шы?армашылы? ба?ытта жан–жа?ты дамыту, б?гінгі к?нні? бсты талабы екенін ?р ?стаз естен шы?армауы абзал.
?азіргі жа?андану заманында белсенді, ??зіретті, б?секеге ?абілетті жас ?рпа?ты т?рбиелеу – ал?а ?ой?ан басты ма?сатарымызды? бірі десек, елу елді? ?атарында т?ру ?шін білімді, ?рі іскер ел азаматы алпауыттар осы дарынды т?л?адан шы?атынын батыл айтамын.
Пайдалан?ан ?дебиттер
1. ??рманалиев М.?. ?азіргі педагогикалы? технологиялар. Алматы 2010.
2. ?Р Білім туралы За?ы. Астана 2014.
3. Назарбаев Н.?. ?аза?стан хал?ына арнал?ан жолдауы. 2014жыл
4. Ерметова.С, ?бішева.Т. П?нге ?ызы?уды? ?алыптасу динамикасы. ?аза?стан мектебі № 2, 2007.